Проектная работа на темуЧишм?л?р яшил?р челтер?п

Эчт‰лек
I. ТеманыS актуальлеге, максаты, тикшер_ методлары........................3
II. Кереш..
1.Су чыганакларыныS ‰k‰мияте..............................................................4
2.Н‰рс‰ ул чишм‰?....................................................................................5
3.Су-инеш,чишм‰ атамалары Gырларда.................................................6
III.Т™п ™леш
1.Топонимика ф‰не...................................................................................6
2.Кеше исемн‰ре бел‰н аталган чишм‰л‰р.7
3.Тау исемн‰ре бел‰н аталган чишм‰л‰р...............................................7
4.Изге чишм‰л‰р.......................................................................................8
5.Тарихи вакыйгалар бел‰н б‰йле чишм‰л‰р........................................9
6.Авыл исемн‰ре бел‰н аталган чишм‰л‰р............................................9
7.Йолалар бел‰н б‰йле чишм‰л‰р...........................................................9
8.К_рк‰м йолалар......................................................................................10
IV.Йомгаклау.
1.Топонимнарны т™ркемн‰рг‰ б_л_, н‰тиG‰ ясау..................................10
2.Чишм‰л‰рнеS безг‰ м™р‰G‰гате...........................................................11
3.Чишм‰л‰рг‰ юл ™зелм‰сен ...................................................................12
V. Файдаланылган ‰д‰бият...................................................................14

I.Тикшер_ эшенеS темасы: ЫкныS аръягындагы микротопонимнарныS аталу тарихын ™йр‰н_.
ЭшнеS максаты: т™рле чыганаклар аша ЫкныS аръягындагы микротопонимнарыныS аталу тарихларын тикшер_, материаллар Gыю, ™йр‰н_, атамаларны т™ркемн‰рг‰ б_л_ k‰м н‰тиG‰ чыгару.
Тикшер_ объекты: чишм‰л‰р
Тикшер_ методлары: эвристик ысул - эзл‰н_, тикшерен_ k‰м н‰тиG‰ чыгару.
Алымнар: топонимика буенча булган ф‰нни ‰д‰бият бел‰н танышу, музейда, китапхан‰д‰ эшл‰рг‰ ™йр‰н_; авылыбызныS ™лк‰н кешел‰ренн‰н атамалар тарихын с™йл‰т_, язмаларны редакциял‰_; географик объектларны фотога т™шер_.

I I.Кереш
Чишм‰л‰р иле син, Туган як!
Еракка китм‰гез, су сорап.
Бу Gирд‰ таулардан к™й алып,
Чишм‰л‰р яшил‰р чылтырап.
€.Исхаков.
БезнеS проект эшенеS темасы «Чишм‰л‰р яшил‰р чылтырап” дип атала. Ни ™чен бу теманы сайладык соS без? Н‰рс‰ соS ул чишм‰? Кешел‰рг‰ чишм‰л‰р кир‰кме? Ни ™чен?Минз‰л‰ т™б‰генд‰ нинди чишм‰л‰р бар ?Аларныь аталу тарихы н‰рс‰ турында с™йли? Татар халкында чишм‰л‰рг‰ б‰йле нинди гореф-гад‰тл‰р бар? Шушы сорауларга Gавап табу максатыннан без ‰леге эзл‰н_ эше бел‰н ш™гыльл‰ндек.Чыгышым бел‰н мин Тегерм‰нче авылы кызы, ‰ проект эшенеS Gит‰кчесе татар теле k‰м ‰д‰бияты укытучысы Лилия Габдел‰х‰т кызы €тр‰кле авылыннан.ШуSа к_р‰ без ЫкныS аръягындагы чишм‰л‰рг‰ тукталырга булдык.
Проект эшен ‰зерл‰г‰нд‰ без алдыбызга шундый бурычлар куйдык:
-туган ягыбыз чишм‰л‰рен барлау;
-т™б‰гебез тарихын ™йр‰н_г‰ кызыксыну уяту;
-микротопонимнарыныS аталу тарихларын тикшер_, материаллар Gыю, ™йр‰н_, атамаларны т™ркемн‰рг‰ б_л_ k‰м н‰тиG‰ чыгару
-чишм‰л‰рг‰ б‰йле йолаларны, гореф-гад‰тл‰рне ачыклау;
-туган Gиребезг‰, табигатебезг‰, чишм‰л‰ребезг‰ карата игътибарлылык, k‰м м‰рх‰м‰тлелек т‰рбиял‰_.
Мин танылган тарихчы Юныс абый Йосыпов бел‰н очраштым.Аннан бик к_п кызыклы м‰гъл_мат язып алдым.Шулай ук ш‰k‰ребезд‰ге туган якны ™йр‰н_ музеенда да _зем ™чен шактый кызыклы ‰йберл‰р таптым.
1.Су чыганакларыныS ‰k‰мияте.
Д™ньяда ,тормышта иS кир‰кле ‰йберл‰рнеS берсе-су.К™нд‰лек тормышта судан башка хуGалык ит‰рг‰ м™мкин т_гел.Су иген игерг‰,Gил‰к-Gимеш,терлек,кош-кортлар _стерерг‰ ярд‰м ит‰. Fир й™зенд‰ су булмаса, тереклек б™тенл‰й яш‰м‰с иде.МоныS шулай ик‰нен татар халык табышмаклары да д‰лилли:
Исе юк,т™се юк,
Аннан башка тормыш юк.
Булмаган Gире сир‰к,
^зе k‰рвакыт кир‰к.
“Елгам минем-аллам минем”, “Елгаларым-тормыш тоткаларым” диг‰н м‰кальл‰р халыкныS елга-инешл‰рне,чишм‰л‰рне илаkилык д‰р‰G‰сен‰ к_т‰реп олылавын к_рс‰т‰.Шуны ист‰ тотып булса кир‰к,борынгы бабаларыбыз элек-элект‰н авылларны урман бел‰н капланып алган зур елга ярларына k‰м аларныS тир‰-юнен‰,к_л буйларына,чишм‰л‰рд‰н сулар мул чыккан ,Gире уSдырышлы булган урыннарга салганнар.ХалыкныS ихтыяGын су чыганаклары,урман кебек табигый байлыклар _т‰г‰н.Халык к™нк_реше табигать бел‰н нык _релеп барганга,туган ягыбызныS k‰р кечкен‰ k‰м зур су чыганаклары халык хуGалыгында киS файдаланылган.
2.Н‰рс‰ ул чишм‰?
Ата-бабаларыбыз суныS кадерен белг‰нн‰р,зурларын k‰м кечер‰кл‰рен д‰ аерым атама бел‰н й™ртк‰нн‰р.F™мk_риятебезд‰ Идел,Чулман,Нократ кебек м‰kаб‰т елгалардан башлап k‰р вак чишм‰неS исеме бар.€ н‰рс‰ соS ул чишм‰?
Fир астыннан агып, б‰реп чыга торган су чишм‰ дип атала . Чишм‰л‰р-кечкен‰ ген‰ булсалар да, табигатьк‰ Gан керт_чел‰р, елга, к_л, инеш, диSгез k‰м океаннарга тормыш ™р_че. Халык ‰йтс‰, чынлап та, хак ‰йт‰. Чишм‰л‰рг‰ карата кулланылган “Башы – тауда, аягы – диSгезд‰” диг‰н табышмак аларныS Gитез, й™герек, эшч‰н, халыкка намус бел‰н хезм‰т ит_ч‰н табигатьл‰рен бик д™рес сур‰тли.Идел, Чулман (Кама) кебек м‰kаб‰т елгалар да кайчандыр кечкен‰ ген‰ , бала да атлап чыга алырлык б‰л‰к‰й чишм‰л‰рд‰н башланып китк‰нн‰р. Ис‰бе-хисабы булмаган чишм‰, инеш, елга-су кушылдыклары бел‰н туклана-туклана, алар тора-бара зур елгаларга ‰верелг‰нн‰р.
3.Су-инеш,чишм‰ атамалары Gырларда.
Челтер-челтер ага чишм‰,
jич т‰ туймалы т_гел.
€ сулары шундый йомшак-
Эчеп туймалы т_гел!
Р.МиSнуллин.
Халык су чыганакларына атама биреп кен‰ чикл‰нм‰г‰н,б‰лки,к_бесенеS исемен‰ атап Gырлар k‰м шигырьл‰р чыгарган.j‰р атама _зе бер тарих ул.Су-инеш,чишм‰ атамалары дастаннарда,тарихи Gырларда,легенда-риваятьл‰рд‰ д‰ киS кулланыла. €йе, чишм‰л‰р турында бик к_п шагыйрьл‰рнеS шигырьл‰ре Gырга ‰йл‰нг‰н. Мен‰ алар: Сибгат Х‰кимнеS “Фазыл чишм‰се”, “Ага чишм‰”, “Сусау”, “Бер тауда ун чишм‰”; Гом‰р Б‰шировнеS “Fидег‰н чишм‰”;”Салкын чишм‰”, “Су юлы”исемле халык Gырлары; Н‰Gип М‰дияровнеS “Чишм‰”, Н‰кый Ис‰нб‰тнеS “Бормалы су юллары”, Илдар ЮзеевнеS “Балачак чишм‰се”, М.СадриныS “Чишм‰ буенда”Gырлары. Бу Gырларда м‰х‰бб‰т, гомер юллары чагыла.

III.Т™п ™леш
1.Географик атамаларныS Gыелмасын, аларныS килеп чыгышын, ясалышын, кулланылыш k‰м _сеш эволюциясен, м‰гън‰сен, таралышын топонимика ф‰не ™йр‰н‰ k‰м тикшер‰. Микротопонимика – топонимика ф‰ненеS аерым т™б‰к, шул тир‰лек-урын кешел‰ре ™чен ген‰ билгеле булган географик атамалар (микротопонимнар) Gыелмасын ™йр‰н‰ торган бер б_леге.
j‰р авылныS _з тарихы, _з атамалары бар. Халык авылныS кое-чишм‰сен‰ , елга-к_лен‰, чокыр-басуларына, урман-болыннарына бик матур исемн‰р бирг‰н. Кем булуыSны бел_ ™чен туган ягыSны тарихи яктан гына ™йр‰н_ Gитми, ‰ географик яктан ™йр‰н_ д‰ зур ‰k‰миятк‰ ия. Шул максатны ист‰ тотып, мин туган ягымдагы чишм‰л‰рнеS аталу тарихын ™йр‰ндем,аларны т™ркемн‰рг‰ б_лдем.

2.Кеше исемн‰ре бел‰н аталган чишм‰л‰р.
j‰р чишм‰неS _з тарихы, _з моSы, _з агышы, _з юлы бар.Беришесе шарлап ага, тавышы еракларга ишетел‰, икенчел‰ренеS челтер‰ве яннарына килг‰ч кен‰ ишетел‰, г_я _залдына гына с™йл‰н‰л‰р, ™ченчел‰ре Gир куеныннан кайнап, ургылып чыга, ‰ Gырлары, к™йл‰ре?
Татарстан GирлегенеS k‰р авылында диярлек кеше исеме бел‰н аталган чишм‰л‰р очрый.Бу,м™гаен, чишм‰не кадерл‰п торган ш‰хес бел‰н б‰йледер.Минз‰л‰ районында да андый чишм‰л‰р байтак.€тр‰кле авылындагы Мирс‰ет чишм‰се,Х‰м‰тв‰ли чишм‰се,Х‰бибулла чишм‰се, Ш‰йхелислам чишм‰се, Калтак авылындагы Давылбай чишм‰се, Гайш‰ чишм‰се, Тегерм‰нче авылындагы Яг_р чишм‰се шундый изге к_Sелле кешел‰р аркасында бик к_пл‰рнеS сусавын басканнар. СуларныS кадерен белг‰н, чишм‰ башын чистартып, карап торган изге к_Sелле, эшч‰н авылдашларын онытмый халкым. Дим‰к, исемеSне м‰Sгел‰штер_ ™чен, _з халкыSа хезм‰т ит‰рг‰ кир‰к.
3.Тау исемн‰ре бел‰н аталган чишм‰л‰р.
Татар М™шегесе авылы янында бер-берсенеS кочагына ук кереп горур таулар тезелеп китк‰н.j‰рбер тау ит‰генн‰н диярлек к™меш сулы чишм‰л‰р юл алган.Биред‰ 15 к‰ якын чишм‰ булган дип ис‰пл‰н‰.Шагыйребез Сибгат Х‰ким “Бер тауда ун чишм‰ “ шигырен ,‰йтерсен л‰, н‰къ шушы чишм‰л‰рг‰ багышлаган:
Бер тауда ун чишм‰, Унысы ун т™ст‰
Югыйс‰, бер _к тау,
Югыйс‰, бер _к Gир,
Юлы бер
Бер тауда ун чишм‰,
Юлларын син кисм‰,
Агышы ун т™рле,
Тавышы ун т™рле,
МоS башка
Чишм‰л‰р тау исемн‰ре бел‰н аталганнар.Микифор тавы,Чишм‰ тавы,Ябалак тавы,Беренче Тел‰к‰й тавы,Икенче Тел‰к‰й тавы,Очлы тау, Ташлы тау ,Ш‰йхерази тегерм‰не тавы чишм‰л‰ре булган.
4.Изге чишм‰л‰р.
Элек- элект‰н м‰G_си халыклар елга,диSгез,к_л,буа,кое кебек су чыганакларына табынганнар,аларны изге k‰м илаkи ‰йберл‰рнеS берсе итеп караганнар.Республикабыз Gиренд‰ очрый торган шактый сандагы Изге су-чишм‰л‰р ,шушы чорлар бел‰н б‰йл‰нешле булып,шул заманнар ист‰леге буларак,буыннан-буынга к_ч‰-к_ч‰,х‰зерге к™нн‰рг‰ килеп Gитк‰н булса кир‰к.Изгелекне тагын икенче к_злект‰н д‰ карарга м™мкин.Чишм‰ суыныS минераль тозларга бай булуын,с‰лам‰тлек ™чен шифалы матд‰л‰рне _з суында к_п туплавын иск‰ т™шерик. Алар бит Gир астыннан чыгалар.Fир асты катламнарында кеше с‰лам‰тлеген саклау ™чен кир‰к булган,игелек бел‰н ташыган й™зл‰рч‰ матд‰л‰р тупланган.БезнеS районыбызда да андый изге чишм‰л‰р бар. ИS зур чишм‰л‰рнеS берсе- Шифа чишм‰се.Ул берьюлы 12 чыганакны берл‰штер‰,шуSа к_р‰ мул сулы.Чишм‰ суыныS шифасы турында легендалар _тк‰н гасырларга ук барып тоташа.€леге чишм‰ христианнарныS дини йолаларын _т‰_ урыны булып тора.Бирег‰ кил_чел‰р изге су астында коенып чыгалар.
М™шегел‰р чишм‰л‰рнеS кадерен бел‰л‰р,карап-чистартып торалар.1977 елда оешкан фольклор ансамблен д‰ юкка гына “М™шеге чишм‰л‰ре” дип атамаганнардыр.
БезнеS якларда тагын бер Шифа чишм‰се бар.Кыйбла якка карап юл алганга к_р‰ аны Изге чишм‰ дип атаганнар. Ул чишм‰ кайчандыр Им‰нле авылыныкы булган.Х‰зерге к™нд‰ Им‰нле авылы тарихта гына чагылыш таба.€ чишм‰се шифалы суы бел‰н к_пл‰рне с™ендер_ен д‰вам ит‰.
5.Тарихи вакыйгалар бел‰н б‰йле чишм‰л‰р.
Авылларда беренче тапкыр нефть бораулаучылар _з эшл‰рен башлап Gиб‰рг‰ч, борауланган Gирл‰рд‰ яSа чишм‰л‰р барлыкка килг‰н .Авыл халкы ‰леге вакыйга уSаеннан чишм‰л‰рг‰ _зенч‰лекле исемн‰р кушкан.€тр‰кле k‰м Калтак авылларында Буровой чишм‰л‰ре шундыйлардан.Беренчесе б_генге к™нд‰ юкка чыккан, ‰ Калтак авылындагысынан авыл халкы б_ген д‰ файдалана. Атама тарихында авылныS _тк‰нен к_р‰без. Топонимик атамалар безг‰ ‰би-бабаларыбызныS тормыш-к™нк_реше, k™н‰рл‰ре, гореф-гад‰тл‰ре турында с™йли.
6.Авыл исемн‰ре бел‰н аталган чишм‰л‰р.
Чишм‰л‰рне авыл исемн‰ре бел‰н атау да киS таралган.€йтик, Калтак чишм‰се, Чупай чишм‰се, Ирк‰н‰ш чишм‰се.Чупай чишм‰сенеS шифалы суы бик к_пл‰рг‰ таныш.Чишм‰неS тир‰-ягы бик матур.Ял ит_ ™чен ™ст‰л,утыргычлар урнаштырылган.Чишм‰ турында м‰гъл_мат язып куелган. “Заиковский” хуGалыгы чишм‰не карап-чистартып тора.Тик б_генге к™нд‰ Чупай чишм‰сенеS суы саеккан,бет_ алдында.
7.Йолалар бел‰н б‰йле чишм‰л‰р.
Халыкта булган матур гад‰тл‰рне чишм‰л‰р бел‰н б‰йл‰г‰нн‰р.€тр‰кле авылында яшь к‰л‰шл‰рне аякларына галошлар,™сл‰рен‰ Gирг‰ с™йр‰лерд‰й озын к_лм‰кл‰р кидертеп Килен тавыннан й™герт‰ торган булганнар.Бер‰_л‰ре к_лм‰к ит‰кл‰рен‰ уралып яис‰ галошларына абынып егылып калган киленн‰рнеS,арадан берсе х‰вефсез ген‰ тауны й™гереп _теп, тау ит‰ген‰ кад‰р кил‰ алган.Шулай итеп аларны Gитезлект‰ сынаганнар.€леге тау ит‰генн‰н б‰реп чыккан чишм‰не шул х™рм‰тк‰ Килен тавы чишм‰се дип атаганнар.
Калтак авылында Fирекле, F™ртек‰й диг‰н к_рк‰м исемле чишм‰л‰р булган.€тр‰клед‰ ^д‰н‰ч атамалы чокырдан б‰реп чыккан чишм‰не ^д‰н‰ч чишм‰се дип атаганнар.
8.К_рк‰м йолалар
Чишм‰л‰р турында бик к_п шигырьл‰р, Gырлар ,‰д‰би ‰с‰рл‰р иGат ителг‰н.Халык элек-элект‰н чишм‰л‰рг‰ табынган.Чишм‰л‰рг‰ б‰йле йолаларны сакларга тырышкан.Кайбер йолалар б_генге к™нд‰ д‰ башкарыла.€йтик, тормыш юлына аяк басучы яшьл‰р, гаил‰л‰ре нык булсын ™чен,тормыш чыганагы булган чишм‰г‰ кил‰л‰р,аSа баш иял‰р.Чишм‰ янын ямьл‰ндереп агачлар утырталар.
Яшь к‰л‰шл‰р килен булып т™шк‰н к™нне,иSн‰рен‰ к™янт‰-чил‰к асып , чишм‰г‰ суга барганнар. Йола буенча авылныS бер‰р м™хт‰р‰м кешесе су юлы к_рс‰т_че булган.Чишм‰ янында Gыр-биюле уен-к™лке оештырганнар.Суын т_кмич‰ алып кайтып Gиткер_че к‰л‰ш яхшы тормыш ипт‰ше,уSган килен булып саналган.€тр‰кле авылында бу йола ‰ле д‰ сакланган.
Егет-кызлар чишм‰ янында уеннар оештырганнар,й™р‰кл‰рен‰ ял тапканнар.Чишм‰л‰р бик к_п гашыйкларныS серл‰рен саклаган.Чишм‰ янында корылган матур хыяллар тормышка ашкан. € авыру кешел‰р туган ягы чишм‰сенеS суын авыз тис‰л‰р,савыга торган булганнар.Мен‰ нинди сихри к™ч бар чишм‰ суында!
Чишм‰ буена язгы-G‰йге коры к™нн‰рд‰ авылныS м™хт‰р‰м ак ‰бил‰ре Аллаkы Таг‰л‰д‰н яSгыр сорарга бара торган булганнар.Бу йола Gомга к™нг‰ туры китерел‰ торган булган.Ак ‰бил‰рнеS Ходайга ялваруы могGиза тудырган:б™тен д™ньяны суга туендырып яSгырлар яуган.Г™лек авылы Gирлегенд‰ бу йоланыS чагылышы булган Догалы чишм‰ дип аталган су чыганагы булган.
IV.Йомгаклау
1.Топонимнарны т™ркемн‰рг‰ б_л_.
Тикшерен_л‰рд‰н к_ренг‰нч‰, микротопонимнарныS барлыкка кил_л‰ре -G‰мгыятьнеS k‰р чорына хас к_ренеш. АларныS чыганаклары бик еракка, борынгы тарихка барып тоташа. Гасырлар _т_ бел‰н кайбер атамаларныS баштагы исемн‰ре онытылган. Авыл халкы аларга яSа исемн‰р кушкан, ‰ к_бесе ис‰ борынгы атамалары бел‰н аталып й™ри.
Мин ™йр‰нг‰н чишм‰л‰рнеS аталу тарихын т™ркемн‰рг‰ б_л_ н‰тиG‰сенд‰ т™рлеч‰ аталган топонимнарныS булуы ачыкланды.
1.ИS к_бе кеше исемн‰рен‰ нигезл‰нг‰н микротопонимнар:€тр‰кле авылындагы Мирс‰ет чишм‰се,Х‰м‰тв‰ли чишм‰се,Х‰бибулла чишм‰се, Ш‰йхелислам чишм‰се, Калтак авылындагы Давылбай чишм‰се, Гайш‰ чишм‰се, Тегерм‰нче авылындагы Яг_р чишм‰се.
2.Тау исемн‰рен‰ нигезл‰нг‰н микротопонимнар: Микифор тавы,Чишм‰ тавы,Ябалак тавы,Беренче Тел‰к‰й тавы,Икенче Тел‰к‰й тавы,Очлы тау, Ташлы тау ,Ш‰йхерази тегерм‰не тавы чишм‰л‰ре.
3.Тарихи вакыйгалар бел‰н б‰йле чишм‰л‰р:Буравойлар чишм‰се.
4.Авыл исемн‰ренн‰н ясалган микротопонимнар: Калтак чишм‰се, Чупай чишм‰се, Ирк‰н‰ш чишм‰се.
5.Йолалар бел‰н б‰йле микротопонимнар: Килен тавы чишм‰се,Изге чишм‰.
Тикшер_ эшен башкаргач, шундый н‰тиG‰г‰ килдем: топонимик атамалар – халык иGатыныS гасырлар буена Gыелып килг‰н асыл G‰_k‰рл‰ре, _зенч‰лекле мирасы. Топонимик атамаларныS аталу тарихын тикшер_ – туган якныS тарихын ™йр‰н_ диг‰н с_з.€ бу ис‰ ,_з чиратында,кил‰се буыннарга тарихыбыз турында м‰гъл_мат туплап калдыру диг‰н с_з.
2.Чишм‰л‰рнеS безг‰ м™р‰G‰гате.
Чишм‰л‰ребезне Gанландырып, аларга тел бирс‰к ,ни турында с™йл‰р иде мик‰н алар? Бер чишм‰неS моS-зарларын колак салыйк ‰ле:
-Без ага башлаганга к_п еллар _тте.Элекке матурлыгыбыз югала бара,суларыбыз кими,ярларыбыз Gимерел‰,чишм‰ башларыбыз томалана.Вакытлар _т‰,яшьл‰р _с‰, ‰ без kаман агабыз.К_п туганнарыбыз томаланды,яш‰_д‰н туктады.Тау ит‰кл‰ренд‰ к™т_ й™ри,_с‰ торган агачлар,куаклар таптала.Хайваннар к_зебезг‰ баса,имг‰н‰без,суыбыз Gир астына кача.БезнеS тир‰-юнебезг‰ р‰ш‰тк‰л‰р кир‰к.Т™бебезнеS д‰ ел саен чистарылуын телибез.Вак k‰м зур елгаларга су бирер идек, ч™нки вак елгаларныS да суы бет_г‰ таба бара.Ярларыбызга,тир‰-юнебезг‰,чишм‰ башларына агачлар утыртсыннар иде.Агач _см‰г‰н Gирд‰ дым юк,дымсыз Gирд‰ су булмый.Бабайлар заманында безг‰ ‰k‰мият к_бр‰к булган ик‰н.Безне карап,чистартып торучы аерым кешел‰р бар иде.Кайчандыр кешел‰р,яныбызга килеп,т™пл‰ребезне,чишм‰ башларыбызны чистарталар иде.Х‰зер алар ,машиналарга утырып, кырыбыздан выжлап кына _т‰л‰р.€ кайбер р‰химсезл‰ре, яныбызда утырып ял итк‰ч ,_зенн‰н соS кочак-кочак ч_п-чар калдырып кит‰.Безне карау ™чен к_п вакыт кир‰кми,югыйс‰...
Мен‰ ни дип серл‰ш‰л‰р ик‰н чишм‰л‰р.Дим‰к,б_генге к™нд‰ алар кеше ярд‰мен‰,безнеS ярд‰мг‰ мохтаG.
3.Чишм‰л‰рг‰ юл ™зелм‰сен.
Проект эшен башкарганнан соS мин т_б‰нд‰ге н‰тиG‰г‰ килдем:
Безг‰ чишм‰л‰р кир‰к. БезнеS ‰би-бабаларыбыз да кадерл‰г‰н, х™рм‰т итк‰н аларны.Л‰кин табигать байлыгы чиксез т_гел.Аны соSгы чиген‰ кад‰р сыкканчы,табигатьк‰ kич кичекм‰ст‰н ярд‰м ит_ юлларын уйларга кир‰к.Кил‰ч‰к буыннар безне начарлык бел‰н иск‰ алмасын иде. Кил‰ч‰кт‰ д‰ чишм‰л‰рг‰ юл ™зелм‰сен иде! Алар озын гомерле булсын, k‰м кешел‰рнеS д‰ гомерл‰рен озынайтсыннар иде! Сакчыл караш бел‰н алдагы к™нд‰ д‰ чишм‰л‰рне саклыйк! Табигать бел‰н кечкен‰д‰н _к дуслашкан кеше - яхшы т‰рбияле, м‰рх‰м‰тле, б‰хетле кеше ул! Туган т™б‰генеS матурлыгын к_р‰ бел_че, суныS т‰мен тоючы бала ‰ти - ‰нисен , кард‰ш - ыруларын , тир‰ – юньд‰ге кешел‰рне ихтирам ит‰. Туган йортын, туган авылын, туган ягын чын куSелд‰н яраткан кеше ген‰ Ватанын ярата k‰м кир‰к вакытта , аны саклау ™чен , _з – _зен аямыйча , к™р‰шк‰ к_т‰рел‰ . Аны ис‰ чишм‰л‰рд‰н , елга - к_лл‰рд‰н башка к_з алдына китереп т‰ булмый .Туган ил , туган нигез, ата-ана , туган авыл туган т™б‰кт‰н , туган туфрак- суларыннан башлана. Онытмыйсы иде бу хакыйкатьне!
Проект эшемне шагыйр‰ Г™лназ ГарипованыS “Чишм‰л‰р” шигыренн‰н алган т_б‰нд‰ге юллар бел‰н т‰мамларга телим:
Fырла,чишм‰м,гасырларга Gитсен
Челтер‰_л‰реSнеS аk‰Sе.
Яшь буын да белсен т‰мен суныS,
j‰рбер кеше белсен б‰kаSне!
Сакласыннар к_з карасы кебек,
Телм‰сенн‰р GирнеS б‰гырен.
Саклыйк Gирне,саклыйк табигатьне,
Белик ,дуслар, чишм‰ кадерен!

Кулланылган ‰д‰бият
1.Гарипова Ф.Г.Исследования по гидронимии Татарстана.-“Наука” н‰шрияты,1991.
2.Г.Гарипова.Чулпы Gыры.- Казан:Татарстан китап н‰шрияты,1997.
3.Ф.Г.Гарипова.Елгалар д™нясына с‰ях‰т.-Казан:Татарстан китап н‰шрияты,1992.
4.Р.МиSнуллин.Сайланма ‰с‰рл‰р.-Казан:”М‰гариф” н‰шрияты,2004.
4.Мензелинский край: историяи современность.Сост.:Ю.Ю.Юсупов,М.Н.Сафиуллин.-М.:2006.
5.Ю.Юсупов.€тр‰кле авылы тарихыннан.-“Минз‰л‰”газетасы китапхан‰се,2004.
6.Ю.Юсупов.Г™легем-гомер бишегем.-“Минз‰л‰” китапхан‰се,2009.

Заголовок 915