Урок по литературе Й? кад мыггагм? у ц?ринаг. (Гафез «Зар?г ц?р?нбоныл»-м? г?сг?)

Тем…: Й… кад мыггагм… у ц…ринаг.
(Гафез «Зар…г ц…р…нбоныл»-м… г…сг…)
Эпиграф: „з м… цард н… нымайын …вгъауыл:
Цард ц…уы, …хс…рдз…нт…й к…лы.
М…н хъ…уы ф…стаджы тохы
· рхауын,
М…н хъ…уы с…рыстыр…й м…лын.
Калоты Хазби
Урочы нысант…:
1.Зонг… к…нын ахуырдзауты Гафезы цард…рфыстим….
2.„рдзурын поэм…йы с…йраг мидисыл, й… аивадон …уу…лтыл.
3.„вз…рын к…нын ахуырдзаут…м хъ…батырдзинад, кад …м… намыс…н аргъ к…ныны …уу…лт….
Урочы цыд:
1.Скъоладзауты сраз…нгард к…нын урочы архайынм….
-Ахуырг…н…г:
«Ад…ймаг иун…г хатт сафы й… кад»
Уаддымг…, Сирг… дон,Арт …м… Кад,
Иум… ц…рг…й… н… зыдтой …нкъард.
Рацыдис р…ст…г, с… ф…ндаг ф…дих,
Нал зындис ницы- ныббадт…уыд мигъ.
«Апырх у…м иугай»- ыскодтой т…рхон.
Кад д…р …н…бары
· лвасы й… рон.
Фид…ны фемб…лд к…д уыдз…н? Цы ран?

· Рхатыдис йе
· мб…лтт…м Дымг… у…здан.
«Хъ…зы м… агурут»,- сф…р…зта Дон.
Арт та й… ф…зд…г…й уыдис у…ндон.
«Сыфт…рт… тилдзы…н»,- Дымг… дзырдта,

· Мб…рстой к…р…дзийы –уый д…р уыдта,
Ф…л… …фс…рмхуыз…й бадзырдта Кад:
«Иуг…р куы фес…фон –аскъуыд м… цард».
Ф…рстыт… …мдз…вг…м…:
-Ц…й мид…г ис …мдз…вг…йы хъуыды?
- Ц…м…н райдыдтон м… урок ацы …мдз…вг…й…?
-Дардд…р ц…уыл дзурдзыст…м?
Ног …рм…г
Ахуырг…н…г: Фыдыб…ст…йы Стыр х…ст райдыдта. Ныууарыди туджы къ…вда. Ирон ф…сив…д х…рзбон загътой с… Райгуыр…н б…ст…й…н …м… ацыдысты л…г…взар…н х…стм…. Бир…т… дзы нал сызд…хтысты с… фыдыу…з…гм…. „нусм… бафын…й сты У…р…сейы …м… Европ…йы быдырты. С… зар…г сын …вирхъау тыгъдыз…й …рд…гыл аскъуыдта. Ф…л… зар…г…н м…л…т н…й. Зар…г цыф…нды цырт…й д…р …нусонд…р у, уым…н …м… уый ад…мы з…рд…йы ц…ры , ф…лт…р…й-ф…лт…рм… ц…уы
-Скъоладзаут…н х…сгонд уын уыд бац…тт… к…нын Гафезы цард…рфыст …м… …рм…г Тасойты Самсоны тыхх…й …рм…г.
-Иу скъоладзау дзуры Гафезы цард …м… сф…лдыстад.
Зар…г « Уый не
· рызд…хт тохы быдыр…й» Хадыхъаты Фатим…
4.Проект бахх…ст к…нын
- „нд…р скъоладзау Тасойты Самсоны тыхх…й уац «Ф…стаг н…мыг».
Кжронмж фжцжйхжццж кодта Cтыр Фыдыбжстжйон хжст. Сармадзаны богътж кодтой къадджржй-къадджр. Топпыхосы тжфжй цаджггай сыгъджг кодта ужлджф. Фжлм ма бадт жрмжст знаджы арф жмбжхсжн бынжтты. Советон авиаци жмж артиллери нал жвгъау кодтой удисжг знагжн бомбжтж жмж снарядтж. Ныгуылжны 'рджм тындзыдтой советон танкжтж, артилери жмж фистжг жфсад. Хжрз стжм хатт ма-иу фжзындысты ужлджфы знаджы хждтжхджытж жмж та-иу фжтары сты. Цалджр боны размж джр ма хжсты быдыржй хъжлдзжг жмж ныфсжвжржн фыстжг чи райста, уыцы хжстонты бинонтж сжхи нымадтой ужлдай амонд-джынджртыл. Жнхъжлмж кастысты, абон-сом фжуыдзжн хжст, джржн жрцжудзжн гермайнаг фашизм жмж ужлахизжй жржзджхдзысты сж райгуыржн бжстжм сж фыдтж, се'фсымжртж, сж царджмбжлттж жмж сж хжстжджытж. Гъе, фжлж ахжм амондджын бинонтж стжмтж разындысты. Йж даржгжй, хжстмж ацжуынжй фжстжмж бжржг чи нж зыдта, кжнж йж сау гжххжтт кжмжн жрцыд жмж дзы афтид чи абадт, уыдон та? Уыдон та, жнжбайсысгж суадонау, жнжвгъау фжкалдтой сж цжстысыгтж, фжлж дзы иу жртах джр не 'рхауд сж жбжржгжй сжфт бжлццжтты ингжнтыл, басур-иу сты сж цжсгжмттыл. Фжлж уждджр уыдон джр жнхъжлмж кастысты. Жнхъжлмж кастысты хжсты фжудмж, уджгас хжстонты жрцыдмж, чи зоны сын искуы исчи федта сж дарджыты, сж фыдты, сж фыртты, чи зоны сын сж уынгжджыйы сахатты баххуыс кодтой, фжндыд сж мжлжты дзжмбытжй сж байстаиккой, фжлж сж бон нж баци. Чи зоны сж сжрмж зилдух кодтой сау халжттж жмж сын сж уыдон сырдтой. Чи зоны сын фжстаг хатт сж дзыхмж доны агуывзж уыдон бадардтой, ужд сын бузныг уждджр з…гъой.
Иу бон постхжссжг балжууыд Уанойы кжрты жмж йж хызынжй систа фыстжг. Бацин кодтой бинонтж. Фжлж уыцы цин цалджр уысмы фжстж фживта стыр хъыгдзинадмж. Фыстжг Самсонжй нжу, фжлж у жнжзонгж А. Световжй. Бирж фжкатай кодтой фыстжг райхалыныл, чи зоны сжм дзы стыр циндзинад жнхъжлмж кжсы, ужд уый бжргж хорз уаид, фжлж кжд жмж хъыгдзинады хабар у, ужд та? Фыдбылызжй, дам, хи хизын хъжуы, фжлж жппынфжстагмж конверт байгом кодтой. Конверты разынд Самсоны ныййарджытжм чысыл фыстжг жмж газет «Удар по врагу»-йы уацы лыггаг ахжм сжримж: «Последняя пуля Сергея Тасоева». Афтж хуыдтой йж хжстон жмбжлттж Самсоны. Уац райдыдта афтж: «Уый уыдис Украинжйы иу цжржн пункты сжрыл тохты ржстжджы. Танкжты ныхмж тохгжнжгжн жхсжнгарзы ротжйы командир, гвардийы лейтенант Тасойты Сергей архайдта йж хжстонтимж донжн галиужрдыгжй фарс. Немыцжгтж уырджм радтой сж сжйраг тыхтж. Жппжт амжлт-тжй джр архайдтой атакжйы рацжуыны агъоммж нж хъахъхъжнынадон хахх атоныныл. Гвардионтж знагжн лжвжрдтой аккаг ныхкъуырд. Лейтенант Никитин жмж сержант Снежкж сж пулеметы авжрдтой жртыккаг лентж. Знаджы атакж фжсыкк, фжлж та уждджр ногжй быры размж. Бардзырд уыд, цжмжй нжхиужттж жрцахсой ног хъахъхъжнынадон хаххы. Тасойы фырт ифтонг кодта йж ротжйы хжстонты рацжужнтж. Уый хуыссыд акопы, ротжйы парторг Никитинмж хжстжг, жмж куынжг кодтой знаджы салдаттж жмж афицерты. - Зжгъ ма парторг, - дзырдта уый фжстж Никитинжн Тасойы фырт, зжгъ, раст архайдтам, жви нж? - Раст, раст, жмбал гвардийы лейтенант, - сфжлхатт кодта Никитин. Ужд та Тасойы фырт ногжй жрхуыссыд танкжтж куынжггжнжн жхсжнгарзы цур. Нысанмж систа ададжы сжрты гжппгжнжг немыцжгты. Нысан нж ивгъуыдта жмж знжгтж радыгай тылдысты, чи та дзы ададжы хаудта. Фжлж жвиппайды фенцад Тасойы фырт йе'хсынжй. Сыхъуыст йж хъжрзын жмж йж джнджгты хъыс-хъыс. Хжлжн нжмыгжй фжцжф сты йж дыууж къахы джр. - Хжсгж, хжсгж, жрмжст аржхстгай! Бардзырд радта парторг Никитин ротжйы хжстонтжй иужн, йжхджг сын сж фжндаджы 'рджм райдыдта жхсын, цжмжй сыл знаг мауал сжмбжла. Уый фжстж Никитин базыдта Тасойы фырт жмж йж цы салдат хаста, уыдоныл немыцжгтж кжй жрхъула кодтой. Мард жфсжддоны фарсмж йж иу къухжй зжххыл жнцой кжнгжйж, хуыссыд гвардийы лейтенант Тасойты Сергей. Жмж дамбацайж жхста. Жрхаудта иу немыцаг, дыккаг, жртыккаг, цыппжржм. Командир тагъд-тагъд ныккаст йж пистолеты обоймамж, жмж уыцы тжккж уысм, немыцжгтж йж удыгасжй аскъжфынмж куыд хъавыдысты, афтж фжстаг иунжг нжмыг ауагъта йж жхсидгж, райгуыржн бжстжйжн кжронмж лжвжрд жнувыд зжрджйы. Фжцис советон афицеры цард, фжлж йж ротжйы гвардионтж алы тохты джр дывжржй истой сж уарзон командиры маст жмж уыцы мастисжн тохтж уыдысты жнжбасжтгж.
Ц…лхдур.
-Уацмыс цав…р жанр…й фыст у?
-Н… з…рдыл …рл…ууын к…нын поэм…й… рацыд …рм…г.
-Скъоладзаут… к…сынц поэм… «Зар…г ц…р…нбоныл».
-Цав…р р…ст…г ц…уы …вдыст поэм…йы?
-З…гъут уацмысы тем… …м… нысан.
Монолог (грекъаг дзырд, амоны иу ныхас)- уацмысы архайджыт…й иуы ныхас инн…им…, й…хиим…, к…н… драмон уацмысм… чи к…сы, уыцы ад…мим….
Монолог ма ф…хонынц, иун…г архай…г к…м ис, ах…м пьес… д…р.
Интерактивон ф…йн…гыл …мбис…ндты фыццаг х…йтт….
Х…с:Бахх…ст к…нын с… дыккаг х…йтт… …м… с… равзарын.
Равзарын …мбис…ндты мидис.
«Райгуыр…н б…ст… мадау адджын у».
«„нусы царды б…сты, …нусы кад хуызд…р у».
«Ц…йн…ф…лтау ц…р…м …гад…й, ф…лтау нын кадим… м…л…т».
2.Къылымпыт… к…м …ййафдзысты, уый сб…р…г к…нын.
Ахуырг…н…г.- Куыд …мбарут «кадим… м…л…т»?
- К…цы ран …й ис ссар…н? (Х…сты, тохы быдыры).
-Кыд ис схон…н «…нусон кад» чи равзары , ах…м ад…йм…гты? (Хъ…батырт…)
-К…ст…р ф…лт…р к…ц…й базоны хъайтарты н…мтт…, се
· сгуыхтыт…? (Ад…м сыл ск…нынц зарджыт…).
3.Ц…лхдур аиуварс к…нын
Къордты куыст.
1-аг къорды х…с:
-Цав…р хъуыдыт… ф…зыны м…л…тдзаг ц…ф х…стонм…?
-Ц…м…н ыл «батар уыдз…н б…ст…»?
-Ц…им… бары «т…ппуды»?
-Ц…уылн… л…гъст… к…ны знаг…н,ц…м…й й… ма амарой?
-Цы домы й…хиц…й? Ф…стаг фондз минуты ма ц…уыл хъуам… хъуыды к…на?
-Ц…уылн… …хсы зн…гты иу гилдз ма й…м куы ис?
2-аг къорды х…с:
-Ссарын уацмысы …рдзы …рфыст.
-Цы уыны ,й… алыварс куы акаст, у…д?
-Ц…м…н ныккалд м…лдзыджы губакк?
-Ц…им… ис абар…н м…лдзгуыты губакк? (Фыдыб…ст…им…)
-Цы уав…ры ис цъысцъысаг?
-Иум…йаг…й цы ис цъысцъысаг …м… ц…ф х…стонм…? (С… иу…н ст…хын й… бон нал у, инн…м…н та –ц…уын.)
-Й… «з…рд…йы ф…ндт…» цы сты?
-Ц…м…н та ссуры й… хъуыдыт…?
3-аг къорды х…с:
Ссарын …м… з…гъын ц…м…н зары м…л…тыл, к…д …м… дзы ад…м т…рсг… к…нынц?
-Ц…м…н цин к…ны ф…стаг гилдзыл?
-Ц…в…р тых …й мары «тухий…»? Куыд у й… ном? („гад)
-Цы дзы домы? Ссарын …й …м… й… бак…сын.
-Цав…р ф…нд равз…рста?
Сб…р…г к…нын …м… байхъусын дзу…ппыт…м.
-Куыд хъуыды к…нут раст бакодта х…стон?
-Ц…м…н равз…рста м…л…т?
-Н… фыд…лт… раг…й-…р…гм… д…р н… тарстысты м…л…т…й, ф…л… ц…м…й тарстысты?
-Равзар…м урочы эпиграф.
5.Хатдз…г.
6.Х…дзарм… куыст. Х…сты чи уыд уый тыхх…й ныффыссын цау . «Иу бон х…сты быдыры».
15