Микроорганизмдер селекциясы 10 сынып

ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСЫКҮРШІМ АУДАНЫ, КҮРШІМ АУЫЛЫ№5 КҮРШІМ ОРТА МЕКТЕБІМҰҒАЛІМ: ЖАНАР ҚАБИТҚАНҚЫЗЫ Тақырыбы: 10 сынып Сабақтың мақсаты: Оқушылардан жануарлар селекциясы, қолданатын әдістері жайлы білімдерін тексеруОқушыларға микроорганизмдердегі селекциялық жұмыстың түрлері, олардың практикалық маңызы туралы түсінік беру.Жасанды мутагенез әдісін пайдалану арқылы микроорганизмдердің жаңа штамдарын шығару жолдарын түсіндіру.Биотехнология және оның маңызымен таныстыру.Қазіргі селекцияның проблемаларын зерттеуге деген оқушылардың танымдық қызығушылығын арттыру. Сабақ барысы: I. Ұйымдастыру кезеңі II.Тірек-сызбалар, сұрақ-жауап арқылы оқушылардың білімін тексеруIII. Жаңа сабақIV. Жаңа тақырыпты бекітуV. Үй тапсырмасы ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ ЖАППАЙ ЖЕКЕ ТУЫСТЫҚ ЕМЕС ТУЫСТЫҚ СҰРЫПТАУ БУДАНДАСТЫРУ ЖАНУАРЛАР СЕЛЕКЦИЯСЫНДА ҚОЛДАНЫЛАТЫН ӘДІСТЕР АЛЫСТАН Қашыр = есек х айғырБестер = сүйрік х қортпаМөстек қашыр = бие х есекХонорик = күзен х құндызАрхармеринос = архар х қойЛигр = арыстан + жолбарысИндоутка = күркетауық + үйрекКама = таутайлақ + түйеЗеброид = зебра+ пони (ат, есек) Мына жануарлар селекцияның қандай әдістерімен алынған?Қандай айырмашылықтары бар?Мына будандардың кемшілігі қандай? сүйрік қортпа Х бестер Сүйрік пен қортпаның “бестер” деп аталатын туысаралық гибридтерінің болашағы зор, олар жедел өседі (гетерозис) және еті өте дәмді болып келеді. Хонорик күзен мен еуропа құндызының буданы («хо» - күзен, «нор» - құндыз) 1978 жылы Д.Тернов осы будандарды алды. Зеброид - зебра мен есектің буданыЗеброид АҚШ-тың қорығында пайда болған. Сырт қарағанда айырмашылықтары қандай? Қазақтың етті ақбас сиыры Ярослав сүтті сиыры СИЫРЛАРДЫҢ АТАТЕГІН АТАҢДАР.БІЗДІҢ ЕЛІМІЗДЕ ҚОЛДАН ІРІКТЕУ ЖӘРДЕМІМЕН АЛЫНҒАН ІРІ ҚАРА МАЛДАРДЫҢ ҚАНДАЙ АСЫЛ ТҰҚЫМДЫ ТҮРЛЕРІ БАР ? ЖЫЛҚЫЛЫРДЫҢ АТАТЕГІН АТАҢДАР.БІЗДІҢ МЕМЛЕКЕТІМІЗДЕ ӨСІРІЛЕТІН АСЫЛ ТҰҚЫМДЫ ЖЫЛҚЫЛАРДЫҢ ТҮРЛЕРІН АТА. ҚОЙЛАРДЫҢ АТАТЕГІН АТАҢДАР .БІЗДІҢ МЕМЛЕКЕТІМІЗДЕ ӨСІРІЛЕТІН ҚОЙ ЕШКІЛЕРДІҢ ҚАНДАЙ АСЫЛ ТҰҚЫМДЫ ТҮРЛЕРІ БАР? МЫНАЛАРДЫҢ АТАТЕГІН АТАҢДАР. БІЗДІҢ ЕЛІМІЗДЕ ӨСІРІЛЕТІН ТҮРЛЕРІН АТА . сиырқойешкібұғышошқа қодастаржылқыларқояндарнутрий 10. құндыз11. балық12. тауық13. үйрек14. күркетауық15. ара16. түйеқұс17. иттер18. мысықтар19. қаздар Эралар бойынша адамдардың популяциясының екі еселенуі 1 Палеолит 170000 жыл бұрын Аң аулау және терімшілік 2 Жаңа палеолит 15000 жыл бұрын Қолға үйрету 3 Біздің дәуір басталғаннан кейін 400 жыл бұрын Өсіру 4 1830 жылдан бастап 100 жылдан аса бұрын Селекция 1980 жылы Жер шарында 4,5 млрд. адам саналған, 80 млн. бала дүниеге келген. Қазіргі кезде Жер шарында – 6 млрд. адам.10 млрд. адамды жер тамақтандыра алмаcа, адам санының төмендеуі туралы сұрақ туындайды! Бұл мәселе туындамау үшін адамзаттың тамаққа деген мұқтаждарын қанағаттандыру керек. Микроорганизмдер - ұлғайтқыш құралдармен ғана көрінетін ұсақ организмдер. Көк-жасыл балдырлар Бактериялар Микроорганизмдер Вирустар Саңырауқұлақтар Қарапайымдылар Микроорганизмдердің ерекшеліктері: 1. Біркелкі таралады.2. Тез өседі және көбейеді.3. Басқа ағзаларға қарағанда төзімді(t=70-105С, радиация, NaCl=25-30%, кептіру , оттегінің жоқтығы , t=(-), және т.б.)4. Қоректенуі :автотрофтар (фото- и хемо-), гетеротрофтар (барлық органикалық заттарды, қажет емес қосылыстарды, нитраттарды ыдыратады.күкіртті қосылыстар және басқа да улы заттар) Микроорганизмдерді адамзат ерте заманнан бері нан пісіруде, сүт өнімдерін дайындауда, шарап ашытуда және т.б мақсаттарда қолданып келеді.Микроорганизмдерді зерттейтін ғылым – микробиология. Микроорганизмдерге прокариоттардан бактериялар, көкжасыл балдырлар, ал эукариоттардан саңырауқұлақтар, микроскопиялық балдырлар, қарапайымдылар жатады. Микроорганизмдерді сұрыптауда жасанды мутагенез және оның артынша генетикалық тұрғыдан бірдей жасуша тобын (клондарды) сұрыптау, жасуша және гендік инженерия әдістері кеңінен қолданылады. Микроорганизмдердің көмегімен амин қышқылдары, ақуыздар, ферменттер, спирт, полисохаридтер, антибиотиктер, дәрумендер, гормондар, интерферондар алынады. Мұндай өндірістердің қалдықтарын ыдырататын бактерия штамдары шығарылып, қоршаған ортаны тазалау мақсатында қолданылады.Микробиологиялық жетістіктердің арқасында қоздырғыштарға қарсы тұра алатын антибиотиктер табылды. Мысалы:Пенициллин – пенициллум зең саңырауқұлағынан алынған. Стрептомицин – актиномициттің бір тобынан алынған. Ол туберкулез таяқшасының тіршілігін тежейді.Биомицин – актиномициттің бір тобынан алынады. Бұл адам мен жануарлардағы ауруды емдеуге қолданылады. Микроорганизмдер селекциясының ерекшеліктері Ұсақ ағзалардың негізгі сұрыптау ерекшелігі қысқа мерзімде дарақтар мен ұрпақтардың көп мөлшерін оңай алуға болатындығында.Өйткені бактерия жасушасы қолайлы жағдайда әрбір 20 минут сайын көбейеді. Зетханада бір жұмыс күнінде сынақтәжірибе қойып, олардың нәтижесін көптеген ұрпақтарды бақылауға мүмкіндік туады. Дәл осындай зерттеуді біржасушалы өсімдіктермен өткізу үшін көптеген жылдар және өте көп қаржы жұмсау қажет болар еді. Атап айтқанда бұл ағзалар топтарының негізгі сұрыптау әдістерінің бірі қолдан мутагенездеп, соңынан іріктеу болып табылады.Микроорганизмдерді сұрыптаудағы тағы бір ерекшелігі қоректік орталарды таңдап алу әдісі болып табылады. Микроорганизмдер селекциясында жасанды мутагенез әдісі де кеңінен қолданылады.Радиоактивті сәулелермен немесе кейбір химиялық қосылыстармен әсер ету арқылы микроорганизмдердің жоғарғы өнімді түрлері алынған. Мысалы, осы әдіспен қазақ ғалымы М.Х.Шығаева бактерияның бірқатар пайдалы, мутантты түрлерін шығарды. Ресей ғалымы С.И.Алиханян алған микроорганизмдердің мутанттары бастапқы түрлеріне қарағанда антибиотиктерді ондаған есе көп береді. Адамды ауруға ұшырататын микроорганизмдер мен вирустарда да мутациялар болады. Кейбір жағдайда олар микробтың зиянды әсерін күшейтіп, адам өміріне қауіпті жағдайлар туғызады.Микроорганиздердің ауру тудыратын ауру түрлері : Саңырауқұлақтар - себорея, парша, дерматомикозҚарапайымдылар- дизентерия, токсоплазмоз, трихомониаз, лямблиоз, малярия, т.бБактериялар - ботулизм, туберкулез, холера, дифтерия, тиф, оба, мерез , столбняк және т.бВирустар - тұмау , сары ауру, ЖҚТБ, энцефалит, безгек , қызылша , құтыру , палеомелит, тұмау, қарасан және т.б Көмірдегі күкіртті қосылыстарды ажыратуда Мал азығын өндіру Микроорганизмдерді пайдалана отырып азық-түлік тағамдарын қайта өңдеу және сақтау Синтетикалық вакциналарды алуда Органикалық қышқылдарды алу,желім, талшықтар алуда, иісмайларды шығаруда , ферменттерді жуу заттарын шығаруда қолдану т.б Мұнай өңдеу өнеркәсібінде микроорганизмдерді қолдану Жасуша технологиясын ауыл шаруашылығында пайдалану Өндірістік және тұрмыстық қалдықтарды өңдеуде пайдалану Микроорганизмдердің көмегімен амин қышқылдары, ақуыздар, ферменттер, спирт, полисахаридтер,антибиотиктер, дәрумендер, гормондар, интерферондар алынады Химиялық өнеркәсіпте Бактериалды тыңайтқыштарды алуда Дәстүрлі әдіс Жаңа әдістер Жасандымутагенез Өнімділігіне байланысты сұрыптау Гендік инженерия 1 әдіс: Табиғи ортадан (жасуша,организм) тікелей бөліп алу 2 әдіс: Химиялық жолмен синтездеу арқылы 3 әдіс: Белгілі бір генге сәйкес келетін аРНҚ-ның көшірмесін алу Биотехнология - (био…bios-тіршілік+thechne, (грекше) - өнер, шеберлік және logos - ғылым) - тірі ағзалар (организмдер) мен биологиялық әрекеттеді өндірісте пайдалану.Биотехнология терминін алғаш рет 1917 жылы венгер инженері Карл Эреки енгізді. Карл Эрекидің пікірінше, «биотехнология - бұл тірі организмдер көмегімен белгілі бір өнімдерді өндіру жөніндегі барлық бағыттардағы жұмыстар» болып табылады. БИОТЕХНОЛОГИЯ – биологиялық процестер мен нысандарды пайдалануға негізделген , экономикалық жағынан тиімді, маңызды штамдар алуға бағытталған ғылым мен өндірістің жаңа бағыты Генетикалық инженерия Жасушалық инженерия Биологиялық инженерия Гендік инженерия әдісімен : инсулин, саматотропин, және өзге де адам гормондары шығарылады. Гендік инженерия әдісімен картопқоңыз жей алмайтын картоп өсімдігі шығарылды. Жасушалық инженерия әдісімен сүтқоректілерді клондауда. Америкада өлген үй хайуанаттарын клондауға тапсырыс беретін фирма бар. Биологиялық инженерия саласында өндіруден өте үлкен кіріс кіреді. Бұл – спирт, шырын, және кір жуатын ұнтақтар өндіруге пайдаланатын биопрепараттар,ферменттердің көп тонналы өндірісі. Тоқпен әсер ету Суррагат аналық Сүт бездері жасушасы Цитоплазма доноры Ядро доноры Жасушалық инженерия әдістерінің арқасында сүтқоректілерді клондауда (жыныссыз жолмен ұрпақ алуда) үй хайуанаттарының жыныссыз жолмен ұрпағы Долли қойлары алынды. Заманауи клондау технологиясының өнімі момақан долли қойы 05.07.1996- 14.02.2003 жылдар аралығында небәрі 7 жылдай өмір сүрді. «1997 жыл жануары» сайысы жарияланса, еш күдіксіз, Долли жеңімпаз аталатын еді ! Долли – сіз суреттен көріп отырған, шотландиялық қой. Бірақ Долли жай қой емес. Ол – басқа қойдың клоны. Клон – көшірмені білдіреді. Клондау – «бір ғана негізгі үлгіден» көшірмелеуді айтады. Ғалымдар қойды (Доллиды) «негізгі үлгі» ретінде алынған пара-пар қойға сәйкес жасады. Қойларға арналған «көшірме машинасын» шотланд ғалымы Ян Вильмут ойлап тапты. Ол ересек қойдың (1-қой) өте кішкене кесегін алды. Ол бұл кішкене кесектен ядроны бөліп алды да, ол бұл ядроны басқа (ұрғашы) қойдың (2-қой) аналық жасушасына енгізді. Бірақ оны бастамас бұрын ол осы аналық жасушасынан туған, қозыдағы 2-қойдың мінез-құлық әсерлерін анықтауға болатын, аналық жасушадағы барлық материалдарды жойып жіберді. Ян Вильмут осындай жолмен өңделген 2-қойдың аналық жасушасын тағы бір қойға (3-қойға) енгізді. 3-қой буаз болды да, дүниеге қозы - Долли келді. Кейбір ғалымдар біраз жылдан кейін адамдарды клондауға болады деп болжайды. Бірақ көптеген үкіметтер адамдарды клондауға қарсы заң қабылдауды шешті. Микроорганизмдер селекциясына өз үлестерін қосқан Қазақстан ғалымдары Қазақстан Республикасы Ұлттық Ғылым академиясының (ҚР ҰҒА) академигі А.Н. Илялетдинов Қазақстанда екі ғылыми бағытты басқарып, дамытуда.Ол: табиғаттағы ағзалық және минералдық айналымдағы ұсақ ағзалардың рөлі және мал азығын өндірудегі ұсақ ағзалардың әрекетін пайдалану. Профессор Д.Л.Шамис (1902-1972) Қазақстанда ұсақ ағзаларды және микроб текті физиологиялық белсенді заттарды медицинада, жеңіл және тамақ өнеркәсібінде және ауылшаруашылығында пайдалануға байланысты бірқатар бағыттарды дамытты.ҚР ҰҒА академигі профессор М.Х.Шығаева Қазақстанда антибиотикалық және мал азықтық препараттарды алуға, сондай-ақ наубайханада және сүт өнеркәсібінде пайдаланатын ұсақ ағзалардың генетикасы мен сұрыптауы бойынша бағыт жасады. Микроорганизмдердің маңызы Биотехнологияның маңызы Биотехнологиялық процестің артықшылығы Параграф 56.Параграфтардағы терминдерді пайдалана отырып сөзжұмбақ, бейнесөз құрастыру.“Табиғатты қорғаудағы биотехнологиялық әдістің пайдасы” , “ХХІ ғасыр - биологиялық ғасыр” Реферат дайындау 2011 жыл