Доклад на темуТатар теле д?ресл?ренд? КВНнар
ТР, €лки муниципаль районы,
Карга т™п гомумбелем бир_ м‰кт‰бе
Галиуллина Г™лсин‰ €нв‰р кызы
татар теле k‰м ‰д‰бияты укытучысы
Татар теле д‰ресл‰ренд‰ КВН д‰ресл‰р.
Билгеле бер б_лекне т‰мамлаганнан соS яки олы бер теманы _тк‰ч, материалны системалаштыру k‰м йомгаклау, укучыларныS белем k‰м к_некм‰л‰рне ныгыту максаты бел‰н татар теле д‰ресл‰ренд‰ КВН уен- д‰рес т™рен кулланырга м™мкин.
Мондый д‰реск‰ ‰зерлекне атна – ун к™н алдан башлау зарур. Укучыларга алдан ук КВН ныS темасы ‰йтел‰, кабатларга тиешле материаллар иск‰ртел‰. К™не килеп Gитк‰ч, класстагы укучылар тигез итеп 2 командага б_лен‰. € ™ч укучыны жюри ‰гъзасы итеп билгел‰рг‰ кир‰к. Бу – ипт‰шл‰ренеS белемен‰ обьектив б‰я бирерг‰ ™йр‰т‰. Алдан ук укучылар командаларына исемн‰р, бер – берсен котлау ™чен шигырьл‰р ‰зерл‰рг‰, укытучы бирг‰н ™й эшен‰ х‰зерл‰нерг‰ тиеш булалар.
Укытучы _зе д‰ бу д‰реск‰ зур х‰зерлек бел‰н керег‰ тиеш. Д‰реск‰ керг‰нче _к аныS биремн‰р язылган карточкалары, к_нег_л‰ре, кыскасы, КВН ™чен кир‰кле булган Gиkазлары, таратма материаллары ‰зерл‰неп куелган булса, бу д‰рес н‰тиG‰ле булачак.
КВН д‰ресл‰рг‰ укытучы т‰рбияви максат та куярга тиеш: туган телг‰ м‰х‰бб‰т т‰рбиял‰_, милли ‰хлак т‰рбиясе бир_ k.б.
КВН барышында телд‰н k‰м язма Gаваплар бир_ чиратлап алып барыла. УкучыларныS Gаваплары очколар ярд‰менд‰ ис‰пк‰ алына. КВНны укытучы _зе алып бара, ул шулай ук жюриныS очколар куюын k‰м ярыш т™рл‰ре буенча н‰тиG‰ ясап баруын да контрольд‰ тота. Ярышта катнашкан укучыларныS с™йл‰м культурасына аеруча игътибар ител‰. Д‰рес ахырында барлык укучыларга да билгел‰р куела.
Д‰рес таблицалар, т™рле биремн‰р язылган дидактик карточкалар, татарча – русча с_злекл‰р язылган дидактик карточкалар, татарча – русча с_злекл‰р, викторина сораулары, т™рле уен элементлары язылган карточкалар, т™рле сораулыклар k.б. бел‰н Gиkазланырга м™мкин.
Д‰рес башында укытучыныS д‰рес максаты бел‰н таныштыруы шарт: “Укучылар, б_ген без д‰ресне КВН итеп _тк‰р‰без, сез инде бу д‰реск‰ алдан х‰зерл‰н‰ башладыгыз. СезнеS белем д‰р‰G‰л‰рен сынар вакыт Gитте. Уенны _тк‰р_ т‰ртибе бел‰н сез инде таныш. Бу д‰рест‰ элек _тк‰н теманы ничек _зл‰штер_егезне к_рс‰терсез, ™йр‰нг‰н кагыйд‰л‰рне д™рес кулланганда с™йл‰мд‰ k‰м язганда хаталар китм‰вен‰ ярд‰м ит_ен‰ ышанырсыз. Тапкырлык k‰м игътибарлылыкныS k‰рчакта уSыш китер_ен‰ д‰ инанырсыз.
Биремн‰рнеS _т‰лешен тикшерг‰нд‰ эшегезнеS п™хт‰леген‰, k‰рберегезнеS активлыгына да игътибар ител‰ч‰к. ШуSа к_р‰ жюри ‰гъзаларыннан бик гадел k‰м игътибарлы булу тал‰п ител‰. Уенны башлыйбыз.”
Уен шулай, командаларныS бер – берсен с‰ламл‰венн‰н соS, т™рле биремн‰р _т‰_ р‰вешенд‰ д‰вам ит‰. Ахырдан жюри ярышка йомгак ясый k‰м командаларныS к_пме очко Gыюларын игълан ит‰. Укытучы, шулардан чыгып, k‰р укучыга (k‰м жюри ‰гъзаларына да) билгел‰р куя. Шуннан соS, д‰реснеS уSышлы k‰м кимчелекле якларын к_рс‰теп, аны т‰мамлый.
Шулай итеп, укучыларныS белем k‰м к_некм‰л‰рен арттыруда, аларныS _з фикерл‰рен язмача яки с™йл‰м‰ р‰вешт‰ формалаштыра белерг‰ ™йр‰т_д‰, укыту k‰м т‰рбиянеS берд‰млеген‰ иреш_д‰, шулай ук балаларны тел ф‰не бел‰н кызыксындыруда КВН д‰ресл‰рнеS ‰k‰мияте зур.
Укучыларга ныклы белем k‰м кунекм‰л‰р бир_д‰, аларныS _з фикерл‰рен язма яки с™йл‰м‰ р‰вешт‰ формалаштыра белерг‰ ™йр‰т_д‰, укыту k‰м т‰рбиянеS берд‰млеген‰ иреш_д‰, тел ф‰не бел‰н кызыксындыруда уеннарныэ, ‰k‰мияте шактый зур. Тел д‰ресл‰ренд‰ урынлы кулланылган уеннар укучыларны активлаштыра, игътибарын туплый k‰м иGат атмосферасы булдыра. Уеннар эмоциональ атмосфера тудырып кына калмый, анда балалар _з фикерл‰рен д‰лилли бел_ кунекм‰л‰ре д‰ алалар; шулай итеп, аларда белем даир‰л‰рен баету тел‰ге уяна. Д‰ресне тулысынча уен формасында утк‰рерг‰ д‰, моSа аныS бер ™лешен ген‰ багышларга да м™мкин. Д‰рес-КВН шундый т™р д‰рес. Теоретик материалныS ничек _зл‰штерелг‰нлеген тикшер_, кабатлау-йомгаклау д‰ресл‰рен шушы формада _тк‰ру отышлы.
Д‰реск‰ ‰зерлек атна-ун к™н алдан башлана. Укучыларга КВНныS темасы Gиткерел‰, кабатларга тиешле темалар курс‰тел‰. Класс командаларга б_лен‰. Командалар бер-берсен котлау ™чен шигырьл‰р ‰зерлил‰р, яттан с™йл‰рг‰ ™йр‰н‰л‰р. Башка эшл‰р д‰ биреп куярга м™мкин (м‰с‰л‰н, бирелг‰н тема буенча хик‰я язарга, к™нд‰ш командага бир_ ™чен сораулар ‰зерл‰рг‰ k‰м башкаларны т‰къдим ит‰рг‰ була). Биремн‰р язылган карточкалар да алдан ‰зерл‰н‰. КВН барышында телд‰н k‰м язма Gаваплар бир_ чиратлап алып барыла. УкучыларныS, Gаваплары очколар ярд‰менд‰ ис‰пк‰ алына. КВНны укытучы _зе алып бара, ул шулай ук жюриныS, очколар куюын k‰м ярыш т™рл‰ре буенча н‰тиG‰ ясап баруын да контрольд‰ тота. Ярышта катнашкан укучыларныS, с™йл‰м культурасына аеруча игътибар ител‰. Д‰рес ахырында барлык укучыларга да билгел‰р куела.
М‰с‰л‰н,фонетика, графика k‰м орфогра фия курсын йомгаклауга багышланган уен-д‰рес язмасы т‰къдим ител‰ ди. Анда фонетика буенча _телг‰н материалны укучыларныS ничек _зл‰штер_л‰рен к_з‰т_, н‰тиG‰ ясау; ™йр‰нелг‰н кагыйд‰л‰рне практикада куллана бел_; туган телг‰ м‰х‰бб‰т т‰рбиял‰_ максаты куела.
Д‰рес-уен биремн‰р язылган карточкалар бел‰н Gиkазлана.
Укытучы иS элек д‰реснеS, максаты бел‰н таныштыра:
Укучылар, б_ген без д‰ресне КВН итеп _тк‰рербез. Сез инде КВНны _тк‰р_ т‰ртибе бел‰н таныш. Бу д‰рест‰ сез _зегезнеS авазлар k‰м х‰реф‰р турында нил‰р бел_егезне к_рс‰терсез, ™йр‰нг‰н кагыйд‰л‰рне д™рес кулланганда, с™йл‰мд‰ k‰м язганда хаталар китм‰вен‰ ярд‰м ит_ен‰ ышанырсыз. Тапкырлык k‰м игътибарлылыкныS k‰рчакта уSыш китер_ен‰ д‰ инанырсыз. Биремн‰рнеS, _т‰лешен тикшерг‰нд‰ эшегезнеS п™хт‰леген‰, k‰рберегезнеS активлыгына да игътибар ител‰ч‰к. ШуSа к_р‰ жюри ‰гъзаларыннан бик гадел k‰м бик игътибарлы булу тал‰п ител‰. Уенны башлыйбыз.
Алып баручы (укытучы _зе):
Х‰зер командалар бер-берсен котлыйлар. (Жюрига с™йл‰мнеS с‰нгатьлелек ягына да игътибар ит‰рг‰ кир‰клеген иск‰рт‰.)
«Сузыклар» командасыннан 1 нче укучы бел‰н капитан (икесе берг‰):
Без сузыклар, сузыклар,
Т™рле с_зл‰р т™зибез,
Парлап-парлап й™рибез,
Бик т‰ эшч‰н _зебез.
2 нче укучы:
Сузыкны сузып булса да,
Тартыкларсыз булмый ул:
Сузык бел‰н тартыкларны
Кушмыйча с_з тумый ул.
3 нче укучы:
Кибетт‰ к_пме й™рс‰к т‰
Буш кайтырбыз к™н саен,
«И-и» диеп торуларны
АSламаслар, м™гаен.
4 нче укучы:
«Б»г‰ «и» k‰м «р»не кушып,
Кир‰к сузне табарбыз.
Сатучы ападан аны
Шунда сорап алырбыз.
5 нче укучы бел‰н капитан (берг‰):
Сузыклар k‰м тартыклар!
Дус булып яшик берг‰.
Д‰рест‰ алган белемн‰р
Юлдаш булыр гомерг‰.
«Тартыклар» командасы котлавы. 1 нче укучы бел‰н капитан (берг‰):
Без тартыклар ялгыз гына
Берни эшли алмыйбыз.
Сезд‰н башка без с_з т_гел,
ШуSа да мактанмыйбыз.
2 нче укучы:
Сезне ипт‰шк‰ алырбез
Т™рле с_зл‰р ясыйбыз.
€лифбада берг‰-берг‰
Дус k‰м тату яшибез.
3 нче укучы:
ЯSгырау да, саSгырау да
С_з тезерг‰ бик кир‰к.
Без т™зег‰н с_зл‰рне
Яза белм‰г‰н сир‰к.
4 нче укучы:
Ике авазга бер х‰реф
Кайчагында без шулай.
Безне д™рес язарга
Яшьт‰н ™йр‰н_ уSай
5 нче укучы бел‰н капитан (берг‰):
Тартыклар k‰м сузыклар
Гомерлекк‰ дус булыйк.
Бу ярышта сынатмыйк,
Гел д™рес с_зл‰р уйлыйк.
(Жюри котлау ™чен командаларга к_пмеш‰р очко язылуын ‰йт‰.)
Алып баручы:
Телне ™йр‰н_ ‰лифбадан башлана. Х‰ зер мин сезг‰ карточкалар, ™л‰ш‰м. Аларда уртадагы х‰рефл‰рне ген‰ укыганда алфавит килеп чыгарлык итеп, биш‰р х‰рефле исемн‰р язарга, кеше исемн‰ре д‰ ярый. Кайсы коман да тиз k‰м д™рес _т‰р ик‰н? Э жюри ‰гьзалары, командаларныS, янына барып, кайсы укучыныS, к_бр‰к с_з язганын да ис‰пк‰ алсын.
Т_б‰нд‰ эшне _т‰_ _рн‰ге китерел‰:
аб а га
ба к ыр
с‰ ф ‰р
ка ю та
та б ак
ка л ак
б‰ х ет
пы я ла
та в ык
ка м ыр
Лю ц ия
‰р ‰ м‰
та г ан
ку н ак
ко ч ак
™
ка д ак
пр о ба
ка ш ык
с‰ _ д‰
ст е на
т‰ п эн
ям щ ик
бо G ра
де ж ур
то р ак
‰г ъ за
ча S гы
ка 3 ык
та с ма
яр ы шу
ш‰ k ‰р
га и л‰
™с т эл
ят ь м‰
т™ й м‰
га у га
по э ма
(Жюри н‰тиG‰ ясый: д™рес язылган k‰р с_зг‰ 1 очко бир‰.)
Алып баручы:
Х‰зер с‰з «Сузыклар» командасына бирел‰.
Капитан т_б‰нд‰ге с_зл‰рд‰ к_п нокталар урынына сузык авазлар куеп, с_зл‰рне д™рес итеп язарга k‰м укырга кир‰клеген аSлата: т . ш к . ч к . л т . ш к . ч к . л т . ш к . ч к . л т . ш к . ч к . л (™, е, ы, и (о, ™, и, _ ( ™, о,у, _ авазлары куела) куела) куела)
«Тартыклар» капитаны да _зл‰рен‰ т‰къдим ителг‰н туб‰нд‰ге биремд‰ тиешле тартык авазларны куеп, сузл‰рне д™рес итеп язарга k‰м укырга кир‰клеген ‰йт‰: ка . ак ки . эк ке . ки . ка . ак ки . ак ке . ки . ка . ак ки . эк ке . ки . (л,б,д куела), (р,б,с куела) (л,т,ч куела) (л,м, т куела)
(Жюри кайсы команданыS алданрак эшл‰п бетер_ен‰ карап, очколар куя.)
Алып баручы:
€ х‰зер ™й эшен тикшерербез. Сезг‰ G х‰рефенн‰н ген‰ башланган с_зл‰р кулланып хик‰я тезерг‰ бирелг‰н иде. Кайсы команда к_бр‰к с_з кулланды ик‰н? Кир‰км‰г‰нг‰ кабатланган с_зл‰р ис‰пк‰ алынмый, шунлыктан жюри бу н‰рс‰г‰ д‰ игътибар итсен. С_зне «Сузыклар» командасы капитаны ала k‰м т_ б‰нд‰ге хик‰яне т‰къдим ит‰:
Fырлый-Gырлый Gил‰к Gыйганда
Fылы G‰й Gитте. F‰йге Gылы Gил Gанны Gылыта. Fиkан, F‰лил, Fамал Gил‰кк‰ Gыеналар. Fиkан, Fамал, F‰лил Gитен Gирен‰ Gит тел‰р. F‰лилнеS, Gил‰не Gилд‰ Gилферди. Fиkан, Fамал Gитен Gиренд‰ «Fырларым» Gырын Gырлап Gиб‰рдел‰р.
Fиkан, Fамал, F‰лил Gил‰к Gирен‰ Gилд‰й Gилдер‰л‰р. Fил‰кле Gирг‰ Gиттел‰р. «Fил‰к Gыйганда» Gырын Gырлый-Gырлый, Gир Gил‰ге Gыялар. Fиkанга Gил‰к Gыю GиSел. Fамал Gил‰кне Gайлы Gирд‰н Gыя. F‰ лил Fиkаннан, Fамалдан Gитезр‰к Gыя. Fи kан, Fамал Gыйган Gил‰к F‰лил Gыйган Gил‰кт‰н GиSелр‰к.
F‰йл‰рен Gил‰с Gилд‰ Gыйнаулашып Gыр лый-Gырлый Gил‰к-Gимеш Gыюлары Gайлы.
«Тартыклар» командасы хик‰ясе:
Fил‰к Gыючылар
Fылы G‰й Gитте. F‰мил, F‰мил‰, F‰_k‰р Gил‰кк‰ Gыйналдылар. Fирд‰ Gир Gил‰ге Gитешк‰н. Fил‰к Gыйган Gирд‰ Gырлар Gырлыйлар. F‰мил‰ Gайлы Gирд‰ Gил‰к Gыя.
Gылы G‰йл‰рд‰ Gил‰ст‰ Gил‰к-Gимеш Gыючы Gайлы. Жэ
F‰мил Gил‰кне Gит‰рлек Gыйды. F‰_k‰р Gил‰кне Gитез Gыя. Fил‰к Gыюда Gитезлек GиS‰. Fентекл‰п Gил‰к Gыю Gаен Gайлагыз.
F‰мил, F‰мил‰, F‰_k‰р Gил‰кне Gыйнаулашып Gыйдылар. Fылы G‰йд‰ Gыйнаулашып Gил‰к Gыю Gайлы. Fил‰к Gиренд‰ Gил‰кне Gитез Gыегыз.
(Жюри н‰тиG‰не ‰йт‰: очколар саны бел‰н таныштыра.)
Алып баручы:
Чираттагы ярышыбыз «Тапкырларга табышмак» дип атала. Мин ‰йткэн табышмакларга Gаваплар табасыз, ‰г‰р команда _зе табышмагына Gавапны белми ик‰н, к™нд‰ш команда Gавап бир‰ k‰м очко ала.
«Сузыклар», сез жавап бир‰сез.
1.Юкта бар, барда юк,
Юлда бар, юньд‰ юк. («У» авазы).
2. ^рд‰ бар, ирд‰ юк,
Б_лм‰д‰ бар, урамда юк. («У» авазы.)
3. FирнеS, уртасында ни бар? («И» авазы.)
4. Тэрэзэ тебенда н‰рс‰ бар? Шуны тап. («Э.)
5. Бер х‰рефе бер иGек,
Исеме була ничек? (и. у. ю.)
Алып баручы:
Т_б‰нд‰ге башваткыч-табышмакларныS, Gавапларын, «Тартыклар», сез табасыз:
1.Д‰рес башында без н‰рс‰ ишет‰без? («Д» авазын.)
2. Яз бел‰н сез н‰рс‰ бел‰н т‰мамлана? («3» бел‰н.)
3. Тыкрык башында ни бар? («Т» бар.)
4. АлмагачныS т™бенд‰ н‰рс‰ бар? («Ч» авазы.)
(Fаваплар ™чен жюри тиешле очколарны бир‰.)
Алып баручы:
Х‰зер, укучылар, грамматик викторина _тк‰реп алырбыз. Очколар куелган сорауга алдан Gавап бирг‰н командага языла.
1. Н‰рс‰ ул сингармонизм?
2. В х‰рефе нинди авазларны белдер‰?
3. Кайсы х‰реф т + с кушылмасын белдер‰?
4. ТартыкларныS, чиратлашуы турында н‰рс‰л‰р ‰йт‰ аласыз?
5. С_зг‰ -рак(-р‰к) кушымчасы ялганганда нинди кагыйд‰не ист‰ тотарга кир‰к?
6. С_зл‰рне юлдан юлга ничек к_черерг‰?
7. Н‰рс‰ ул дифтонг?
8. С_зл‰р нинди очракларда баш х‰рефт‰н языла?
(Жюри кайсы команданыS, к_пме очко Gыюын ‰йт‰.)
Алып баручы:
Кайсы команда грамоталырак ик‰нен билгел‰у ™чен, х‰зер без с_злек диктанты язарбыз. Аны жюри ‰гъзалары да язар.
МоныS ™чен т_б‰нд‰ге с_зл‰р т‰къдим ител‰:
Нефть, власть, лагерь, асфальт, шагыйрь, шигырь, с‰нгать, с‰гать, игътибар, т‰къдим, алъяпкыч, ашъяулык, д™нья, т™ньяк, съезд, таби-гать, м™ст‰кыйль, дикъкать, роль, альбом.
Аннары укучылар, тактага эленг‰н плакаттан карап, диктантныS д™реслеген тикшер‰л‰р, хаталар булса т™з‰т‰л‰р. Тактага текст элен‰. Диктант ™чен, k‰р с_зг‰ бер‰рд‰н, 20 очко бирелерг‰ тиеш. Хата язылган с_зл‰р булса, k‰р ике команданыS да шулар санынча очкосы киметел‰.
Ахырдан жюри ярышка йомгак ясый k‰м командаларныS, к_пме очко Gыюларын игълан ит‰. Укытучы, шулардан чыгып, k‰р укучыга (k‰м жюри ‰гъзаларына да) билгел‰р куя. Шуннан сон, д‰реснеS, уSышлы k‰м кимчелекле якларын к_рс‰теп, аны т‰мамлый
КВН
д‰ресл‰рTimes New Roman15