О?ушыларды? с?йлеу, ойлау ?абілеттері мен сауаттылы?ын жа?а технологияларды ?олдану ар?ылы арттыру
ОKушылардыS с™йлеу, ойлау Kабілеттері мен сауаттылыCын жаSа технологияларды
Kолдану арKылы арттыру
Г.Ш. Самбулатова, физика- математикалыK лицейініS
KазаK тілі мен ‰дебиеті мaCалімі
ОKушылардыS с™йлеу, ойлау Kабілеттері мен сауаттылыCын жаSа технологияларды Kолдану арKылы арттыру
Білім беру ж_йесін жаSCырту барысында біз _шін келесі іс-шараларды ж_зеге асырудыS маSызы зор.Біріншіден, оKыту _дерісіне Kазіргі заманCы ‰дістемелер мен технологияларды енгізу Kажет деп елбасымыз атап ™ткен болатын. Jазіргі заман талабына сай JазаKстан РеспубликасыныS білім туралы тaжырымдамасы ойлы, ™нерлі, білімді тaлCаны KалыптастыруCа баCытталCан ж‰не Kазіргі білім ж_йесі оKушылардыS с™йлеу белсенділігін дамытатын оKытудыS д‰ст_рлі ж‰не д‰ст_рлі емес, белсенді т_рін ж‰не ‰дістерін енгізу баCытында Kaрылуы тиіс . Білімді дамыту _шін білім берудіS _йреншікті ‰дісінен г™рі оKыту барысында оKушылардыS п‰нге деген KызыCушылыKтарын арттыратын білім берудіS жаSа белсенді ‰дістеріне к™шу керек. Бaл жобаны оKытуда жаSа технологияларды Kолдану арKылы ж_зеге асыруCа болады. МaCалімніS KоCам ™мірінде алатын орны мен олардыS атKарып отырCан міндеттердіS айрыKша маSыздылыCын Елбасымыз Н.Назарбаев «МaCалімдер – KоCамныS еS білімді, еS отаншыл, еS елжанды, еS санампаз б™лігі болып табылады» деп атап к™рсетті. СондыKтан ‰р мaCалім к_нделікті сабаKта ™з ісін зерттеп, заманауи ‰діс-т‰сілдерін Kолдану арKылы оKушыныS білім сапасын арттыруы Kажет. JазаK тілі мен ‰дебиетін оKытуда оKушылардыS с™йлеу, ойлау ж‰не сауатты жазу Kабілеттерін арттыратын жаSа технологиялардыS тиімділігін ашатын негіздеріне тоKталып ™тетін болсаK. Орыс мектебінде оKытылатын KазаK тілі п‰нініS маKсаты - оKушыларCа KазаK тілін меSгерту, ойлау Kабілеті мен сауаттылыCын арттыру, KазаK тілінде с™йлеп, жаза білетін д‰режеге жеткізу, KазаK халKыныS ‰дет-Caрпын, салт-д‰ст_рлерін, еліміздіS тарихын тануCа талаптандыру, тілін Kaрметтеуге т‰рбиелеу, сонымен Kатар Отанды, табиCатты, айналадаCы Kaбылыстарды, тыныс тіршілігімен байланыстыра отырып жан-жаKты тереS таныстыру. ОKушыларды KазаK тілін оKу барысында мaCалімніS KойCан сaраKтарын т_сініп, оCан жауап беруге, _йренген с™здерін дaрыс айтуCа, ‰сіресе, Kaрамында KазаK тіліне т‰н дыбыстары бар с™здер мен с™з тіркестерін дaрыс Kолданып, с™йлемді дaрыс KaруCа _йрету Kажет. ОKу орыс тілінде ж_ретін мектептерде KазаK тілі п‰нін оKытудыS маKсаты – оKушылардыS Kарым-Kатынас біліктілігін Kалыптастыру ж‰не дамыту, яCни тілдік жіне танымдыK біліктілікпен Kамтамасыз ету екендігі JазаKстан РеспубликасыныS жалпы білім берудіS мемлекеттік стандартында да к™рсетілген. Jазіргі таSда оKытудыS елуден астам технологиясы бар екенін Cалымдарымыз д‰лелдеді, осылардыS кейбіреулері біздіS білім беру ж_йемізге еніп, т‰жірибемізден орын алуда. Осы тaрCыда, Kазіргі кезде мемлекеттік тілді игеруде к™птеген жаSа педагогикалыK технологияларды Kолданып, оSтайлы жетістіктерге жетуге болады. JазаK тілі мен ‰дебиетін оKытуда мен к_нделікті сабаKтар мазмaнына, таKырыбына Kарай мына технологияларды тиімді деп санаймын: деSгейлеп саралап оKыту, сын тaрCысынан ойлау Kабілеттерін дамыта оKыту. €р мaCалім мектепте жaмыс атKару барысында білім беру мен т‰рбиелеуде оSтайлы н‰тиже беретін ™з ‰дістемесін KaрCан ж™н. Сол жаCдайда Cана жыл сайын оKушыларыныS білім деSгейініS ™суін байKауCа болады. Мемлекеттік тілді _йретуде басты маKсат - тіл дамыту маKсаты болCандыKтан, сабаK барысында к™здейтін маKсат - оKушылардыS с™йлеу тілін, сауаттылыCын таныту, тілді _йретуде ‰діс-т‰сілдер, оны KызыKтырып оKыту амалдары арKылы KазаK тілінде еркін с™йлей білу даCдыларын Kалыптастырып, оKушылардыS лексикалыK Kорын байытып, мемлекеттік тілде с™йлей, оKи, жаза білуге _йрету. ОKушылардыS ойлау Kабілеті мен сауаттылыCын арттыру маKсатымен ™з т‰жірибемде KазаK тіліне оKытуда Kолданатын ‰дістемелік Kорым Kалыптасты. JазаK тілін оKытуда, меніS ойымша, бір Cана технологияны тілді меSгертудіS ‰р сатысында пайдалану м_мкін емес. Алайда, тіл дамыту жaмысы оKушыныS с™здік Kорына тікелей байланысты. С™йлеу _шін оKушыныS жеткілікті белсенді Kоры болу керек, ‰рі байланыстырып с™йлем Kaрау заSдылыKтарын оKушыCа ереже т_рінде емес, ‰р сабаKта т‰жірибе т_рінде меSгертіп, даCды Kалыптастыру Kажет. Тілдесім ‰рекетіне жету _шін жеткілікті с™здік Kор болуы да маSызды, с™здік Kоры мол адам ™з ойын екінші адамCа жеткізуге KиындыK тудырмайды. СондыKтан оKушыныS с™здік Kорын байытуCа _лкен м‰н беру керек. СабаK барысында оKушылардыS міндетті т_рде с™здік д‰птері болуы тиіс. С™здік дегеніміз - тілдіS Kажетті материалы. Jай тілді _йренбейік, алдымен оныS с™здік Kорын меSгерту Kажет. Демек, с™з ™зінен ™зі жиналмайды, оны жоспармен, белгілі бір ж_йемен меSгерген ж™н. СондыKтан KазаK тілін _йрену барысында оKушылардыS міндетті т_рде меSгеруге тиісті с™здерініS тізімін жасау керек. ОKушыныS _йренген с™здерін берік Kалыптастыру _шін мына м‰селелер ескерілуге тиіс: с™зге дaрыс екпін т_сіріп айту, с™здіS маCынасын дaрыс т_сіну, орфографиялыK жаCынан дaрыс жазып, с™йлем ішінде пайдалана білу. СабаKта оKушылардыS с™йлеу тілдерін арттыру барысында жaмыс ж_ргізудіS бірі - м‰тінмен жaмыс. М‰тінмен жaмыс - дегеніміз сабаKта ™тілетін ‰р т_рлі жaмыстардыS жиынтыCынан Kaрылады. М‰тінмен жaмыс істер алдында міндетті т_рде м‰тіндегі кездесетін таныс емес с™здермен тиянаKты жaмыс істеу керек. ЖаSа с™здердіS маCынасын оKушылар т_сініп, меSгерулері тиіс. М‰тінмен жaмыс істеуді мынадай т_рде меSгеруге болады: толыK м‰нерлеп оKу, м‰тінді б™лімдерге б™ліп, оKушыларды ™здеріне м‰тінніS тиісті б™лімін оKып, бір-біріне мазмaнын айтып беруді даCдыландыру, кейін оларды бір-біріне сaраK Kойып оCан жауап беруі тиіс. Бaл жaмыста оKушыныS с™йлемді дaрыс Kaрастырып айтуына, сaраKты дaрыс KойCанына, оCан жауап беруіне назар аударылады. Осындай ж_йелі жaмыс арKасында оKушылар сaраKты еркін Kойып, жауап бере алады. Бaл тапсырмалар жаSа буынды оKулыKтарда жаKсы KарастырылCан. Jазіргі кездегі KоCамныS аKпараттану жаCдайында аKпараттыK технологиялардыS KарKынды дамуы адам ™мірініS ‰рт_рлі саласына біртіндеп ™згерістер енгізуде. АKпараттандыру ісі білім беру ж_йесініS даму жолына да ыKпалын тигізуде. СондыKтан да, KазаK тілін оKытуда интерактивті таKтаныS тиімділігі ™те зор. Мысалы, ‰р сыныпKа арналCан электрондыK оKулыKтар бар. Мен ™зімніS 3-сыныпKа арналCан «Б‰рін білгім келеді»электронды жинаCы бойынша KазаK тілінен таKырыптарды беріп оKу ж‰не _йренуге, жаSа с™здермен жaмыс ж_ргізіп, тапсырмаларды орындауCа, тыSдалым, с™йлесу, ™зін-™зі тексеру деSгейлерін аныKтауCа ыKпал жасай аламын . ОKушылар ізденеді, олардыS ‰р орындаCан жaмыстары баCаланады ж‰не баCыт-баCдар беріледі. Жaмыс барысында маKал-м‰телдерге назар аударCан ж™н.Алдымен оKушыларCа маKал мен м‰телдердіS айырмашылыCы т_сіндіріледі, оларды оSай жаттау _шін сaраK Kойылады, мысалы: Отансыз кім, ормансыз не? Жауап: Отансыз адам, ормансыз бaлбaл. ОKушылар маKал-м‰телдерді меSгергеннен соS, олардыS м‰нін т_сіндіруге, ™з пікірлерін айтуCа _йреткен дaрыс. ДеSгейлеп оKыту технологиясы арKылы тапсырмаларды т_рлендіруге болады. МаKал-м‰телдер мазмaнына Kарай ойларын с™йлем Kaрумен немесе ‰Sгіме Kaрастырумен жалCастырады. Бaл жaмысты ‰р сабаKта ж_ргізу керек. ОKушыныS ауызша ж‰не жазбаша тілін дaрыс дамытуда грамматикалыK ережелерді жаKсы білуге, тыныс белгілерін дaрыс KоюCа _йретіп, к™ркем ‰дебиетті к™п оKуCа шаKыру Kажет. Мектепте Kазір шаCын м‰тінді кітаптар бар. ОсыCан орай оKушылардыS жас ерекшеліктеріне Kарай ‰р тоKсанда келетін демалыс к_ндері ертегілер, аSыздар, белгілі жазушылардыS ‰Sгімелерін оKуCа талап Kою керек. €р мaCалім тіл aстарту жaмыстарын шыCармашылыKпен ж_ргізіп, дaрыс aйымдастыра білсе, ол оKушыныS к_нделікті ™мірдегі Kaбылысты жан-жаKты т_сіне білуіне, білген н‰рселерін ауызекі с™здерінде Kолдана білуіне жаCдай жасайды. ОKушылардыS тілді меSгеру маKсатында, KоршаCан ортаны танып білуіне байланысты белгілі таKырыптар бойынша KысKаша м‰лімет, баCыт-баCдар беруге болады, ал олар ™з бетінше оны толыKтырып, кейін сабаKта айтып береді, бaл жaмыстыS т_рі монолог деп аталады. Тіл дамыту мен оKуCа арналCан таKырыптар белгілі. Ауызекі с™йлеу ‰дісініS бірі - диалог. Оны Kaрастыру _шін бір таKырып бойынша оKушыныS с™здік Kорын дамыту, жаSа с™здер _йретіп, маCынасын т_сіндіре отырып, оларды жасайтын формаларды меSгертіп, с™йлем KaрауCа _йрету, с™з бен с™зді байланыстыруCа, ауызша ойларын ж_йелі айтуCа, ‰Sгімелеуге жаттыKтыру керек. Сонда оKушы диалог Kaру кезінде сауатты с™йлеуге, KазаK тілініS грамматикасын ескере отырып диалог дaрыс KaруCа тырысады. Бaл оKушыныS тілін дамытады. Тіл дамыту жaмыстарында с™здіS маCынасын дaрыс т_сіну _шін орфографиялыK, синонимдік, антонимдік, этимологиялыK, т_сіндірмелі с™здіктерді пайдаланудыS жолдарын _йрету де артыK болмайды. JазаK тілін оKытуда жаSа технологияларды, техникалыK Kaралдарды сабаKта жан-жаKты Kолдану, мaCалімніS к™птеген KиындаCан Kызметтерін жеSілдетіп, осы іскерліктіS aстанымды жаSа т‰сілдерініS пайда болуына м_мкіндік туCызады. “ОKытып ж_ріп, ™зіміз де _йренеміз” KаCидасын aстанCан aстаз _шін ™зініS ‰рбір сабаCы бірінші ™зіне жаSалыK болуы тиіс. С™йтіп, жоCарыда аталCан ‰діс-т‰сілдерді Kолдана отырып, мaCалім ‰р сабаKта оKушыCа жаCдай жасап т_рлі технологияларды ж_йелі Kолданып, оларды шыCармашылыKпен пайдалана білсе, жаKсы н‰тижелерге Kол жеткізуге болады. СондыKтан да осындай ‰р т_рлі тіл дамыту жaмысын ж_ргізу кезінде оKушылардыS ой-™рісін дамытуCа, тереS білім алуларына м_мкіндік туады. Сонымен «Адам маKсатына ™зін-™зі жетілдіру арKылы жетеді» - деп €бу Насыр ‰л Фараби айтKандай тіл дамыту жaмыстары саналы меSгеріп, байланыстыра с™йлеуде Cана емес, болашаK aрпаKтыS ізденімпаздыK ‰рі шыCармашылыK Kабілеттерін дамытуда беретін ‰сері мол. ОKушыларды KызыKтыра, aCындыра оKыта _йретуді aйымдастыру ‰р aстаздыS шеберлігіне, шыCармашылыCына байланысты. Тілді жаKсы білу - толеранттылыK м‰дениетін KалыптастыруCа негіз болатын маSызды фактор. СоSCы жылдары KазаK тілініS м‰ртебесі ™сіп, оныS ‰рекет ету аясы кеSейді. JазаK тілінде білім беру кеSістігініS aлCайып, сапалы білім берілуде жаSа технологияларды Kолдану ™те тиімді деп білемін.
JолданылCан ‰дебиеттер:
1. ЖаSаша ойлап, жаSаша жaмыс істеу. Jостанай -2014жыл 1.Назарбаев Н.€. JазаKстан халKыныS ‰л-ауKатын арттыру-мемлекеттік саясаттыS басты маKсаты.JазаKстан РеспубликасыныS Президенті Нaрсaлтан НазарбаевтыS JазаKстан халKына Жолдауы. Астана «Елорда», 2008ж. 23-бет. 2. «Открытая школа» информационно-методический журнал,2011г. №2 (103), стр.12. 3. «JазаK тілі мен ‰дебиеті орыс мектебінде» республикалыK Cылыми-педагогикалыK басылым, 2007жыл №8, 24-25бет. 4. «Білім-Образование» Cылыми-педагогикалыK журнал, 2009 жыл №1(43) 16 бет.