Разработка урока по осетинскому языку: ?рдз – н? дар?г, не сф?лдис?г.

нж даржг, не сфжлдисжг.

1. Бакжсут жмбисжндтж жрдзы тыххжй. Цжуыл нж ахуыр кжнынц?

Зжхх жрдзжн йж мад у, хур та – йж фыд.
Зжххы фарн аджмы фарн у.
- Арвжй зжххы ’хсжн цыджридджр ис, уыдонжй цы нж хъжуы, ахжм нжй.

Дзырд цыджридджр дзырдаржзтон жвзжрст скжнут.
Ссарут мивдисжг жппжрццжг хайыгимж. Бацамонут ын йж нысаниужг.

2. Бакжсут ирон жмж уырыссаг поэтты жмдзжвгжтжй ист ржнхъытж жрдзы тыххжй. Зжгъут, цы сжм ис иумжйагжй, цжмжй хицжн кжнынц.

1).Нж урс хжхтж, нж тар хъждтж,
Нж хъал джтты хъжлжс,
Нж зад хуымтж, нж быдыртж,
Нж дидинжгджын фжз,
Кжм хъазыдтжн жз сабийж,
Кжм ржзыдтжн ждас, -
Мыггагмж джр сымахимж
Мж зжрдж баст у, баст.
(Кочысаты М.)

2). Синее небо, цветная радуга,
Тихо степные бегут берега. (С.Есенин)

3). Черемуха душистая с весною расцвела
И ветви золотистые, что кудри, завила. (С.Есенин)

4). Заколдован невидимкой,
Дремлет лес под сказку сна,
Словно белою косынкой
Подвязалася сосна. (С.Есенин)

5). Зымжг нж хжхты цух нж уадзы, -
Лжджы жмбжрц жруары мит;
Жфцжгжй коммж уад дзыназы;
Их доныл саразы йж хид. (Хетжгкаты Къ.)

6). Уж небо осенью дышало,
Уж реже солнышко блистало,
Короче становился день.
Лесов таинственная тень
С печальным шумом обнажалась,
Ложился на поля туман,
Гусей крикливых караван
Тянулся к югу: приближалась
Довольно скучная пора (А.С. Пушкин)

7).Фжззжг ралжууыд йж рады,
Бон жнкъардхуызжй кжсы.
Дымгж сау мигътж цжгатжй
Хуссармж хжссы. (Нигер)

- Жрдзы афонтжй цавжртж жвдыст цжуынц жмдзжвгжты?

3. Уырыссаг литературатуржйы жрдзыл фыст жмдзжвгжтжй уж зжрджмж тынгджр кжцы цжуы, уый радзурут. Иронау ын йж хъуыды бамбарын кжнут.

4. Фыццаг цжджындзы дзырдтжм дыккаг цжджындзы дзырдтжй антонимтж ссарут. Семж саразут дзырдбжстытж.

Бжрзонд ужржх
хъжлдзжг ныллжг
наржг цыбыр
сыгъджг жнкъард
уазал хъарм
даргъ тагъд
сынджг чъизи

5. Хуызжгмж гжсгж дардджр ахжццж кжнут цжсгомон номивджытж жз, ды, уый-ы тасындзжг.

Хуызжг: Н. чи? цы? жз, ды, уый.
Г. кжй? цжй? мжн (мж), джу (дж), уый (йж).
Д. кжмжн? цжмжн? мжнжн (мын),джужн (дын), уымжн (йын,ын).

Къжлжтты лжвжрд дзырдтжй пайда кжнгжйж, номивджыты жлвжст формжтимж хъуыдыйждтж саразут.
(дидинджытж, мигътж, кжсын, цжуын, лжууын, райсын, жрбацжуын, дзурын)

6 . Нывтжм гжсгж, лжвжрд дзырдтж жмж дзырдбжстытжй пайда кжнгжйж, баххжст кжнут хъудыйждтж. Раст спайда кжнут цжсгомон номивджыты жлвжст формжтжй.

Жвжццжгжн, жрдзжй ржсугъдджр ницы ис! Аджймаджы йжхимж ’лвасы, стыр уджнцой жмж (уымжн) жхсызгондзинад хжссы.
Мжнж Кавказы жрдзы ныв. Дж зжрджмж цжуы? Бакжс-ма, куыд аив у! Дардмж зынынц . Жрттивынц . Хохаг зард мж хъустыл уайы. Жнкъарын (уымжн) йж уазал доны улжфт.
Ам ис , . Хжхты фжхстыл зынынц , зайы (уыдоныл) , . Эх, ныр уыцы цъжх нжуыл фест! Алжуу жмж джлжмж ракжс. Цжргжсау фжкжсин мжхимж.
Ацы дыууж нывы та жвдисынц уырыссаг жрдз. Зжрдж райы (уыдон) уынджй, алыхуызон ржсугъд жнкъаржнтж гуырын кжнынц.
Нж разы жмж . хоны атезгъо кжнынмж. (Уый) фжлмжндзинад (уымжн) жнкъарын.
Ужздан чындзау раз лжууы . Куыд ржсугъд, куыд аив у (уый) уынд! Цымж цжуыл ? Кжд (ууыл) абон цы дыууж сырддонцъиуы абадт, уыдоны мысы? Чи зоны.
Сжрдыгон изжр. Хур сынджггай жрныгуылы. Бжстж жрсабыр. Жрмжстджр ма хъуысы зард жмж сабыр цады . Эхх, ныр уыцы цады джхи анай! Жмж (уый) дон уазал куы уа, ужд та? Нж, изжрызджм ахжм сабыр малы дон тынг . Исты хохаг цжугждон у? Иудадзыг джр размж чи тындзы.
Ахжм нывтж фенгжйж, зжрдыл жрбамбжлы ирон жмбисонд: «Жрдзы миджг алцы джр ржсугъд у».

(Бжрзонд хжхтж, хъжлдзжг цжугжджттж, наржг дурджын къахвжнджгтж, урс жхсжрдзжнтж, цъититж, сыгъджг ужлджф, уыгжрджнтж, алыхуызон дидинджытж, наржг ком, къардиутж, айнжджы был;
ужржх быдыртж, жнцад цад, бжрз бжлас, бжрзонд кжрджг, ныхъхъуыды кодта, алыхуызон бжлжстж, хъжлдзжг цъыбар-цъыбур, доны был, цъырцъыраджы джргъвжтин, жгжрон арв, кжсжгты цъыллинг, схъарм вжййы).

- Нывгжнджытж куы уаиккат, ужд цжмжй фжхъжздыгджр кжниккат ацы нывтж? Цы ма сжм бафтауиккат?


7. Раст бакжсут дзырдтж жмж дзырдбжстытж. Къжлжтты лжвжрд дзырдтжй раст пайда кжнгжйж, семж саразут цалджргай дзырдбасты.

Зжххы гжппжл – клочок земли
цжст ахжссын – оглянуться вокруг
фаг аргъ нж кжнын – не достаточно ценить
жвидауц - некрасивый
жвдисжн ужвын – быть свидетелем
февзжрын - очутиться

(стыр, нж, жгъдау, алыварс, цард, ныййаржг, хъуыддаг, хжхтж, чысыл, хъжд, денджыз, ржсугъддзинад, райгуыржн бжстж, бакаст, фыдракжнд)

- Дзырдтжм жмж дзырдбжстытжм синонимтж ссарут.

8. Бакжсут текст.

Иужй-иу хатт, цы ран цжржм, ацы стыр дунейж нжм цжрынжн цы гыццыл зжххы гжппжл жрхауд, ууыл мж цжст куы ахжссын, ужд мжм афтж фжкжсы, цыма йын фаг аргъ нж кжнжм. Нж хжхтж, нж джттж, нж хъждтж, нж сырдтж
Дайраны рджм акжс, ужд арвыл иу мигъы къуыбар нж фендзынж. Кжй зжгъын жй хъжуы, Хъазыбеджы хох хжхты сжр у, фжлж иннжтж джр жвидауцджр не сты. Тъжпжн хох фыдуындджр нжу. Жрмжст дарджй кжсгжйж джр аджймаг йжхи хъжздыг рахоны, ахжм бжстжйы кжй цжры, уымжй. Хжхтжм куы бацжуай, ужд та ноджы диссагджр нывтжн уыдзынж жвдисжн. Комы февзжрынжн та бирж ржстжг нж хъжуы.
(Дзасохты Музафермж гжсгж)

Дзуапп раттут фжрстытжн:

1). Цавжр у тексты сжйраг хъуыды?
2). Цжмжн зжгъы автор «Жрмжст дарджй кжсгжйж джр аджймаг йжхи хъжздыг рахоны, ахжм бжстжйы кжй цжры, уымжй»?
3). Цжмжй бжржг у, автор йж райгуыржн бжстжйж сжрыстыр кжй у, уый?
4). Куыд хуыйны уырыссагау Дайраны ком? Цы зонут ацы комы тыххжй? Ирон нывгжнджытжй йж чи равдыста йж куысты?
5). Тексты ссарут вазыгджын хъуыдыйждтж. Раст хъжлжсы уагжй сж бакжсут. Зжгъут, куыд аржзт сты.
6). Рафыссут мивдисджытж, сбжржг сын кжнут сж формжтж (афон, цжсгом, нымжц, зджхжн).
7). Ставдджржй фыст дзырдтж дзырдаржзтон жвзжрст ракжнут. Цы ис иумжйагжй сж дзырдаржзты?


Диалог аив каст бакжнут.

Коля: Хуыцаубоны лжппутимж хжхбжсты уыдыстжм. Куырттаты комы.
Ацжмжз: Тжхуды, уым чи фесты ныртжккж!
Коля: Ды джр бирж уарзыс хжхтж?
Ацжмжз: Тынг бирж. Мжнжй фылджр та сж мж фыд уарзы. Уый ужллаг
Зджыды схъомыл ис.
Коля: Жз уым никуыма уыдтжн, фжлж йж тынг ржсугъд хонынц.
Ацжмжз: Фарон мж мж фыд аласта Зджыдмж. Куыд ржсугъд дзы у, уый
зоныс?! Жрмжст жм жвзжр фжндаг ис, нж машинж тыххжй ссыди.
Коля: Дж зжрджмж дзы фжцыд?
Ацжмжз: Куыд нж! Хжхты цъуппытж жрттивынц, жхсжрдзжнтж урс
жхсырау дардмж зынынц. Жмж дзы цы ржсугъд дидинджытж ис,
уый та! Жрмжст дзы жз тонгж не ’ркодтон. Нж уарзын тынд
дидинжг. Тжригъжд мжм кжсы.
Коля: Жмбарын дж. Куы ма цжуат ужллаг Зджыдмж, ужд-иу мын зжгъ.
Кжд жз джр уемж ацжуин.
-
Радзурут, цавжр ржсугъд нывтж ма фенжн ис хжхты. Уж ныхас саразут диалоджы хуызы. Ныхас кжнгжйж пайда кжнут мивдисджытжй жппжрццжг хайыгтимж.

10. Бакжсут текст. Цавжр жппжрццжг хайыг цухгонд жрцыд хъуыдыйждты?

Хжхбжсты хур зжхмж хжстжгджр у, стъалытж афтж ирд жрттивынц, дымгж жнджр хъжлжсжй зары, жхсжрдзжны хъазт жнджр фендзынж. Хжххон дидинжгжн жрмжст хжххон дидинжгимж ис абаржн. Цжугж мжсгуытыл хжхбжсты йедджмж сжмбжлдзынж.
(Цжгжраты Максим)

11. Бакжсут дзырдбжстытж. Афждзы афонтжй кжцыйы жрфыст жвдисынц? Цжмжй бжржг у?

Жнкъард хъжд, ирд ахоржнтж, зилдух кжнгжйж хауынц зжхмж, сабыр жрдз, къжхты бын сыбыр-сыбур кжнынц, хърихъуппыты бал, хус кжрджг.

12. Цавжр дзырдтж жмж дзырдбжстытжй баххжстгжнжн ис хъуыдыйждтж?

Фжззыгон хъжды вжййы
а) хъжлдзжг
ж) жнкъард
б) сабыр
в) талынг

Бжлжсты сыфтжртж фжззжджы
а) сбур вжййынц
ж) къжхты бын сыбар-сыбур кжнынц
б) фжцъжх вжййынц
в) зжхмж фжхауынц

Фжззжджы хъжды цжржгойтж .
а) хжринагжй жвжржнтж фжкжнынц
ж) сжхи зымжгмж сцжттж кжнынц
б) сж хуыггжмттжй рацжуынц

Хъжды мжргътжй биржтж фжззжджы
а) хъарм бжстжм атжхынц
ж) балгжйттжй жрбамбырд вжййынц
б) ахстжттж фжаразынц

Бакжсут текст. Ратжлмац жй кжнут ирон жвзагмж. Равзарут хуызджр тжлмац.

Особенно красив и печален лес в ранние осенние дни. На золотом фоне пожелтевшей листвы выделяются яркие пятна раскрашенных листьев кленов и осин. Медленно кружась в воздухе, падают с берез пожелтевшие легкие листья. Тихо в осеннем лесу. Шелестит под ногами опавшая сухая листва. Тонко просвистит рябчик, прокличут высоко в небе пролетающие косяком журавли.
(И.Соколов-Микитов)

! Бахъуыды кжнут бжлжсты нжмттж:
Береза – бжрз
клен – тжгжр
осина – гждыбжлас;

цъиуты нжмттж:
рябчик – дзыгъуыргарк
журавль – хърихъупп

14. Нывтыл жнцой кжнгжйж, лжвжрд райдайжнтжй иумж гжсгж саразут хъжды жрфыст.

1). Хъжд жппжтжй ржсугъдджр вжййы фжззжджы.
2). Цы ма ис зымжгон хъжджй аивджр!
3). Уалдзжджы хъжд райхъал вжййы.
4). Сжрды аджймаг хъждмж цжмжн фжтырны, уый зоныс?

Пълан.
Цавжр у хъжд дарджй кжсгжйж?
Хъждмж бацжужн.
Хъжды бжлжстж, дидинджытж, зайжгойтж.
Хъжды цжрджытж: сырдтж, мжргътж.
Цавжр у ужлджф?
Хъжды мж зжрджмж тынгджр цы цжуы?
Хъжды хи куыд дарын хъжуы?
Цжмжн уарзын фжззыгон (зымжгон, уалдзыгон, сжрдыгон) хъжд?

Дзырдтж спайда кжнынжн:
Бжлжсты зжнгтж, ранжй-ран, малусжг, дардмж зынын, къуыбар жфтауын, фыццаг дидинжг, миты бын;
дардмж хъуысын, рог дымгж, бжласы мжра, хъжлдзжг, хъжды цжрджытж, дидинджытж, цъиуты зард;
бжлжсты сыфтжртж, хъулон-мулон, жнкъардхуыз, сабыр, цжугждон, згъжлын, сыбар-сыбур кжнын, къжхты бын, дардмж жрттивын, алыхуызон ахоржнтж, ныллжг тар мигътж;
чындзытау, рагжпп-багжпп кжнын, къудзиты бын, сырдты фждтж, бжлжсты цъуппытж, миты ужзжй, сыгъджг ужлджф.

15. Бакжсут жмбисждтж. Бамбарын сын кжнут сж хъуыды.

Давжггаг фарсыл нж хжцы.
Давын лжгдзинадыл нымад никуы уыд.
Гжды жмж мжнгарды къах цыбыр у.
Ржстдзинад кжмжн цжф у, кжмжн – цжсты рухс.
Жвзжргжнжг жвзжр марджй мжлы.

16. Бакжсут. Зжгъут, цавжр жвзжр миниужджы кой цжуы тексты.

Аргъау.
Раджы заман хъжды бжлжстж уыдысты иухуызон жмыйас. Нж уыди се 'хсжн бжрзжндтж жмж ныллжджытж.
Иуахжмы дын бжстж куы бахус уаид. Фесжфтысты мигътж, бахус сты цжугжджттж жмж суаджттж. Сырдтж, иннж цжржгойтж жмж бжлжстж жнж донжй хъизжмар кодтой. Жрмжст ма иу суадон тжнжгжй сыр-сыргжнгж хаста йж улжнтж кжджмджр. Йж разы жртымбыл сты бжлжстж.
Тархъжды хистжр Тулдз рахаста уынаффж: «Дон жмхуызон дих кжнжм не 'ппжты жхсжн». Иууылджр ууыл сразы сты. Равзжрстой сжхицжй иу жмж уый дон барстжй лжвжрдта иннжтжн. Афтж цардысты, хуызджр замантжм жнхъжлмж кжсгжйж.
Фжлж уаржгжй цы бжлас сжвжрдтой, уый йжхи нал баурждта: амбжхста-иу сусжгжй дон, йе 'мбжлттжн-иу къадджр авжрдта.
Афтж цас ржстжг аивгъуыдта, чи зоны. Фжлж иу хатт бжлжстж фемдзаст сты, сж донуаржг бжрзонд кжй фжцыды, йж къабжзтж арвы тыгъдадмж кжй айгжрста жмж арвыл кжй жндзжвди, уымж.
Уждмж хжхты цъуппытжй мигътж жрбахъуызыдысты. Фемжхст тжркъкъжвда. Айдзаг сты донжй хус дзыхъхъытж, донвждтж, райхъуыст хъжлдзжгжй суаджтты уынжр.
Бжлжстж бамбжрстой се 'мбалы хиндзинад, фжлж сын нж басасти. Жмж йж ужд схуыдтой гждыбжлас.
Ныртжккж джр ма акжсут - сжхимж йж жввахс нж уадзынц. Хъжды астжу иу гждыбжлас джр не ссардзынж.
(Тедтаты Эльбрус)

Хжслжвжрдтж текстмж:
1. Цавжр у текст йж хуызмж гжсгж? Цжмжй бжржг у?
2.Цавжр орфограммжтж жмбжлы тексты? (зылангон жмж жзылангон жмхъжлжсонты растфыссынад, джргъвжтин жмхъжлжсонты растфыссынад).
3.Фжйнжгмж рахжссын, равзарын сж растфыссынад: жмыйас, се 'хсжн, цжугжджттж, уылжнтж, аивгъуыдта, айгжрста, жндзжвди, тжрккъжвда, гждыбжлас.
4. Бацамонын жнгом дзырдбжстыты нысаниужг: хъизжмар кодтой, рахаста уынаффж, йжхи нал баурждта, фемдзаст сты, бжрзонд фжцыди, сжхимж йж жввахс нж уадзынц.
5. Хъуыдыйждтж синтаксисон жвзжрст ракжнын:
1). Афтж цас ржстжг аивгъуыдта, чи зоны.
2).Фжлж уаржгжй цы бжлас сжвжрдтой, уый йжхи нал баурждта: амбжхста-иу сусжгжй дон, йе 'мбжлттжн-иу къадджр авжрдта.
3). Ныртжккж джр ма акжсут – сжхимж йж жввахс нж уадзынц.
6.Текстжн пълан саразын.
7. Аргъаужн сжргонд жрхъуыды кжнын.
8. Хждзары:
1) ныффыссын сочинени «Гждыйы къах цыбыр у» (хъуыды-тжрхжттж),
2) ссарын тексты сжйраг хъуыдыимж баст жмбисжндтж.

17. Цавжр бжлжстж зайы хъжды?

Мжцкъор – плющ
тулдз - дуб
айнжг - скала
тасын - сгибаться
уад – вихрь, буря
гжбаз – кусок
талатж - саженцы
атыхсын - обвиться


18. Бакжсут текст.

Тулдз жмж Мжцкъор

Айнжг къждзжхау жнж тасгж лжууыди хъжды астжу зжронд Тулдз. Бирж къжвдатж жмж хуртж, бирж уадтж жмж зилгж дымгжтж федта уый йж царды бонты. Уады цжфтжй йж алыварс жнджр бжлжстж гжбазгай фжйнжрджм хаудтой, фжлджхтысты бындзаржй. Уыдон-иу уайтагъд азжронд сты, ахаудтой-иу жмж сж бынжтты жвзжрыдысты ног талатж. Фжлж тулдз лжууыди жмж лжууыди, царди жмж царди, кжд райгуырди, цалжм сждж азы йыл цыди, уый йжхжджг джр нал зыдта.
Иу уалдзыгон бон йж хжд разы суади зжххжй Мжцкъор, иу къорд бонтжм ыл атыхсти жмж ужлжмж цжуыныл фжци.
-Кжс джхимж, Тулдз, фжсурын дж! - фжхъжр кодта Мжцкъор.
Тулдз ницы сдзырдта.
Мжй джр нж рацыди, афтж Мжцкъор, Тулдзыл тыхсгжйж, йж сжрты акасти, суади ма иучысыл жмж йжм жркасти бынмж.
-Гъы, хъал Тулдз, исты-ма зжгъыс? Нж дж сжййжфтон, дж сжрты нж акастжн? Уый жз джн, жз - Мжцкъор!
-О, ждылы къоппа! - сдзырдта Тулдз. - Дж хуызжттж жз бирж федтон мж царды бонты. Нжма ралжудзжн зымжг, афтж, уыдтж, нж уыдтж, уый бжржг джр нал уыдзжн.
(Коцойты Арсен)
Дзуапп раттут фжрстытжн:
1). Куыд жвдыст цжуы Тулдз? Цавжр бжлас у?
2). Куыд жвдыст цжуы Мжцкъор та?
3). Цжуылнж исты дзырдта Тулдз Мжцкъормж?
4). Аив бакжсут Тулдз жмж Мжцкъоры ныхас. Цавжр хъжлжсы уагжй сын кжсын хъжуы сж ныхжстж?
5). Куыд ужм кжсы, цавжр у текст йж хуызмж гжсгж (тауржгъон- повествование, жрфыстон – описание, хъуыды-тжрхжттж -рассуждение)? Цжмжй бжржг у?


19. Хъуыдыйждтжм раттут фжрстытж.
Хуызжг: 1).Айнжг къждзжхау жнж тасгж лжууыди хъжды астжу зжронд Тулдз.
Кжм лжууыди зжронд Тулдз?
Куыд лжууыди Тулдз?

2). Бирж къжвдатж жмж хуртж, бирж уадтж жмж зилгж дымгжтж федта уый йж царды бонты.
3). Уады цжфтжй йж алыварс жнджр бжлжстж гжбазгай фжйнжрджм хаудтой, фжлджхтысты бындзаржй.
4).Фжлж тулдз лжууыди жмж лжууыди, царди жмж царди, кжд райгуырди, цалжм сждж азы йыл цыди, уый йжхжджг джр нал зыдта.
5). Иу уалдзыгон бон йж хжд разы суади зжххжй Мжцкъор,
6). Мжй джр нж рацыди, афтж Мжцкъор, Тулдзыл тыхсгжйж, йж сжрты акасти, суади ма иучысыл жмж йжм жркасти бынмж.

20. Текстжй рафыссут мивдисджытж. Зжгъут, куыд жххуыс сты тексты цаутж цжстытыл ауайын кжнынжн? Скжнут хатдзжг мивдисжджы функционалон нысаниужджы тыххжй.








13PAGE 14915


13PAGE 14815




Заголовок 1 Заголовок 2 Заголовок 3 Заголовок 4 Заголовок 5 Заголовок 6 Заголовок 7 Заголовок 8 Заголовок 915