Сибгат Х?кимне? шигърият чишм?се
Татарстан Республикасы, Яшел ^з‰н ш‰k‰ре,
А.С.Пушкин исеменд‰ге 9 нчы лицей укытучысы
З‰йнуллина Дания Х‰бир кызы
11 нче сыйныфта (татар т™ркеменд‰) проектлар методын
кулланып _тк‰релг‰н ‰д‰бият д‰ресе.
Тема: Сибгат Х‰кимнеS шигърият чишм‰се.
Максат: 1. Сибгат Х‰кимнеS тормыш юлы, иGаты бел‰н таныштыру.
2. Укучыларга иGади эзл‰н_г‰ юн‰леш бир_, фикерл‰_ с‰л‰тен
_стер_.
Укучыларда милли _заS т‰рбиял‰_.
Fиkазлау: С.Х‰ким китапларыннан к_рг‰зм‰. Экран, проектор. Д‰рес
презентация ярд‰менд‰ алып барыла.
Д‰реснеS барышы:
1.Оештыру ™леше.
- Балалар, б_ген без сезнеS бел‰н юбиляр шагыйрь Сибгат Х‰кимнеS тормыш юлы бел‰н иGаты турында с_з алып барырбыз. Быел татар халкы аныS 100 еллыгын билгел‰п _тте.
Д‰ресебез презентация ярд‰менд‰ ‰зерл‰нг‰н телд‰н журнал формасында _т‰ч‰к.
АныS темасы: “Сибгат Х‰кимнеS шигърият чишм‰се”.
Сибгат Х‰кимнеS шигырь Gынтыкларын кулга алып, шигырьл‰ре бел‰н таныша башлагач, н‰рс‰г‰ игътибар ит‰без?
€йе, аныS к_п кен‰ ‰с‰рл‰ре туган якка багышланган. ШуSа к_р‰ аны татар ‰д‰биятында “Туган як Gырчысы” дип атыйлар да.
Сибгат Х‰кимнеS 90-еллыгы уSаеннан чыккан китаптан алынган юллар бел‰н д‰рес-проектыбызны башлап Gиб‰р‰сем кил‰:
“...Туган Gирем, сиSа бирермен мин
Хисл‰ремнеS иS-иS татлысын...”
(С.Х‰ким)
€ х‰зер, укучылар, с_зне сезг‰ бир‰м.
2. Т™п ™леш.
Укучы. К_ренекле шагыйрь, публицист, G‰м‰гать эшлеклесе Сибгат Х‰ким (Сибгат ТаGи улы Х‰кимов) 1911 нче елныS 4нче декаберенд‰ ТатарстанныS Арча районы К_лле Киме авылында туган.
СибгатнеS ‰тисе Х‰ким исемле булган, ‰мма ул ирт‰ _леп бабасы т‰рбиясенд‰ калган малайга документлар эшл‰г‰нд‰ авыл с‰ркатибе ялгышлык бел‰н ТаGи улы дип язган. Шул исем бел‰н Сибгат ага гомер итк‰н.
€тисе балта остасы буларак, тир‰-як авылларда йорт-сарайлар салу бел‰н ш™гыльл‰нг‰н. Мари авылларына й™рг‰нд‰ Сибгатне д‰ _зе бел‰н алган.
1921 нче ел... Ачлык еллары. Безг‰, чын ачлыкныS ни ик‰нен белм‰г‰н буынга, моны аSлау бик читен. Ун яшьлек Сибгат ул елларны ‰тисенеS к_з яшьл‰ре аша х‰терл‰г‰н. Таныш марига йорт салырга ‰тисе бел‰н берг‰ барганнар. Т™шке ашка чакырылмыйча бура кырыенда уйнап калган улына б_реге астына яшереп ипи кис‰ге алып чыккан ‰тисе бик елаган.
... Б_реген киеп минем янга чапкан
(Бер с_з д‰ юк урлау хакында).
Елады ул олыларча _ксеп,
^зе ™йг‰н бура артында.
^лг‰нд‰д‰ х‰теремн‰н чыкмас
Шул вакытта минем курыккан;
Елады ул баш пешк‰нн‰н т_гел,
Оятыннан, гарьлек, хурлыктан.
Озак та _тми, Х‰ким абзый олы улы Р‰хим бел‰н берг‰, икм‰к табу максаты бел‰н Украина якларына китк‰н k‰м шунда икесе д‰ тифтан _лг‰нн‰р.
Укучы. Берсенн‰н-берсе кечкен‰ балаларны т‰рбиял‰п _стер_ ‰нил‰ре Газз‰ апа ™стен‰ т™шк‰н. Ул балаларын чын кеше ит_ ™чен кулыннан килг‰ннеS барысын да эшл‰г‰н.
€дипнеS ‰нисен‰ багышланган шигырьл‰р циклы бар. Инде танылган шагыйрь булгач та, Сибгат Х‰ким _зенеS б™тен шатлык-кайгылары бел‰н ‰нисе бел‰н уртаклашкан.
(“€нк‰й” шигырен язмада тыSлау. Фоат Галимуллин укый)
Укучы. € минем сезг‰ “Клиндерл‰р эзлим” шигырен с™йл‰п _т‰сем кил‰.
Укучы. Шагыйрь унтугыз яшен‰ кад‰р авылда яш‰г‰н, Gидееллык м‰кт‰пне т‰мамлаган. М‰кт‰пт‰ге кулъязма журналныS редакторы булган, ‰д‰би т_г‰р‰кк‰ Gит‰кчелек итк‰н.
1931 нче елны Сибгат Х‰ким пединститут каршындагы рабфакка укырга керг‰н. Тизд‰н аны пединститутныS татар теле k‰м ‰д‰бияты б_леген‰ к_черг‰нн‰р. 1937 нче елны институтны т‰мамлап, актив иGат ит‰ башлаган.
Муса F‰лил, Гадел Кутуй, Фатих К‰рим, Х‰с‰н Туфан аны _з араларына алганнар, _з итк‰нн‰р k‰м зур поэзияг‰ ияртеп алып керг‰нн‰р.
1938нче елны Сибгат Х‰кимнеS “Беренче Gырлар” дип исемл‰нг‰н беренче Gыентыгы д™нья к_рг‰н.
Кызганычка каршы, Муса F‰лил, Гадел Кутуй, Фатих К‰рим сугыштан ‰йл‰неп кайтмаганнар. € Х‰с‰н Туфан бел‰н Сибгат Х‰ким якын дуслар булып яш‰г‰нн‰р.
Укучы. Сибгат абыйга бала вакыттан к_п н‰рс‰ к_чк‰н: Gырга, туган телг‰, туган Gирг‰ м‰х‰бб‰т. Ул авылдан китк‰нд‰ _з гомерен‰ Gит‰рлек рухи азык алып чыккан. АныS б™тен иGаты авылына барып тоташкан, дис‰к т‰, ялгыш булмас.
(“Туган як-м‰Sгелек моSым” шигырен с™йли)
Укучы.Туган авылына, авылдашларына р‰хм‰тле булып, “Fырларымда телим” шигырен язган.
(Шул шигырьне укучы с™йли)
Укучы. Еллар _теп, олыгая т™шк‰ч т‰, Сибгат Х‰ким k‰р елныS бернич‰ аен К_лле-Кимед‰ _тк‰рг‰н. Ул туган ягына гади к_з‰т_че ген‰ булып кайтмаган. АвылдашларыныS б™тен эшл‰рен‰ катнашкан: м‰кт‰п т_б‰сен‰ шифер, китапхан‰г‰ кирпеч табарга кир‰к ик‰н, кулыннан килг‰нче ярд‰м итк‰н.
Без Сибгат Х‰кимне, чыннан да, туган ягын чын к_Sелд‰н ярата торган шагыйрь дип ‰йт‰ алабыз.
(“Башка берни д‰ кир‰кми” шигыре).
Укучы. Сибгат Х‰ким бала чактан ук халык б‰йр‰мн‰рен, йолаларын, сабан туйларын к_реп-белеп _ск‰н. ^зенеS ‰с‰рл‰рен‰ д‰ гореф-гад‰тл‰рне кертерг‰ тырышкан. АныS “Фазыл чишм‰се” исемле шигырен с™йлим.
( укучы “Фазыл чишм‰се” шигырен с™йли)
Укытучы. - Балалар, монда халыкныS элект‰н яш‰п килг‰н нинди гореф-гад‰тл‰ре с_р‰тл‰нг‰н?
(Су буе, яшьл‰р, кызлар суга бара, егетл‰р ат эчертерг‰ т™ш‰л‰р)
- Бу шигырь кем исеменн‰н с™йл‰н‰?
(Чишм‰г‰ суга килг‰н кыз исеменн‰н. Шагыйрь яшьл‰рнеS очрашуларын с_р‰тли. Егет бел‰н кыз бер-берсен‰ матур с_зл‰р ‰йтмил‰р. АларныS аSлашулары к_з карашы аша гына.)
-€йе, бу шигырьд‰ тыйнак, оялчан татар кызыныS характеры ачыла. Ул яраткан егетнеS й™зен‰ карамый, каядыр читк‰ карый.
Укучы. Укучылар бел‰н очрашкан вакытларда Сибгат Х‰кимне “Фазыл чишм‰се” кайда дип сорап аптырата торган булганнар. Шуннан соS Фазыл чишм‰сенеS беркайда да булмавын, шагыйрь фантазиясе бел‰н ген‰ табылган исем ик‰нен озаклап аSлатырга туры килг‰н.
Бервакыт Сибгат Х‰ким К_лле-Кимег‰ кайткан. Аны авылдашлары чорнап алганнар да, с‰лам‰тлеге, яSалыклар турында сораша башлаганнар. Шунда берсе сорап куйган:
-Сибгат ага, Фазыл чишм‰сен к_рерг‰ телисеSме?
-Нинди чишм‰ ул?-дип аптыраган шагыйрь. Авыллары янында гына салкын сулы чишм‰ чыга башлаган. Авыл яшьл‰ре аSа “Фазыл чишм‰се” диг‰н исем кушканнар. (“Фазыл чишм‰се” Gыры, Мансур Мозаффаров к™е)
Укытучы. Сибгат Х‰ким бел‰н Сара Садыйкова якын дуслар булганнар. Сара апа Сибгат Х‰кимнеS к_п шигырьл‰рен‰ к™йл‰р язган. Шундый шигырьл‰рнеS берсе – “Сусау”.
(“Сусау” Gыры, Сара Садыйкова к™е)
Укучы. Б™ек Ватан сугышы башлангач, икенче к™нне _к Сибгат Х‰кимне армияг‰ алганнар. Ул Калинин фронтында, Курск дугасында катнашкан. Батырлыклары ™чен Кызыл Йолдыз ордены бел‰н б_л‰кл‰нг‰н.
1944нче елны фронт газетасына эшк‰ к_черелг‰н, ‰ туган ягына 1946 нчы елны гына кайткан.
Сугыш темасына киS планда ул тыныч тормышка ‰йл‰неп кайткач кына яза башлаган.
(Слайдта сугыш темасына караган лирикасы к_рс‰тел‰)
“Язмыш” Gыры фонында бара.
Укытучы. Тукай k‰м Сибгат Х‰ким... Аларны бер-берсенн‰н аерып булмый.
М‰кт‰бем д‰, телем д‰ ул Тукай
Тукайдагы кебек тел кайда?
МеS елдан соS да бер синеS, илем,
КайтасыSны бел‰м Тукайга!
( С.Х‰ким “Кырыгынчы б_л쉔 )
Укучы. Сибгат ага к_п санлы шигырьл‰ренд‰ (махсус шигъри цикл “Тукай д‰фт‰ре”) k‰м поэмаларында б™ек шагыйрьнеS рухи д™ньясын яSа яклары бел‰н ачып бирг‰н. €дип,
·ТукайныS авыр язмышына бер сыкранса, аныS иGаты бел‰н меS горурланган.
(“Тукай-йолды甉с‰ре. Сибгат Х‰ким _зе с™йли)
Укучы. Б™ек Тукай туып-_ск‰н бу якларныS ‰киятл‰ре, Gырлары бел‰н Сибгат Х‰кимнеS теле ачылган, уй-хыяллары туган. Бу якларныS кил‰ч‰ге д‰ ™метле, ышанычлы.
(“Гел кояшка карый т‰р‰з‰л‰реS” шигырен с™йли)
Укучы. Кызганычка каршы, 1986 нчы елныS июль башында _лем Сибгат Х‰кимне алып китк‰н. АSа ул вакытта бары 74 яшь ярым гына булган. Сугыштан ул бик к_п авырулар алып кайткан. АSа 5 операция кичерерг‰ туры килг‰н. Ике м‰рт‰б‰ инфаркт миокарда булган. Табиблар “_л‰, озак яш‰ми” дис‰л‰р д‰, хатыны ш‰фкать туташы тырышлыгы аркасында ул, бу авыруларга каршы торып, шушы яшьк‰ кад‰р яш‰г‰н.
С‰лам‰тлеге бик _к ‰йб‰т булмаса да, ул беркайчан да зарланмаган.
“Мин Сибгатне ‰нисе яшен‰ кад‰р яш‰теп булыр дип ™метл‰н‰ идем. АныS ‰нисе , минем каенанам, 86 яшьт‰ вафат булды. Сибгат к_пне к_рде шул. Б™тен к™чне куеп т‰рбиял‰с‰к т‰, р‰химсез _лем аны алып китте”,- дип хатыны М™ршид‰ ханым Вильданова-Х‰кимова ист‰лекл‰ренн‰н укыйбыз.
Укытучы. М™ршид‰ апа _зе д‰ шагыйр‰ булган. АныS бер шигырь Gыентыгы чыккан. Гаил‰ корып Gиб‰рг‰ч, ул бар к™чен гаил‰г‰ бирг‰н. Шигырь язулар читт‰ калган.
Укучы. Сибгат Х‰ким авыруына нарат урман kавасы кир‰к булган. Алар бакчаларын Ак кош к_ле янындагы Gирг‰ салганнар. Ул к_п кен‰ шигырьл‰рен, урманга китеп, шунда яза торган булган. Кайсы агач т™бенд‰ эшл‰г‰нен ул беркемг‰ д‰ ‰йтм‰г‰н. Бервакыт Казаннан Сибгат Х‰кимне сорап бер егет килг‰н. АныS кайда ик‰нен белм‰г‰нн‰р. Шуннан к_рше хатыны: “Х‰зер, табабыз”,- диг‰н k‰м: “Катюша” ,- дип кычкырган. Шулчак аныS “Катюша” исемле бозавы килеп чыккан. “€н‰, шунда Сибгат абый, барыгыз шул якка”,- дип к_рс‰тк‰н. Чыннан да, Сибгат абый шунда булган. Бу бозау G‰й буе аSа ияреп й™ри торган булган.
Укучы. Сибгат Х‰ким табигатьне бик яраткан. АныS кочагында к™нн‰рен _тк‰рг‰н. Хатыны М™ршид‰ ханым ире яраткан ч‰ч‰кл‰р _стерерг‰ тырышкан. Ак пионнар бакчаларында г™рл‰п _сеп утырган. Б_генге к™нд‰ д‰ Сибгат аганыS т™се итеп балалары да бакчаларында шул ч‰ч‰кл‰рне _стер‰л‰р.
(“Ак пионнар” шигырен с™йли)
Укучы. Сибгат Х‰кимнеS ‰с‰рл‰ренд‰ туган як, туган ил темасы б™тен иGатын иSл‰п алган. “Туган ил” т™шенч‰сен шагыйрь Казан арты бел‰н ген‰ чикл‰м‰г‰н. Ул т™шенч‰ Татарстанны, х‰тта б™тен Россияне д‰ сыйдырган.
(Айрат Арсланов “Республикам Татарстан” шигырен укый)
Укучы. ^зенеS бай иGаты бел‰н халык к_Sеленд‰ лаеклы урын алган халык шагыйре Сибгат Х‰кимг‰ 1960 нчы елны ТатарстанныS Габдулла Тукай исеменд‰ге Д‰_л‰т б_л‰ге бирелг‰н. € 1970 нче елны ‰дип РоссиянеS Максим Горький исеменд‰ге Д‰_л‰т б_л‰ген‰ лаек булган. АныS тагын 5 ордены k‰м к_п медальл‰ре д‰ бар.
Укучы.^з баласын олылап, д™ньяга шагыйрь б_л‰к итк‰н авылда музей ачылган. К_лле-Киме авылы м‰кт‰бенд‰ урнашкан Сибгат Х‰ким музее бик игелекле эш башкара. Музей материаллары нигезенд‰ укучылар ф‰нни-эзл‰н_ эшл‰ре алып баралар.
Музей 1981нче елда Сибгат аганыS 70 еллык юбилей к™нн‰ренд‰ ачылган. Ул к™нне шагыйрь дуслары бел‰н кайткан. ^з куллары бел‰н тасманы кисеп, эчк‰ _тк‰н. Шул к™нне музейныS ист‰лекл‰р д‰фт‰рен‰ мондый юллар язып калдырган: “Туган Gирг‰, туган туфракка кайттым, яшьлекк‰, балачакка, ист‰лекл‰рг‰. МиSа багышланган бу музей шуларныS барысын да иск‰ т™шерде...”
Укытучы. -Балалар, сез ничек уйлыйсыз, Сибгат Х‰ким б‰хетле шагыйрьме?
(€лб‰тт‰, Бик к_п шагырьл‰р остазы, дуслары к_п булган. Туган авылында музей эшли. М‰кт‰п аныS исемен й™рт‰. М‰кт‰пл‰рд‰ аныS шигырьл‰ре яSгырый. АныS шигырьл‰рен‰ композиторлар Gырлар язган. ^зе бу д™ньядан китс‰ д‰, татар халкы аны онытмый.)
Укытучы. - Сибгат Х‰ким кебек шагыйребез булу бел‰н без д‰ бик б‰хетле.
АныS к_Sеле k‰рвакыт халык бел‰н иде, аныS зур иGаты, чишм‰ кебек ташып, к_пме кешег‰ Gан азыгы биреп тора!.
Билгеле, бер д‰рест‰ Сибгат Х‰ким турында с™йл‰п бетереп, аныS барлык шигырьл‰рен‰ д‰ тукталып _теп булмый.
Без _зебезнеS д‰рес-проектыбызда Сибгат Х‰ким иGатыныS т™п юн‰лешл‰рен к_рс‰терг‰ тырыштык. Бу иGат ,чыннан да, халык к_Sеленд‰ корымас шигърият чишм‰се ик‰нен‰ инандык. Татар халкыныS кил‰ч‰к буыннары да Сибгат Х‰ким шигырьл‰рен укып, к_Sелл‰рен‰ л‰зз‰т алырлар дип ышанып калабыз.
Д‰рес “Бер тауда ун чиш쉔 Gыры бел‰н т‰мамлана.(€гъзам Ф‰ттах к™е)
Укытучы укучыларга дипломнар тарата. Мактау с_зл‰ре ‰йт‰.
Сибгат Х‰кимг‰ багышлап эшл‰нелг‰н буклет таратыла.
ПроектныS авторы: З‰йнуллина Дания Х‰бир кызы.
Регион: Татарстан.
Ш‰k‰р: Яшел ^з‰н ш‰k‰ре.
М‰кт‰п: А.С.Пушкин исеменд‰ге 9нчы лицей.
ПроектныS исеме: “Сибгат Х‰кимнеS шигърият чишм‰се”
Проект т™ре: иGади-м‰гъл_мати.
Ф‰н: Татар ‰д‰бияты.
Сыйныф: 11 нче сыйныф (татар т™ркеме)
ПроектныS д‰вамы: Бер ай.
ПроектныS эчт‰леге.
Проект укучыларны татар шагыйре Сибгат Х‰кимнеS тормышы k‰м иGаты бел‰н таныштыра.
“Рус теленд‰ урта(тулы) гомуми белем бир_ м‰кт‰бенд‰ татар телен k‰м
‰д‰биятын укыту программасы” нигезенд‰ 11нче сыйныфта укучы татар балаларына ‰д‰бияттан Сибгат Х‰кимнеS иGатын ™йр‰н_г‰ 1 с‰гать вакыт бирелг‰н. Бу кыска вакыт арасында к_пкырлы талант иясе булган шагыйрьнеS шигъри д™ньясы бел‰н балаларны кызыксындыру бик авыр.
К_ренекле татар шагыйре Сибгат Х‰кимнеS тормышы k‰м иGаты бел‰н тир‰нр‰к танышу максаты бел‰н шушы проект эшл‰н‰.
ПроектныS максатлары:
Сибгат Х‰кимнеS тормыш юлы k‰м иGаты бел‰н таныштыру.
УкучыларныS эзл‰н_ осталыгын, фикерл‰_ с‰л‰тен k‰м иGади активлыгын _стер_.
Укучыларда милли _заS т‰рбиял‰_.
Проект планы.
€зерлек этабы:
1.Укытучы м‰гъл_мат эзли, укучыларга ‰д‰бият исемлеген т‰къдим ит‰.
2.Укучыларга тема бирел‰, проктныS максатлары аSлатыла.
3.Укытучы проект планы бел‰н укучыларны таныштыра, презентация, буклет ясарга кир‰клеген белдер‰.
УкучыларныS эзл‰н_ эше этабы:
С.Х‰ким иGаты буенча укучылар _зл‰рен кызыксындырган ш‰хси биремн‰рне сайлыйлар, шул бирем буенча м‰гъл_мат Gыялар.
Укучылар _зл‰рен‰ охшаган шигырьл‰рен ятлыйлар.
Укытучы укучыларныS эшен‰ юн‰леш бир‰, эш сыйфатына контрольлек ит‰.
Укытучы консультациял‰р _тк‰р‰.
j‰р укучы ‰зерл‰п килг‰н м‰гъл_матны системага салу, берг‰л‰п эшл‰_.
Проектны яклау этабы:
Д‰рес барышында Сибгат Х‰кимнеS тормыш юлын, иGатын ачып бирерг‰ (З‰йнуллина Д.Х. k‰м проектта катнашучы укучылар).
Бу эш презентация ярд‰менд‰ алып барыла (Бурганов Адель).
Сибгат Х‰кимг‰ багышлап эшл‰нг‰н буклет т‰къдим ител‰ (Мирзиев Айдар).
Проектта катнашучы укучылар ™чен сертификатлар ‰зерл‰н‰. (З‰йнуллина Д.Х.)
Проект эшл‰_ ™чен кир‰кле Gиkазлар:
-компьютер, принтер, сканер;
- Сибгат Х‰кимнеS шигырь Gыентыклары.
Интернет-ресурслар:
[ Cкачайте файл, чтобы посмотреть ссылку ]
[ Cкачайте файл, чтобы посмотреть ссылку ]
[ Cкачайте файл, чтобы посмотреть ссылку ]
[ Cкачайте файл, чтобы посмотреть ссылку ]
[ Cкачайте файл, чтобы посмотреть ссылку ]
15