Бэйэ оонньуута. Саха литературата. Презентация
Төрөөбүт литературабыт. Хатылааһын Тарабукина Д.Е., Холмогорова Т.А.Мэӊэ-Хаӊалас
1 2
3 4
5 6
7 8
9 10
11 12
1 2
3 4
5 6
7 8
9 10
11 12
1 2
3 4
5 6
7 8
9 10
11 12
1 2
3 4
5 6
7 8
9 10
11 12 Фольклор, художниктар Теория Хоһооннор, айымньылар Айымньылар Бассабыык уобараhа арыллар айымньыта Cүрэх Көмүстээх үрүйэ айымньы жанра Cэhэн «Сүрэх» айымньы автора Хаарты дьайыгар ылларбыт герой? Ачаа «Балаҕан баҺылыга, алаас ытык иччитэ» диэн кимий? «Бэйэтэ эмтиэкэ» Макар Петров Айымньы сүрүн тиэмэтэ биир киҺи быарын атын киҺиэхэ көһөрүү. Бу ханнык айымньыный? «Баһырҕас» Г. С. Угаров Олоххо кэрэни өйдүүр, кэрэни айар талааннаах кимий? Баһылайка «Көмүс – эбэӊки баайа буолбатах» ким тылай? Сөдьүк «Сааскы кэм» роман хас сыллаахха бэчээттэммитэй, автора? Лаҕыыр буолбут лаба ырбаахы,Хохто буолбут хомуhуол оҕото,Мыыланы билбэтэх былаат сыыhа,Сууйууну көрбөтөх соттор оҕото;Дүгдэйбит түнэ сон,Чохойбут чомпо бэргэһэ,Көкөйбүт күөс бэргэhэ,Дыыдайбыт тыс этэрбэс… Ханнык айымньыный?Автора кимий? Былааччыйалара тыалырда,Тэллэхтэрэ тэлээрдэ,Бачыыӊкалара бачырҕаата,Курусуобалара куугунаата,Дукуулара тунуйда,Памаадалара аӊкылыйда…Ханнык айымньыный?Автора кимий? «Фольклор» диэн тыл төрдүн-ууһун, суолтатын быҺаар. ”Фольклор” диэн тыл төрдө-ууһа, суолтатаанглийскайдыы “норуот муудараһа”, көлүөнэттэн көлүөнэҕэ тылынан бэриллэн күн бүгүнүгэр тиийэн кэлбит айымньы Бу ааттаммыт мифологическай уобарастартан айыылары талан суруй, аналларын быһаар: Хатан Тэмиэрийэ, Кудай Бахсы, Аан Алахчын,Одун Хаан,Үрүӊ Айыы Тойон, Илбис кыыһа, Чыңыс Хаан, Дьыл оҕуһа, Иэйэхсит, Бараахы сүүрүк. Одун Хаан- киһи дьылҕатын быһаарар;Үрүӊ Айыы Тойон-сири-дойдуну айбыт; Чыӊыс Хаан- эмиэ киһи төлкөтүн түстүүр; Иэйэхсит-киһини араңаччылыыр айыылар Норуот тылынан уус- уран айымньытын саамай бөдөң көрүңэ Норуот тылынан уус- уран айымньытын саамай тэттик көрүңэ Өс хоһооно «Дьулуруйар Ньургун Боотур» олоҥхо кээмэйэ 30000 Ханнык художник хартыынатай? Хартыына аата. Ким суруйбут хартыынатай? Ханнык ньыманан уруhуйдаабытый? Валериан Васильев«Дьулуруйар Ньургун Боотур».Ньымата-КСИЛОГРАФИЯ Ким хартыынатай? Аата П. Романов-саха бастакы художнига«Витязь с невестой» Олоҥхоhут аата, ким суруйбутай? Табаахырап. И. Попов. Ким хартыынатай? Художник аата Сивцев Э.С. Олоҥхоhут. Ким хартыынатай? Художник аата. Слепцова Л.Д. Олоҥхосут Уустарабыс Балаҕан үрдүгэр кэлтэгэй хамыйах сытар үһү Кэпсээн өйдөбүлэ Кэпсээн - киһи оло5ун биир, арыт хас да быстах түгэнэ ойуччу ылан кѳрдѳрүллэр, онно суруйааччы айымньы тематын, персонаж характерын толору арыйар Кэпсээн ханнык жанрдарга арахсарый? Жанрдара (тематынан, уус-уран ойуулааґына уратытынан, айар ньыматынан):-олох-дьаһах туһунан-романтическай-фантастическай-сатирическай-юмористическай-новелла Сэһэн өйдөбүлэ СЭһЭН - кэпсээн уонна роман икки ардынан. Киһи оло5ун ханнык эрэ биир кэрдиис кэмин хабан кѳрдѳрѳр. Роман өйдөбүлэ РОМАН - элбэх киһи оло5ун, дьыл5атын, уустук сыһыаннаһыыларын олох сайдыытын нѳҥүѳ уһун кэмҥэ киэҥ сиринэн хабан кѳрдѳрѳр. Роман жанрдара -олох-дьаһах, дьиэ-кэргэн туһунан-Социальнай-психологическай-историческай-философскай-эпопея-роман-эссе-роман - (дневник, ыстатыйа,кэпсээн) Трагедия өйдөбүлэ ТРАГЕДИЯ - олоххо буолар сытыы утарсыылар ѳрѳ күүрүүлээхтик, тыҥааһыннаахтык кѳрдѳрүллэллэр. Υксүгэр хобдох түмүктээх. Комедия өйдөбүлэ КОМЕДИЯ - олоххо баар түктэри , тосту-туора быһыыны-майгыны, общество итэ5эстэрин, омсотун күлүүгэ таһаарар Эпическэй айымньы тутулунан арааһа Кыра кээмэйдээх: остуоруйа, кэпсээн, новелла, легенда;Орто кээмэйдээх: сэhэн, поэма;Улахан кээмэйдээх:роман. Сэһэн өйдөбүлэ Сэhэн - кэпсээн уонна роман икки ардынан. Киhи оло5ун ханнык эрэ биир кэрдиис кэмин хабан кірдірір. Эпос диэн тугуй? Олох кѳстүүлэрин, быһылааннарын сэһэргээhининэн КИһИНИ, кини ѳйүн-санаатын, сиэрин-майгытын кѳрдѳрүү ЛИРИКА диэн тугуй? Уйул5а хамсааһынынан, иэйиитинэн киһи ис туругун кѳрдѳрүү ДРАМА диэн тугуй? Дьайыы, мѳккүѳр нѳҥүѳ КИһИНИ, кини майгытын-сигилитин кѳрдѳрүү Ханнык айымньыный? Ким суруйбутай?Кый-ыраах Ленаттан, долгуйар Амматтан,Кырыалаах Дьааҥыттан,көмүстээх Алдантан,Төҥүлү күөлүттэн,киэҥ Ньурба ыалыттан,Төрөөбүт сирбиттэн-солко күөх Суоттуттан Төбөбүн хаҥкыта! Сибэкки быраҕа Ханнык поэт суруйбут хоһооной? Хоһоон аата.Кырыа кыһын кээлтигэр,Кыстык хотон сиппэтэх,Кыһытыаҕын быатыгар,Биригэдьиир билбэтэх! Бу ким тылларай?Улахан дьон эрэн Оҕолуу тыллааххыт,Сааскы кэм самыырынСабыта тутуом дуо Ханнык айымньыный?Баай хара тыа балаҕаннаахБарбыты аҕалааччыБараахы сүүрүк,Курум хара тыа дурдалаахКуоппуту тутааччыКураҕаччы Сүүрүк! Ханнык айымньы маннык саҕаланарый?Кыһыҥҥы хараҥа киэһэ,муус маҥан хаар сабыылаах толоон ортотугар саах сыбахтаах саха балаҕана,туох эрэ курдук харааран,барыйан турара.Ол балаҕан үөлэһин иһиттэн,чочум буола-буола,хатат уотун курдук кыһыл кыым,үөрбүт-көппүт курдук өрө көтөн тахса-тахса,умуллан-уостан хаалар. Бу ханнык кэпсээн геройай?Бу буолан нэһиилэ күн киириитэ бүтэн,өкчөччү тоҥмут оҕуһун миинэн,дьиэтигэр барбыта.Оҕуһа үөрэ-көтө салдьыкыччыйан,түөрт туйаҕа лачыгыраан,сиэлии былаастаах хаамыынан баран иһээхтээбитэ. Ким саҥатай?ҮөрүүбүттэнОт-мас,сир-ийэМиигин кытта кэпсэтэр курдук.Тугун бэрдэй!Тугун кэрэтэй!Бары барыта тиллибитэ,Дьэргэйбитэ!Хайдах урут көрбөтөхпүнүй?Бу хатыҥнарМаннык үчүгэйдэрин? Бу ким тылларай?Ити биһиги ,эбэҥкилэр,баайбыт буолбатах. Тоойуом,мөккүһүмэ,хантан булбуккунуй да,онно сүөкээн кэбис! Бу ким мэтириэтэй?...бастыҥ,үтүө майгыннаах ,аҕыйах саҥалаах саха нарын дьахтара ,кини олус балыйтардаҕына хап-хара харахтарын чанчыктарынан соҕус тэрбэлдьиччи көрүтэлээн кэбиһэр уонна төбөтүн кыҥначчы тутта түһээт...От охсооччу,бурдук быһааччы бастыҥа. Ким хоһооной? Хоһоон аата.Күүппүт күммүт,Күндү күммүт-Өлбөт- сүппэт кэскиллэнэн,Үөрүү-көтүү үктэллэнэн Ким хоһооной? Хоһоон аатаСаас хаар ирэрэ,Көтөр кэлэрэ,Үрэх сүүрдэрэ,Өрүс эстэрэ –Олус да кэрэ! В.Новиков-Күннүк Уурастыырап “ Олох» Норуот ырыатын аата? Мин буоллаҕына,Хантайан туран,Хараҕым уотаЫлбат буолуор диэриОлус одууластым.Наһаа кэрэхсээтимҮтүө көтөр барахсанКөтөрдүүн күндү,Дайбыырдыын талыыБуолар эбит!