Т?рбия с?гате Чын дус.
Чын дус”
Максат:
Дуслык турында к_заллауны булдыру.
Ышанычлылык, тугрылык, Gаваплылык, _зара ярд‰мчеллек кебек уSай кешелекле ‰хлаки сыйфатларны формалаштыру.
^зеS‰ критик м™н‰с‰б‰тне _стер_.
Дуслар бел‰н аралашканда т_землек k‰м корректлылык к_некм‰л‰рен булдыру.
Кешел‰р арасындагы _зара м™н‰с‰б‰тл‰рд‰ дуслыкныS иS м™kим сыйфатларыныS берсе булуына ышаныч т‰рбиял‰_.
Fиkазлау:
шарф “ДустыSны бел‰сеSме?” уены ™чен;
Ипт‰ш (товарищ), таныш (знакомый), дус (друг), ‰шн‰ (приятель) с_зл‰ре;
Тактага язылган м‰кальл‰р “Дуслык ашаганда беленми, эшл‰г‰нд‰ беле퉔, “Дус кайгыда сынала”, “ Дуслыкны акчага сатып алып булмый”, “Й™з сум акчаS булганчы, й™з дустыS булсын”.
Барышы
I. Оештыру ™леше:
Укытучы: без б_ген сезнеS бел‰н дуслык турында с™йл‰шербез. Дуслык – ул бик кыймм‰тле язмыш б_л‰ге. Дуслык безг‰ укырга, эшл‰рг‰, яш‰рг‰ ярд‰м ит‰. Ул безне ‰йб‰тр‰к, яхшырак, к™члер‰к ит‰. Кешег‰ дусларсыз яш‰_ м™мкин т_гел. ДустыS булу – зур байлык.
II. Уку м‰с‰л‰сен кую.
Б_генге т‰рбия с‰гатенеS темасы “Чын дус” дип атала. j‰м минем ‰Sг‰м‰не т_б‰нд‰ге хик‰яд‰н башлыйсым кил‰.
“....К‰римнеS ике дусты бар иде: Камил бел‰н Шамил. Б™тен кеше аларны кызык итеп “™ч мушкетёр” дил‰р иде. Алар беренче сыйныфтан ук дуслаштылар. К_п ‰йберл‰ре уртак, ™чесе берг‰ спортзалга тренировкага да, машина модельл‰рен д‰, “Спартак” командасы ™чен д‰ берг‰ болеть ит‰л‰р иде. €мма алтынчы сыйныфта аларныS дуслыклары чытнады k‰м К‰рим икесе арасыннан берсен сайласы ик‰нен аSлады. Кем бел‰н дуслашырга: Камил бел‰нме, ‰лл‰ Шамил бел‰н ме?
Камил бел‰н k‰рвакыт к_Sелле, GиSел k‰м кызык иде. €ти-‰нил‰ре аSа кес‰ чыгымнары ™чен гел акча бир‰л‰р иде, ‰ Камил шул акчаларга гел уен автоматларында уйнады. Ул k‰рвакыт К‰римнед‰ _зе бел‰н чакыра k‰м икесе ™чен д‰ т_ли иде. Х‰тта кафеда туSдырма бел‰н д‰ сыйлады. Кайбер вакытларда алар ик‰_л‰шеп м‰кт‰пк‰ барасы урынында, уен автоматында уйнарга кер‰л‰р иде. Б™тенесе д‰рест‰, плантацияд‰ге негрлар кебек тир т_кк‰нд‰, алар ак т‰нлел‰р кебек “бер куллы бандитны” дер селкет‰л‰ре k‰м ™ст‰вен‰ акча да отулары бик кызык тоела иде.
КамилнеS ™енд‰ гел иS яSа компьютер уеннары, иS соSгы музыкаль дисклар. €мма иS м™kиме, аныS б™тенл‰й ™лк‰нн‰рч‰ булган модалы киемн‰ре. Бер с_з бел‰н ‰йтк‰нд‰, Камил бик тек‰ иде k‰м К‰рим б™тенесе бел‰н д‰ аSа ошарга тырыша иде.
€ Шамил бел‰н алар х‰зер бик сир‰к очрашалар. Ул спортзалга й™р_ен д‰вам итте, х‰зер бары тик нормативлар k‰м спорт н‰тиG‰л‰ре турында гына с™йл‰ште. АныS башында к_п т™рле планнар k‰м максатлар иде. €мма иS ошамаганы – ул гел К‰римне д‰рес калдырганы, спортны ташлаганы k‰м дуслар сайлый белм‰г‰не ™чен гел критиковать итте.
Мен‰ н‰рс‰ ™чен К‰римг‰ ике дус арасында сайлау ихтияGы туды. Камилме, ‰лл‰ инде Шамилме?
Сез ничек уйлыйсыз, _зен‰ дус итеп К‰рим кайсысын сайларга тиеш? АларныS кайсысы чын дус, ‰ кайсысы ялган?
М‰с‰л‰н:
-
III. “Дус – ул шундый....” темасына т‰мамланмаган G™мл‰л‰р
Сыйныф Gит‰кчесе. Без т™рле фикерл‰р ишеттек. €мма минем бер сорау туды:
Бу ™ч малайны дуслар дип атап буламы?
Чын дуслык нинди булырга тиеш?
Моны ачыклар ™чен мин сезг‰ бу G™мл‰не т‰мамларга т‰къдим ит‰м: “Дус – ул шундый...”
М‰с‰л‰н:
Авыр минутларда тыSлый белг‰н.
Берсе д‰ аSламаган вакытта, сине аSлаучы.
СинеS б™тен кимчелекл‰реS бел‰н, ничек бар шулай кабул ит_че.
СиSа ошамасада, k‰рвакыт д™ресен ‰йт_че.
Синн‰н бернинди д‰ файда ™мет итм‰_че.
СинеS ™чен _зенеS иS кадерле: вакытын, интересларын k‰м хатт‰ _зенеS гомерен д‰ корбан ит‰рг‰ ‰зер булган.
Сыйныф Gит‰кчесе. Кулларыгызны к_т‰регез ‰ле, кемнеS шундый дус табасы кил‰?
(балалар кулларын к_т‰р‰л‰р)
IV. Интервью “^зеSнеS дустыS турында с™й뉔
Сыйныф Gит‰кчесе. Б‰лкем кемдер инде шундый дустын тапкандыр инде? К_з алдына китерегез ‰ле, безнеS класска репортер килг‰н k‰м газета ™чен интервью алырга тели ди. ^зегезнеS дустыгыз турында с™йл‰гез.
- Сезне н‰рс‰ б‰йл‰п тора?
- АSарда сине н‰рс‰ G‰леп ит‰?
М‰с‰л‰н:
Мин (исем, фамилия) бел‰н дус. Ул к_п укый, аныS бел‰н бик кызык.
- Мин (исем, фамилия) бел‰н дус. Безне уртак кызыксынулар k‰м мавыгулар б‰йли.
- Мин (исем, фамилия) бел‰н дус. Без аныS бел‰н ‰ле балалар бакчасына й™рг‰гд‰ _к дуслаштык. БезнеS ‰ти-‰нил‰рд‰ дус.
- Мин (исем, фамилия) бел‰н дус. Бер команда ™чен болеть ит‰без k‰м бер т™рле музыка тыSларга яратабыз.
- Мин (исем, фамилия) бел‰н дус. Берг‰ д‰ресл‰рне х‰зерлибез, аннары Gурналлар карыйбыз, т™рле йолдызларныS киемн‰рен тикшер‰без.
V. С_злек бел‰н эш “Таныш, ‰шн‰, ипт‰ш, дус”
Сыйныф Gит‰кчесе. СезнеS фикерл‰регезне тыSлагач, мин сезнеS кайберл‰регезнеS “дус” с_зен бик _к д™рес аSламавыгызга т™шендем. Алар аны “ипт‰ш”, “‰ш퉔, “таныш” диг‰н с_зл‰р кулланылырга тиеш урында кулланалар. Сез ничек уйлыйсыз, бу с_зл‰рне синонимнар дип атап буламы?
Мин сезг‰ билгел‰м‰сен укыйм, ‰ сез кайсы с_з турында ‰йтелг‰нен табыгыз:
Урамда, ишек илдында ис‰нл‰шк‰н кешег‰, сез ...(таныш) дисез.
Кайбер вакытта футбол матчын, нинди д‰ булса фильмны, вакыйгаларны с™йл‰ш‰ торган кешег‰, сез... (‰шн‰, приятель) дисез.
6 ел буе берг‰ бер пот тоз ашап бетерг‰н, классташка сез... (ипт‰ш) дисез.
Б™тен серл‰регезне ышынып с™йл‰г‰н, кайгы k‰м шатлыкларыгызны уртаклашкан кешег‰ сез... (дус) дисез.
€ х‰зер бу с_зл‰рне _с‰ бару т‰ртибенд‰ урнаштырыгыз.
дус
ипт‰ш
‰шн‰
Таныш
VI. Тест “Син яхшы дусмы?”
СинеS дустыS k‰р вакыт ниндидер маGараларга очрый. Бу турыда башкаларга с™йл‰р идеSме?
А. Бер д‰ оялмыйча – 1
Б. Чын исемен ‰йтмич‰ -2
В. Беркайчан да – 3
2. Бер дустыS бурычка акча сорап торды k‰м аны вакытында кайтармады. €г‰р д‰ ул яSадан акча сорап килс‰, бирер идеSме?
А. Бер д‰ икел‰нмич‰ – 2
Б. Акчам юк дип бирмисеS -1
В. С‰б‰бен сорамыйча да _тенечен кире кагасыS - 3
ДустыS ялгыш яраткан вазаSны ватты ди...
Б. ЯSаны алып бир_ен сорыйсыS–2
А. ЯSаны алырга с‰б‰п булды дип дустыSны тынычландырасыS – 3
В. Тавыш куптарасыS – 1
4.ДустыSныS син яратмаган кеше бел‰н аралашканын белдеS. НишлисеS?
А. “Син миSа дус т_гел!”- 2
Б. “Н‰рс‰се бар инде аныS!”- 3
В. “Й‰ мин, й‰ ул!”- 1
5. ДустыSныS тормышында зур проблемалар булачагын тоясыS. Син...
А. Дуслыктан баш тартасыS – 1
Б. Кис‰терг‰ тырышасыS – 3
В. Берни булмагандай кыланасыS -2
6. Чын дус синеSч‰...
А. Барысын да с™йл‰рг‰ тиеш – 1
Б. Кир‰к дип тапканын гына – 3
В. ^з проблемаларын _зе чиш‰рг‰ тиеш -2
7. ДустыS яSа костюм алды ди, тик синеSч‰ ул аSа килешми.
А. Бик килеш‰ дисеS – 1
Б. Бу костюм сине биз‰ми дисеS – 2
В. Энд‰шмисеS - 3
8. СинеSч‰...
А. ДустыS синн‰н акыллырак – 2
Б. Синн‰н калышы – 1
В. Акыш _сеше ягыннан синеS бел‰н бер д‰р‰G‰д‰ - 3
19-24 балл
Син яхшы дус. ДусларыS сиSа ышана k‰м син д‰ кир‰к чагында аларга таяна аласыS: алар k‰рчак ярд‰мг‰ кил‰ч‰к.
12-18 балл
ДусларыS бар , ‰мма син, кызганычка каршы, еш кына аларны игътибарсыз калдырасыS. К_з алдыSа китер, аларга х‰зер бик авыр. ШуSа к_р‰, ирт‰г‰г‰ калдырмыйча, б_ген _к шалтырат.
8-11 балл
Игътибар _з‰генд‰ _зеS, яраткан кешеS. Тир‰-якта-гылар читт‰ кала. Яхшы дус булыр ™чен башкалар бел‰н к_бр‰к кызыксын, ч™нки дусларсыз калуыS ихтимал
VII. Проблемалы ситуацияне б‰ял‰_. М‰кальне туры китер.
Сыйныф Gит‰кчесе. Дуслык – ул б™ек с‰л‰т кен‰ т_гел, ‰ б™ек хезм‰тт‰ ул. Дусны табырга була, ‰мма югалтуы бик GиSел. К_п кен‰ м‰кальл‰рд‰ дуслык k‰м аны саклап калу турында ‰йтел‰. Тактага д_рт м‰каль язылган. Мин х‰зер ситуациял‰р с_р‰тлим, ‰ сез бу ситуацияд‰ ни эшл‰рг‰ кир‰клеге турында ‰йт‰ торган м‰кальне табарга тиеш буласыз.
№1 ситуация.
Сез спортзалдан тренировкадан кайттыгыз, k‰м арудан аяктан егылырлык х‰лд‰. €мма шул вакыт сезг‰ дустыгыз шалтырата k‰м ярд‰м сорый. АSа авыр мониторны мастерскойга илтешерг‰ кир‰к.( Ярд‰м ит‰м k‰м ‰йт‰м “Дуслык ашаганда беленми, эшл‰г‰нд‰ беле퉔)
№2 ситуация.
Сез болында футбол уйнадыгыз. СинеS дустыS кулын сындырды. (Аны ™ен‰ озатып куям, врач чакырам k‰м ‰йт‰м “Дус кайгыда сынала” дим.
№3 ситуация.
ДустыS синеS бел‰н д™рес .. , ‰мма соSыннан сезнеS дуслыкны кире кайтарырга уйлап, кыймм‰тле б_л‰к т‰къдим итте. (Б_л‰кне кабул итмим k‰м ‰йт‰м “ Дуслыкны акчага сатып алып булмый” )
Сыйныф Gит‰кчесе. € д_ртенче м‰кальг‰ _зегез ситуация уйлап карагыз. “Й™з сум акчаS булганчы, й™з дустыS булсын”. Нинди очракларда бу м‰кальне иск‰ т™шерерг‰ м™мкин?
VIII. Уен “Син дустыSны бел‰сеSме?”
Сыйныф Gит‰кчесе. Сез _зегезнеS дусларыгызны яхшы бел‰сезме ик‰н? Игътибарлымы ик‰н сез? АныS н‰рс‰ яратуын, н‰рс‰ бел‰н кызыксынганын, н‰рс‰ турында хыялланганын бел‰сезме ик‰н? Кулларыгызны к_т‰регез ‰ле, кем _зен чын дус дип уйлый.
(Ике-™ч пар кул к_т‰р‰.)
БезнеS сыйныфта кемн‰р чын дуслар ик‰н, б™тенегезд‰ к_рсен ™чен мин аларны такта янына чакырам.
(Дуслар такта янына чыгалар, сыйныф аларны алкышлый.)
Х‰зер без “ Син дустыSны бел‰сеSме?” диг‰н уен уйнап алабыз. Бу уенда бер пар дуслар катнаша. Мин сораулар бир‰м. ДусларныS берсе тактага Gавап яза, аннары без икенчесен тыSлыйбыз. Fавапларны чагыштырып карагач, н‰тиG‰ ясарбыз. Дуслар бер-берсен ‰йб‰т бел‰л‰рме ик‰н.
(Бер уенда катнашучыныS к_зл‰рен б‰йлибез. Икенчесе такта янына баса, Gавапларны язу ™чен.)
Катнашучылар ‰зерме, уенны башлыйбыз.
(Укытучы сорау бир‰, бер укучы тактада яза. Fавап язылып бетк‰ч, икенчесе телд‰н Gавап бир‰)
АныS иS яраткан д‰ресе?
АныS яраткан ел фасылы?
Кайсы спорт т™рен ярата?
^сеп Gитк‰ч кем булырга тели?
Кайсы хайванны ярата?
Нинди китап укырга ярата?
кайсы ф‰нне ярата?
К_рг‰небезч‰, (исем) _зенеS дустыныS н‰рс‰ бел‰н яш‰г‰нен, н‰рс‰ бел‰н кызыксынуын, хыялларын яхшы бел‰. € х‰зер ‰йд‰гез (исем) тикшереп карыйк.
(уен кабатлана)
IX. Йомгаклау.
Сыйныф Gит‰кчесе. “Дуслык – ул эчкерсез, ныклы б‰йлелек”- В. Даль _зенеS данлыклы толковый словаренд‰ дуслыкка шундый билгел‰м‰ бир‰. Танылган галим беренче урынга эчкерсез с_зен тик томалга гына куймый. Син кеше бел‰н нинди д‰ булса файда ™чен т_гел, ‰ ул кеше сиSа якын булган ™чен дуслашасыS. АныS кызыксынулары, карашлары, эчке д™ньясы якын булган ™чен. Х‰зер ,чыннанда, кайбер кешел‰р _зл‰рен‰ дусларын киемен‰ карап: баерак, модалы киен‰ торганын сайлый. €мма чын дусларны алар шулайда таба алмыйлар. € дусларсыз кеше б‰хетле була алмый. Дуслыкны казанырга кир‰к. МоныS ™чен беренче чиратта _зеS‰ т‰ртипле булырга, к™чсезл‰рне якларга, ™лк‰нн‰рг‰ урын бирерг‰ кир‰к. Бары тик т‰ртипле кешенеS ген‰ чын, тугъры, ышанычлы дуслары була ала. Гомерлек дуслары.
X. Н‰тиG‰ ясау (рефлексия)
Сыйныф Gит‰кчесе. Укучылар, безнеS б_генге ‰Sг‰м‰ сезнеS ™чен файдалы булдымы? Н‰рс‰ барсыннан да к_бр‰к исегезд‰ калды?
Тест “Син яхшы дусмы?”
СинеS дустыS k‰р вакыт ниндидер маGараларга очрый. Бу турыда башкаларга с™йл‰р идеSме?
А. Бер д‰ оялмыйча – 1
Б. Чын исемен ‰йтмич‰ -2
В. Беркайчан да – 3
2. Бер дустыS бурычка акча сорап торды k‰м аны вакытында кайтармады. €г‰р д‰ ул яSадан акча сорап килс‰, бирер идеSме?
А. Бер д‰ икел‰нмич‰ – 2
Б. Акчам юк дип бирмисеS -1
В. С‰б‰бен сорамыйча да _тенечен кире кагасыS - 3
ДустыS ялгыш яраткан вазаSны ватты ди...
Б. ЯSаны алып бир_ен сорыйсыS–2
А. ЯSаны алырга с‰б‰п булды дип дустыSны тынычландырасыS – 3
В. Тавыш куптарасыS – 1
4.ДустыSныS син яратмаган кеше бел‰н аралашканын белдеS. НишлисеS?
А. “Син миSа дус т_гел!”- 2
Б. “Н‰рс‰се бар инде аныS!”- 3
В. “Й‰ мин, й‰ ул!”- 1
5. ДустыSныS тормышында зур проблемалар булачагын тоясыS. Син...
А. Дуслыктан баш тартасыS – 1
Б. Кис‰терг‰ тырышасыS – 3
В. Берни булмагандай кыланасыS -2
6. Чын дус синеSч‰...
А. Барысын да с™йл‰рг‰ тиеш – 1
Б. Кир‰к дип тапканын гына – 3
В. ^з проблемаларын _зе чиш‰рг‰ тиеш -2
7. ДустыS яSа костюм алды ди, тик синеSч‰ ул аSа килешми.
А. Бик килеш‰ дисеS – 1
Б. Бу костюм сине биз‰ми дисеS – 2
В. Энд‰шмисеS - 3
8. СинеSч‰...
А. ДустыS синн‰н акыллырак – 2
Б. Синн‰н калышы – 1
В. Акыш _сеше ягыннан синеS бел‰н бер д‰р‰G‰д‰ - 3
Н‰тиG‰: 19-24 балл
Син яхшы дус. ДусларыS сиSа ышана k‰м син д‰ кир‰к чагында аларга таяна аласыS: алар k‰рчак ярд‰мг‰ кил‰ч‰к.
12-18 балл
ДусларыS бар , ‰мма син, кызганычка каршы, еш кына аларны игътибарсыз калдырасыS. К_з алдыSа китер, аларга х‰зер бик авыр. ШуSа к_р‰, ирт‰г‰г‰ калдырмыйча, б_ген _к шалтырат.
8-11 балл
Игътибар _з‰генд‰ _зеS, яраткан кешеS. Тир‰-якта-гылар читт‰ кала. Яхшы дус булыр ™чен башкалар бел‰н к_бр‰к кызыксын, ч™нки дусларсыз калуыS ихтимал.
15