ЎЗБЕКИСТОНДА ФОСФОРЛИ Ў?ИТЛАР ИШЛАБ ЧИ?АРИШ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ ВА УЛАРНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ УСУЛЛАРИ


ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИНАМАНГАН МУҲАНДИСЛИК-ПЕДАГОГИКА ИНСТИТУТИ Касб таълими факультети«Касб таълими (Кимёвий технология» кафедраси МАВЗУ: ЎЗБЕКИСТОНДА ФОСФОРЛИ ЎҒИТЛАР ИШЛАБ ЧИҚАРИШ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ ВА УЛАРНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ УСУЛЛАРИ «ЭРТАНГИ КУН БИЗНИКИ, МАРРА БИЗНИКИ» шиори остида ўтказиладиган талабалар илмий маърузалар танлови15-КТКимТ-14 гуруҳ талабаси Темирова Ойгул Мадаминжоновна ИЛМИЙ-ТАДҚИҚОТ ЛАБОРАТОРИЯЛАРИ «ҚЎҚОН СУПЕРФОСФАТ ЗАВОДИ» АЖ ТАЖРИБА ЦЕХИ: ҚУЙИ НАВЛИ (18% P2O5) ҚИЗИЛҚУМ ФОСФОРИТИДАН ФОЙДАЛАНГАН ҲОЛДА МИКРОЭЛЕМЕНТЛИ СУПЕРФОСФАТ СУСПЕНЗИЯСИ ОЛИШНИНГ ТЕХНОЛОГИК ПАРАМЕТРЛАРИ Кўрсаткичлар Фосфорит:ЭФК(100% Р2О5) масса нисбатида технологик кўрсаткичлар ва компонентлар миқдори 100:100 100:100 100:150 100:200 Бошланғич ЭФК концентрацияси, % Р2О5 30,2 34,8 34,8 34,8 Р2О5 (умумий), % 29,03 29,40 32,67 33,10 34,14 34,23 34,85 34,65 Р2О5 (ўзлашадиган), % 27,77 27,87 31,43 31,67 33,49 33,48 34,42 34,18 Р2О5 (сувда эрийдиган), % 24,76 23,26 28,32 26,68 30,52 30,05 31,96 30,76 CaO (умумий), % 11,83 12,00 10,06 10,17 8,76 8,76 9,21 9,22 N (умумий), % 0,45 0,74 0,51 0,71 0,56 2,23 0,59 3,32 Cu, % 0,41 0,41 0,46 0,47 0,51 0,51 0,53 0,53 Zn, % 0,19 0,20 0,22 0,22 0,25 0,25 0,25 0,25 Н2О, % 35,50 33,91 28,77 26,62 29,17 28,45 29,44 30,26 pH 2,23 3,07 2,35 2,81 1,05 2,28 0,94 2,12 (Р2О5ўзл. /Р2О5умум. )۰100, % 95,66 94,80 96,20 95,68 98,10 97,81 98,77 98,64 Кп, % 71,7 66,1 75,3 71,9 82,4 79,7 85,2 83,6 МИКРОЭЛЕМЕНТЛИ ҚЎШАЛОҚ СУПЕРФОСФАТ ТУРИДАГИ ЎҒИТЛАРНИНГ КИМЁВИЙ ТАРКИБИ ВА ЖАРАЁННИНГ ТЕХНОЛОГИК ПАРАМЕТРЛАРИ Кўрсаткичлар Фосфорит:ЭФК(100% Р2О5) масса нисбатида технологик кўрсаткичлар ва компонентлар миқдори 100:100 100:100 100:150 100:200 Бошланғич ЭФК концентрацияси, % Р2О5 30,2 34,8 34,8 34,8 Р2О5 (умумий), % 43,80 43,09 44,81 44,26 46,98 46,67 47,89 47,94 Р2О5 (ўзлашадиган), % 42,04 40,90 43,52 42,41 46,45 45,80 47,51 47,38 Р2О5 (сувда эрийдиган), % 37,71 34,39 39,47 35,81 42,70 41,21 44,32 42,71 Р2О5 (эркин), % 3,45 1,26 3,05 1,86 15,04 3,42 22,89 3,64 CaO (умумий), % 16,17 15,99 16,22 16,18 13,90 13,73 12,15 12,06 N (умумий), % 0,68 1,09 0,70 0,95 0,77 3,04 0,81 4,59 Cu, % 0,62 0,61 0,63 0,63 0,70 0,69 0,73 0,72 Zn, % 0,29 0,29 0,30 0,30 0,34 0,34 0,35 0,34 Н2О, % 2,66 3,14 2,31 1,88 2,52 2,17 3,06 1,79 (Р2О5ўзл. /Р2О5умум. )۰100, % 95,88 94,92 97,12 95,82 98,87 98,14 99,21 98,83 Кп, % 73,8 66,8 81,2 72,8 89,5 82,7 90,4 86,0 ҚУЙИ НАВЛИ (13-15% P2O5) ҚИЗИЛҚУМ ФОСФОРИТИДАН ФОЙДАЛАНИШ ОРҚАЛИ МИКРОЭЛЕМЕНТЛИ ҚЎШАЛОҚ СУПЕРФОСФАТ ТУРИДАГИ ЎҒИТЛАР ИШЛАБ ЧИҚАРИШНИНГ КОМБИНАЦИЯЛАНГАНТЕХНОЛОГИК СХЕМАСИ 1 – бункер;2 – қуйи навли фосфорит лентали ўлчов таъминлагичи;3 – аралаштиргич;4 – ЭФК таъминлагичи;5 – реакторлар;6 – суспензияни узатиш насослари;7 – аммонийлаштиргич;8 – барабанли донадорлаш қуритгичи (БДҚ);9 – газ ёндиргичи;10, 15 – цинлонлар;11 – элеваторлар;12 – элак;13 – тегирмон;14 – совутгич. ХУЛОСА Қизилқум фосфорит термоконцентрати ва қуйи навли (18% Р2О5) фосфоритларни таркибида микроэлемент тутган ва олдиндан активланган ЭФКда парчалаш, маҳсулотни қуритиш натижасида микроэлементли қўшалоқ суперфосфат туридаги ўғитлар ишлаб чиқаришнинг мақбул (оптимал) шароити: бошланғич активланган ЭФК концентрацияси ~35% Р2О5, фосфорит:ЭФК(100% Р2О5)=100:125ч150, парчаланиш вақти 1,5-2 соат, бўтқани нейтраллаш рН = 2,5-3, қуритиш ҳарорати 100-105ОС бўлиши аниқланди.Қуйи навлардаги фосфоритлардан фойдаланган ҳолда микроэлементли қўшалоқ суперфосфат туридаги ўғитлар олиш технологияси яратилди ҳамда янги технология саноат ишлаб чиқариш шароитига мослаштирилган қурилмада синовдан ўтказилди.Қуйи навлардаги фосфоритлардан фойдаланган ҳолда таркибида кальций ва микроэлементлар тутган азот-фосфорли ўғитлар ишлаб чиқариш иқтисодий самарадор эканлиги аниқланди. Яратилган янги технологияни мавжуд аммофос ишлаб чиқариш усулига солиштирилганда хомашёлар – сульфат кислотаси сарфини 15-20%, аммиак сарфини 65-100%, чиқинди – фосфогипс миқдорини 15-20% камайтириш, шунингдек маҳсулот ҳажмини 3-5% оширишга эришилади. Шу билан бир қаторда мазкур усулни ишлаб чиқаришга татбиқ этиш натижасида концентрланган фосфорли ўғитлар олиш жараёнига қуйи навлардаги фосфоритларни қамраб олишга эришилади. Илм аҳлининг изланишларига етарли эътибор ва ғамхўрлик кўрсатилаётган бугунги кунда илмий-тадқиқот ишлари нафақат пойтахтимиздаги нуфузли илмий муассасалар, балки вилоятлардаги таълим муасасаларида ҳам кенг йўлга қўйилди. Муҳими, энг сўнгги русумдаги асбоб-ускуналар билан жиҳозланган лабораторияларда нафақат ўқитувчилар, балки мустақил изланувчилар, ҳатто талабалар ҳам илмий-тадқиқот ишларида фаол иштирок этиб келмоқдалар. Бундай имкониятларнинг асосий омили Конституциямизда белгилаб берилган ҳуқуқ ва эркинликлардадир. Зотан, Асосий қонунимизда илмий ва техникавий ижод эркинлиги, маданият ютуқларидан фойдаланиш ҳуқуқи ҳамда давлат жамиятнинг маданий, илмий ва техникавий ривожланишига ғамхўрлик қилиши кафолатлангани илм-фан ривожида мустаҳкам пойдевор бўлиб хизмат қилмоқда. ЭРТАНГИ КУН БИЗНИКИ, МАРРА БИЗНИКИ! АДАБИЁТЛАР Каримов И.А. Ўзбекистон ХХ1 аср бўсағасида: хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари, тараққиёт кафолатлари. –Т.: Ўзбекистон, 1997. –326 б.G‘afurov Q., Shamshidinov I. Mineral o‘g‘itlar va tuzlar texnologiyasi. – T.: Fan va texnologiya, 2007. – 352 b. (Darslik) G‘afurov Q., Shamshidinov I. Mineral o‘g‘it ishlab chiqarish nazariyasi va texnologik hisoblari. – T.: Fan va texnologiya, 2010. – 360 b. (Darslik)Mirzakulov X.Ch., Shamshidinov I.T., To‘rayev Z. Murakkab o‘g‘itlar ishlab chiqarish nazariyasi va texnologik hisoblari. – T.: Iqtisod-moliya, 2013. – 260 b. (O‘quv qo‘llanma)Шамшидинов И. Использование низкосортных фосфоритов при получении концентрированных азотно-фосфорных удобрений. Сборник материалов Республиканской научно-технической конференции «Состояние и перспективы инновационных разработок в области технологии неорганических веществ и химизации сельскохозяйственного производства». Ташкент, Институт общей и неорганической химии АН РУз, 2013 г., 16-17 мая. С.140-143Шамшидинов И.Т. Получения кальцийсодержащих азотно-фосфорных удобрений с использованием низкосортных фосфоритов. «Аналитик кимё фанининг долзарб муаммолари» IV Республика илмий-амалий анжумани илмий мақолалари тўплами, – Термиз: ТерДУ, 2014 й., 1-3 май. I қисм, – Б. 54-56.Шамшидинов И., Мамаджанов З., Мамадалиев А., Абдуллаев М., Темирова О. Қуйи навли (18% P2O5) фосфорит асосида микроэлементли қўшалоқ суперфосфат туридаги ўғит ишлаб чиқариш технологияси. «Иқтидорли ёш кадрлар келажак пойдевори, уларни тарбиялаш, тайёрлаш тажрибалари ва истиқболлари» мавзусидаги Республика ёш олимлар, магистрантлар ва иқтидорли талабалар илмий-амалий конференцияси материаллари тўплами. – Наманган, НамМПИ, 2014 й. – C.222-224 ЭЪТИБОРИНГИЗ УЧУН РАҲМАТ !