Занятие по НРК на тему: Сагылгалыг ак сут чемим для детей старшего дошкольного возраста



Сагылгалыг ак сут чемим
Сорулгазы: Уругларга тыва огну оон ажык-дузазын таныштырар ; улустун аас-чогаалын ажыглап угаан-медерелин сайзырадып ооредир; куш-ажылга ынак болурунга кижизидер; Тыва улустун хундулээчел, эвилен-ээлдек, сонуургак эки чанчылдарнга уругларны кижизидер;
Дерилгези: проекторда чуруктар.
Чорудуу: (тыва музыка )1.Организастыг кезээ.
Экии хуннум!
Экии чурттум!
Ак-кок дээрим!
Экиивенер дынгылдайлаан Даглыг Тывам!
«Хоглуг ог» деп мастер-классты эгелээр-дир бис.
Ойнаалынар,хоглээлинер!
Омак-хоглуг болуулунар!
Кайгамчыктыг хоглуг огже,
Чалап тур мен эртинер-ле!
Ынчангаштын шупту демнигТогериктей эптиг олуруптаал!
(Ог иштинде олбуктар кырынга саадаптарлар)
- Хундулуг уруглар! Бо хун силернин мында аалдап кээп, хоглуг огге аалчы болуп келгенинерге ооруп тур мен.
2 Тыныш оорганынга мергежилгени силерге онаайын уруглар.
«Арга кирген кижи саат дайнаар,
Аалга кирген кижи аяк эрии ызырар» деп улегер домак бар болгай.
(Саазындан кескен аяктар улеп бээр).
Ынчангаш аяктарда изиг шайларны аартап соодупундур, киир тыныш органынга мергежилгеден кылыптаалынар.
Шайны аартап тыныш органынга мергежилге база кылдывыс эр- хейлер!
Башкарыкчы:
Суттуг шай, сут дээрге эн-не хундуткелдиг чемнернин бирээзи, оон дугайында уругларга солун чугаадан чугаалап берейин(Сутту шил стаканга куткаш уругларга корзуспушаан)
Сут кандыг огнуг-дур уруглар?
Уруглар:- Ак.
Башкарыкчы:
Сут дээрге тыва улустун хундуткелдиг чемнеринин бирээзи-дир уруглар. Сутту бис азырал дириг – амыттанарывыстан саапижип турар бис: инектен, хойдан,ошкуден, теведен, ивиден, бе-ден (кыс аъттан), сарлыктан. Олар оолдарын база суду-биле эмзирип остуруп турар.
(Уруглардан айтырып болур).
Сут-биле янзы-буру чемнерни кылып чип турар бис. Чижээ: суттун бодун ижип турар бис, шай суттеп, силерге аваларынар суттуг кашалар база хайындырып бериптурар, ааржы,ореме, саржаг, быштак, курут дээш оон-даа оске чемнерни суттен кылып чип турар бис. Ынчангаш сутту токпес, кежээ бажындан сут ундуруп болбас.
( Чемнерни коргузуп тургаш тайылбырны кылыр)
Башкарыкчы:
Уруглар сут дугайында чугаавысты сактып алдынар. Кайыын ап турар- дыр бис сутту ? Кандыг чемнер кылып чип турар- дыр бис?
Амданныг суттуг тыва шайывысты ижип шайлаалынар уруглар(Тыва аялга «Суттуг шай»)
Шайывыс деп чараш ырывысты ырлай кааптар бис бе уругларЫры: «Шайывыс» Аялгазы: Альберт Тановтуу. Созу: Кара-Куске Чодунуу
Хуннун ишкеш покпес-дааХунудуткелдиг чемивисКузел хандыр аартап аарКуш-ле киирер шайывысАаштаанда тоттурарАараанда сегидерШагзыраанда сергедирШайавыс шайывысЧовурээлеп хайындыргашЧодургенде шеннелепАартап орда амданныгАйдыс чыттыг шыйывыс.
Ааштаанда тоттурарАараанда сегидерШагзыраанда сергедирШайавыс шайывысУнген-кирген улускаУргулчу-ле соннеп кээрЧугаа-соотту ооскудер
Шынап чаагай шайывыс.
Ааштаанда тоттурарАараанда сегидерШагзыраанда сергедирШайавыс шайывысСлайд. Ог чуруу коргузер.
- Бо чуу-дур уруглар? Шын-дыр тыва ог.
Ог дугайында беседа.
Ог – тыва чоннун чурттап келген кошкун амыдыралга эн-не таарымчалыг эптиг оран-савазы. Огнун тоогузу узун болгаш ырак.Ог чылдын дорт уезинде кожуп дужеринге эптиг.
Бо огнун иштинде эт-септи кожеринге эптиг кылдыр чазап кылган.Ам бо огде эт-сепке хамаарыштыр тывызыктажыптаалынар уруглар.
Кидис ог чуруу.Бо огну корунерем даштын чунун –биле шып каан-дыр?( кидис)
Бистин огбелеривис огну хой дугунден салып,дерип кылып,кидисти ундуруп ап,салаалары холдарынын дузазы-биле уран-шевер ажылдарны кылып ап чораан..
Ынчангаш бис база салааларывыс ажылдадып салаа- биле оюннардан ойнаптаалынар уруглар6.Салаалар-биле оюннар дыка хой чижээ: «Кирер-кирбес», «Чинчи чажырары»дээш оон-даа оске.
5 слайд.1.Сайзанакка бараалам,
Саанчы бооп ойнаалам.
Инектерим келди Ийи, бирлеп саалам.
Бирээ, ийи, уш, дорт Саржаг,чокпек бо-дур.
2 Арбай –тараа соктап чиир Аажок кежээ эрес мен.
Бала, согааш эдим бо Бирээ, ийи ,уш, дорт.
3. Матпаадыр паштанзын,
Бажы курлуг маназын,
Ортаа -Мерген одагланзын,
Уваа -Шээжен уруктазын,
Биче - Моомей буурек -баарак чизин,
Чээрген –чаарган чыгзын.
Арбай хоор ,арбай хоор !
Авазынга дузалашсын.
Чуп чудурук , бип-билекКып кыры, оп ожун ,
Чап чарын, кичик-кичик колдуктар.
_Эр-хейлер салаа -биле оюннарны база ойнадывыс.
Тывызыктарны ыдайн :1.Мугулайны мун кижи чушкуулады (улун,хараача)
2.Донгур кара дорт кулактыг (паш)
Ам кым тывызык тыптырарыл уруглар?
3.Ог ишти шупту туткууш (хана карактары)
4.Хереглээнде октаптар,хереглевээнде ап алыр (аргамчы)
5.Дорт булун донгур аас (аптара)
6. Кулугурнун кулаан долгаар,барасканнын баарын суйбаар(игил)
7.Ашак-кадай чогушту,аал ишти тотту (согааш,бала)
-Эр-хейлер! Холчок тывызыктар билир –дир силер уруглар.
слайд.Кажык чуруу коргузер.
.Шулук. «Кажык ойнаары»
Кажык-биле ойнаарынын
Каш-даа янзы хевири бар
Адар, кагар, чарыштырарАдыжынга база хоглээр.
Дужурер деп оюнунга Дуктей чузун малдар дужер Аът, хой, ошку, инек дигеш Ангы-ангы малдар болур.
Дорт-ле чузун малдын сузу Догерези кажыктарда Ынчангаштын ону оштап Ынакшылдыг ойнаалынар.
слайд.Кажыктын дорт талазын коргузер)
Кажык – тыва оюннарнын бир хевири. Кажык-биле ойнаар оюннар кончуг хой. Дорт берге деп оюн база бар. Кажыкты октаарга дорт чузун мал дужер болза, ол кижи аас-кежиктиг, бай, каас, тодуг болур.
Ынчангаш «Дорт берге»деп оюнну ойнаалынар.

Киржикчилер дорт бергени дужурер. (музыка)
-Эр-хейлер! Кажык- биле дорт бергени дужуруп ойнадывыс.
- Хоглуг огге келген улус омак-хоглуг болур болгай . Ынчангаш кожумактан бадырыптаалынар.
Тончузу: Уруглар бо хунгу хоглуг оовуске эки ойнап, хогледивис шупту бот-боттарывысче хулумзуруулунер.
Бистин «Сагылгалыг ак сут чемим»-деп кичээливис моон –биле тонген, эки киришкенинер дээш четтирдим уруглар.
МБДОУ «Золотой ключик»
«Хоглуг ог»
Темазы: « Сагылгалыг ак сут чемим»
Ыры-сам башкызы: Кан-оол Чойган Никторовна 2015-2016ч.