Апрацаваныя дыктанты па беларускай мове для падрыхтоўкі да экзаменаў


ДЫКТАНТЫ – частка 1(Не)спадзява…ая сустрэча(Пад)вечар л…снік вы…шаў на в…лікую паляну сяро… лесу і спыні…ся. Агдедз…ўшыся зразумеў мінулай ноч…у ў авёс наведва…ся мя…ведзь.
Ласі алені і дзікі калі натрапяць на палетак а…са ядуць яго стоячы. А вось мя…ведзь ласуец…а інакш. Заходзіць ён у авёс садзіц…а пярэднімі лапамі прых…нае да сябе сцяблы і а…шморгвае мяцёлкі з(с) сало…кімі з…рнятамі. Паабрывае мяцёлкі вакол сябе і далей сунец…а пакідаючы за сабой ш…рокую паласу.
Падзіві…ся ляснік на мя…ведзеву работу і пайшоў (да)дому. Ідучы (не)заўважыў як пады…шоў да драўлянага мастка цераз (не)вялікую л…сную рачулку. Ужо ступіў адной нагой на масток і тут (не,ня)ўбачыў а ху…чэй адчуў што на другім баку мастка (не)хта стаіць. Глянуў наперад і валасы падняліся за пя…ь крокаў ад яго стаяў на задніх лапах в…лізны буры мя…ведзь.
Л…сніка ад гэтай (не)чаканай сустрэчы нібы парал…завала ён (не,ня,ні)мог (не,ня,ні)крыкнуць (не,ня,ні)варухнуцца.
На мя…ведзя (так)сама (не)шта на…шло. Ён стаяў (не)рухома як вялізны пень і пільна глядзеў на чалавека. Потым варухнуўся апусціў п…рэднія лапы саступіў з дарогі. (162)
Паводле 3. БяспалагаАбе(д,т) у м…целіцу
(Не)дзе апоўдні падз…муў лё…кі ветрык. Ён па…хопліваў сн…жынкі і насіў іх у паветры пакуль тыя (ні)бы зн…могшыся (не)падалі долу.
Гадзіны праз па…тары вец…р памацнеў пачаў дз…муць з нейкай злос…цю. У в…ршалінах хвой чу…ся шум з (т,ц)іхім с…вістам (не)шта глуха стукала рыпела а сн…жынкі па…хопл…ныя ветрам імкліва ўзн…маліся (ў)гору.
(Не)чакана як здань са снежнай в…хуры з(',ь)явілася в…лікая ш…рая птушка і села (не)падалёк на б…розе. Праз хв…ліну з(',ь)явілася другая амаль ч…рная і села на суседнюю б…розу. Усё жывое калі пачалася м…целіца (не)куды пахавалася як быц…ам яго і (ня,не)было ў лесе тол…кі гэтыя дз…ве птушкі падобны… на дамашніх кур…й (не)звярталі ўвагі на зав…руху на скавыта…е ветр… павольна хад…ілі па галінах бяро(с,з) выцяг…валі шыі прыўзнімаліс… нібыта хацелі ўбачыць што робіцца за суседнімі дрэвамі.
Гэта былі ц…ц…рук з ц…церкаю. Яны нічога (не)выгляд…валі. Ц…церукі карміліс… шч…палі на галінах пупышкі свой асноўны зімовы ласунак.
Відаць гэтыя птушкі выкар…сталі м…целіцу каб добра па…сілкава…а бо ў гэты час (ні)хто ім (не)перашкаджаў (ні)хто іх (не)трывожыў. (164)
Паводле 3. Бяспалага
Летн…м днём
Алесь ішоў высокім берагам (в)озера на якім шумелі кашлатыя хвоі. (Дзе)нідзе як волаты ахапі…шы чыгун…ым вузлаватым карэн…ем з…млю стаялі дубы. Магутныя і велічныя постаці іх а…біваліся ў люстран…ай вадзе.
Малюнкі прыроды м…няліся ад…ін за адным. Толькі што Алесь захапляўся высокім абрыв…стым бераг…м як раптам даро…ка што белая ручаінка пакацілася з узгорк(у,а) (ў)ніз і перад вачыма яго рас…кінулася б…змежная с…нажаць як бы разас…лаў хто (вялізны)вялізны д…ван што зл…ваўся (ў)далечыні з блакітным шо(ў,л)кам чэрвен…скага неба. (Дзе)нідзе тол…кі в…днеліся на гэтай (не)абсяжнай з…лёнай роўнядзі асобныя ку(п,б)кі б…ланогіх б…розак якія стаялі м…сцінамі як тыя д…яўчаты ў карагодзе.
Даро…ку пераб…гаў ручай які цурчэў (з)пад маладой алеш…ны што ўзн…малася над чаротамі. Вада была такая чыстая з нейкім кры…тальным а…ценнем што нава… круглыя гла…кія камен…чыкі якія л…жалі на дне ручая здаваліся белымі каралямі.
I хоць Алесю ў той час (не)хацелася піць ён нах…ліўся і прыемны халадок ас…вяжыў яго. Пасля падня…ся далоняю выц…р губы а…трос з(с) кашулі празрыстыя кроп…лькі і а…чуў што прасв…тлела ў вачах. Нава… ля…чэй цяпер ступалі ногі... (165)
Паводле П. Броўкі
Водар д…ядоўнік(у,а)
Гэта было ў той год калі ўсе травы і кветкі стомле…ыя ад спёкі павыгаралі на каран(ю,і). Кветкі якім быў самы час пахнуць (не)пахлі. Навокал стаяў слупам задушлівы трывожны пах ломкай выгар…лай ад сонца травы.
I раптам (ад)некуль (с,з)блізку данёс…я тонкі эл…гантны водар. Хоць ён быў і слабаваты але іншыя горкія пахі ні(бы) ўзмацнялі яго.
Я аз…рнуўся (на)вокал і нідзе нічога (не)заўважыў што б магло струменіць такі водар. Праўда (не)падалёку стая(л,ў) зялёны лапушысты дз…доўнік увесь усыпа…ы (л…лова)пурпуровымі камяч…камі. Аднак я толькі сл…згануў па ім абыякавым поз…ркам і (не)звярнуў (ні)якай увагі гэта ж бур…ян пустазе(л,лл)е быльнё(х,г)...
Але пах м…навіта ён дз…доўнік. Яго моцныя карані дашукаліся ў самых глыбінях жаданай вады і цяпер (л…лова)пурпуровыя кветкі пахлі с…вежасцю і чыс…цінёй. Прыстойна і высакародна пахлі тыя ваўчкі якія звычайна чапляюцца за ўсё за што тол…кі можна зачапіцца. Каб і там куды іх зан…суць гэтак жа настойліва шукаць чыстай вады з глыбінь якая так спатрэбіцца іхн…м кветкам і на новым месцы.
Каб жыць моцнае карэ…е патрэбна (не)толькі чалавеку але і раслінам. (173)
Паводле Я. Сіпакова
5. Кош…к малін
Навальніца дагнала мяне калі я не ад…ехаў і кіламетр(а,у) ад лес(а,у). Я нац…скаў як толькі мог на п…далі чуючы што вуркоча гром але (ўсё)роўна ўцячы ад дажджу (не)ўдалося дарога скро(с,з)ь ву(с,з)кая караністая і шма(д,т) дзе трэба было каціць в…ласіпед.
Бл…снула маланка і с…кануў лівень. Спыні…шыся я пачаў хуц…нька а…вязваць ад багажніка пла(с,ш)ч які выяз…аючы з дому захапіў (на)ўсякі выпадак.
Раптам бачу ра…плёскваючы лужыны бяжыць прыкрыўшы галаву рукамі (на)пярэймы мне хлапчук. Яшчэ (з)далёку крычыць:
– Дзя…ька дайце пла(с,ш)ча! Маліны мокнуць. Ц…лы кош…к малін!
Я глянуў куды паказваў рукою хлопч…к. Праз с…вую сетку даждж(а,у) я ўгледз…ў у пол(е,і) жанчыну. (Ня)доўга думаючы я с…гануў цераз поле проста да яе. Яшчэ (на)бягу падаў пла(с,ш)ч і тая прыкрыла ім па(л,ў)нюткі кош…к с…пелых і буйных апырска…ых даж…ом малін і выпр…стаўшыся сказала ціха:
– Я ўжо думала што прападуць маліны. Мы ж ц…лы дзень гнуліся каб варэ…е зварыць.
Дождж ліў як з вядра а жанчына і хлапчук стаялі і моклі (не)прыкрытыя (не,ні)чым і радаваліс… што (не)прападуць маліны. (166)
Паводле Б. Сачанкі
6. М…лодыі крылатых салістаў
Світа…е. Роўная сту(ш,ж)ка л…сной дарогі. В…льготная с…вежасць паветра настое…а водарам начных прыгажунь белых фі…лак (па)абапал духмяня…а суніцы звоняць завя…ю ч…рніцы.
(Ня)рэдка (на)золку ш…рую ц…шыню парушае лё…кі ветрык. Вось і цяпер яго подых нясе (с,з) берагоў (С,с)ергучоўскага канал(у,а) гаркаватыя м…лодыі крылатых салістаў. Раней за іншых сустракае і славіць с…вітанак (рыжа)грудая заранка. Яе с…рабрыстая пес…ня абуджае б…расцянак малінавак драздоў. (Не)праспалі світанак гаманлівыя зязюлі пачалі п…раклічку галубы. У агністым полымі ўзыходз…чага сонца з л…сных нетраў л…цяць чароўныя гукі івалгі. Гэта пільная і палахлівая птушка заўсёды трымае…а ў (т,ц)яністых кустах і р…дка трапляе…а (на)вочы чалавеку. Голас грацыя кемл…васць і апярэ…е гэтай птушкі нарадзілі ў народзе (с,ш)часлівую прыкмету згодна з якой таго хто ўбачыць івалгу чакае в…лікая і радасная ўдача ў жыцці. У пералесках і гаях апошнія канцэрты дае салавей а (ў)пачатку ліп…ня падаё голас і зязюля. Сё…я ў гнёздах ц…церука глушца ра(п,б)чыка кнігаўкі бакаса пі(с,ш)чаць (жаўта)ротыя птушаняты. Выраслі і (ня)даўна пакінулі сваё жыл…ё і шпакі. (158)

Паводле У. Бутарава
7. Празрыстая пара вос…ні
Стаяла с…цішан…ая празрыстая пара восені. Яшчэ стракаталі конікі, там(сям) быў чуцен пах завялых траў. Крыху пазней р…дкія клёны ды бярозкі якія с…ратліва а…ваявалі ў соснаў і с…бе месца пад сонцам побач з імі нібы згаварыўшыся заб…руць усю ўвагу чалавека на с…бе. З…ляніна хвояў ды соснаў (не)зможа суперн…чаць з кідкім жоўта(бураковым) цёмна(малінавым) і ярка(пунсовым) лісц…м клёнаў бярозак асін.
Нёман супакойва…ся (як)бы наб…раўся сілы каб супраць(стаяць) в…трам якія наб…галі сюды з ла…чыны ў канцы лістапад(у,а). Рыба дагульвала на волі яшчэ (не)шукаючы глыбокіх ям каб забіц…а ў іх на зіму. Нос ло…кі р…заў ваду ціха плаўна. Вада яшчэ (не)скоўвала рукі холадам а толькі прыемна абдавала лё…кім хала…ком.
У цёплы яшчэ сон…чны дзень люд…зі выходзілі на бера(х,г) паглядзець на ваду пагрэц…а, з(ь,’)есці ябл…к ці грушу якія бралі з сабою. (Як)бы сама прырода і ба…ька Нёман вызвалялі людзей ад (ня)добрых дум зайздрас…ці і далучалі іх да спако(я,ю) і любові. (154)
Паводле Г. Марчука
8. Ласі
Ласі зноў з(ь,’)явіліся ў мясцовасцях дзе прыродныя ўмовы а…павядаюць іх жы…ёвым патрэбам дзе яны вадзіліся раней у старыя часы але былі з…нішчаны драпежніцкім палява…ем. Цяпер лася (не)дзіва сустрэць (не)толькі ў далёкіх ра…нах але і ў ваколіцах буйных гара…кіх ц…нтраў.
Можна (у,ў)бачыць лася і пад (М,м)інскам але найбол…ш часта сустракаю…а яны ў л…сах па верхнім цячэ…і (Б,б)ярэзіны і на (П,п)алес…і. Іх там многа. Заб…ваць гэтых ж…вёлін забарон…на. (Па)колькі іх (не)чапаюць яны зусім (не)палахлівы…. Калі па дарозе праяз…ае машына лось (не)спяшаючыся а…бягае зусім (не)далёка і (з,с)пыняе…а. Калі маш…на праходз…ць ён зноў вяртае…а п…раходзіць дарогу і накіроўвае…а ў той бок куды ішоў раней.
Маладыя ласі амаль (не)баяцца людзей. Яны (не)хаваюц…а ў гушчары выходзяць на дарогі і лугавіны далучаю…а іншы ра(с,з) да статк(у,а) кароў заходзяць нава(д,т) у вёску.
А які прыгожы лось на волі з горда ўзнятай галавой з цёмнай магутнай шы…й і светлымі нагамі! У яго вельмі прыгожая лё…кая пахо…ка. (155)
Паводле А. Вольскага
9. Наш з…мляк
Ваз…міце атлас і прыгл…дзьцеся да карты (паўднёва)амерыканскай краіны Чылі. Бачыце ля (Ц,ц)іхага акіян(у,а) там дзе да яго па…ступаюць магутныя в…ршыні (А,а)ндаў знаходзі…а горад (Д,д)амейка. А крыху паўночней горны хрыбет які носіць (тое)ж імя. Г…олагі могу…ь назва…ь м…нерал батанікі фі…лку з…олагі малюска звяза…ых (так)сама з імем Дамейкі. Аднак мала хто ведае што ўсё гэта і горад у далёкай краін(і,е) і горны ланцу(х,г) і кветка і м…нерал і ж…вёліна названа так у гонар нашага з…мляка выдатнага р…валюцыянера вучонага і падарожніка Ігната Дамейкі. Сын белару…кай зямлі ён ува…шоў у (С,с)усветную навуку пакінуў прыкметны сле(т,д) у фізі(ке,цы) хіміі і металургі(е,і) геаграфіі і батані(ке,цы) геалогіі і п…дагогі(ке,цы) этнаграфіі і з…алогіі.
Ігнат Дамейка нарад…іўся ў маёнтк(е,у) Нядз…ведка недалёка ад Міра вучыўся ў Віленскім ун…версітэце дзе і ўступіў у тайную р…валюцыйную арганізацыю.
У тысяча в…семсот тры…аць вос…мым год…е Дамейка даведа…ся, што ў (Ч,ч)ылі патрэбны выкла…чыкі хіміі і м…нералогіі. 3 дапамогай Міцкевіча быў аформле…ы кантракт на ш…сць гадоў.
Пасля сканчэ…я тэрмін(а,у) дагавор(у,а) вучоны заста…ся ў (Ч,ч)ылійскай сталіцы. (162)
Паводле А. Мальдзіса