Цитоплазма органойдтары:эндоплазмалы? тор,гольджи жиынты?ы,лизоосма 10 класс
Жасуша мембранасыЖасуша қабырғасының астында болады.Қызметі:Жасуша құрамын шектеп, бір пішінге келтіріп тұрады;Жасушаны қорғайды;Сыртқы ортамен зат алмасуды реттейді. ЦитоплазмаЖасушаны толтырып тұратын тұтқыр сұйықтық;Көрші жасушалар бір бірімен цитоплазма арқылы байланысқан. Қызметі:Жасушаның тіршілік әрекетіне қажетті заттарды жинақтау; Қоректік заттарды қорға жинау. ЯдроХромосомалар болады;Қабықпен қапталған.Қызметі:Ұрпақтан ұрпаққа тұқымқуалаушылық ақпаратты сақтау және беруге қатысады;Жасушадағы үрдістерді реттейді. ЯдрошықЯдролық заттардың ядрода жинақталуы ҚызметіРибосома түзу РибосомаларДөңгелек пішінді және көлемі кішкентай;Цитоплазмада немесе эндоплазмалық торда еркін орналасқан.Қызметі:Нәруыз түзу (синтез) Эндоплазмалық торТор түзетін түтіктерден тұрады;Өз қабықшасы болады.Қызметі:Органикалық заттар түзу (нәруыздар, майлар және көмірсулар)Жасушадағы заттарды тасымалдайды. Гольджи аппаратыТүтікшелер мен көпіршіктерден тұрады;Өз өабықшасымен қапталған.Қызметі:Күрделі органикалық заттарды түзу;Лизосома түзу. ЛизосомаларБұлар кішірек көпіршіктер;Құрамында ферменттер болады;Өзінің жеке қабықшасы болады. Қызметі:Органикалық заттарды ыдырату (нәруыздар, майлар, көмірсулар). МитохондрияСопақша пішінді;Екі қабатты қабықпен қапталған;Ішкі қабық қатпар түзеді.Қызметі: Энергия түзу және жинақтау (жасушаның энергия көзі) Жасуша орталығыЦилиндр пішінді екі бөліктен тұрадыҚызметі:Жасушаның бөлінуіне қатысу Цитоплазма органойдтары: эндоплазмалық тор,гольджи жиынтығы ,лизосомалар 20 қазан Сабақтың тақырыбы: Жасуша тақырыбы мазмұнына сәйкес сөздермен топқа бөліну“Сәттілік шеңбері “ алақан жылуын ұсыну Кім жылдам 1.Жасуша жарғақшасының құрлысы қандай? Неше қабаттан тұрады?2.Плазмалемма дегеніміз не?Жасуша жарғақшасының қызметі қандай?3.Эндоцитоз,экзоцитоз дегеніміз не?4.Плазмолиз,деплазмолиз құбылысы қалай байқалады?5.Жасуша аралық байланыстың қандай түрлері бар? Жануар жасушасы1234567 Өсімдік жасушасы12345 Сызбалар бойынша жұмыс Цитоплазма – жасушаның органойдтары орналасқан қоймалжың ортасы Цитоплазма су мен нәруыздардан тұрады Цитоплазма сағатына 7 см қозғалуға қабілеттіҚызметі:1.Барлық зат алмасу процесстері жүреді2.Барлық органойдтарды байланыстырады3.Жасушадағы түрлі заттарды,органойдтар қозғалысын қамтамасыз етеді ЦИТОПЛАЗМА Циклоз – клетка ішіндегі цитоплазманың қозғалысы Түзу және тербелмеліциклоз айналмациклоз ҰЗЫНША КЕЛГЕН КАНАЛДАР МЕН ҚУЫСТАРДАН ,БІР-БІРІМЕН БАЙЛАНЫСҚАН КҮРДЕЛІ ТОРДАН ТҰРАДЫ.ЭНДОПЛАЗМАЛЫҚ ТОР:КЕДІР-БҰДЫРЛЫ ЖӘНЕ ТЕГІС БОЛЫП ЕКІГЕ БӨЛІНЕДІ.1945 ЖЫЛЫ АМЕРИКАНДЫҚ БИОЛОГ К. ПОРТЕР ЭЛЕКТРОНДЫҚ МИКРОСКОП КӨМЕГІМЕН ТАУЫҚ БАЛАПАНЫ ҰЛПАСЫНАН ТАПҚАН ЭНДОПЛАЗМАЛЫҚ ТОР (ЭПТ) Рибосомалар Мембрана Тегіс ЭТ Кедір-бұдыр ЭТ ЭТ Қызметі Нәруыз,көмірсу,май синтезіНәруыздың ,майдың,көмірсудың жинақталуыОрганойдтар арасындағы байланысты нығайтады Гольджи жиыниығы. Қызметі:1.Полисахаридтар мен липидтердің синтезіне қатысады2.Плазманың жарғақшасын жаңартып отырады3.Синтезделген ақуызды реттеп таратады4.Көпіршіктерден лизосома пайда болады Мысалы: Сілекей құрамындағы гликопротейн муцин,тамыр оймақшасындағы мукополисахаридті шырыш,шыбынжұт ,шықшылдық жапырақтарын дағы жабысқақ шырын бөлетін түктер,т.б айтуға болады.Қарын асты безінен түзілген трипсиногеннен түзілген трипсин ферменті ішекте активті түрге айналады Мембранамен шектелген жазық қуыстардан,түтікшелерден шығатынкөпіршіктерден,түтікшелерден тұрады. 1898 жылы итальяндық ғалым Гольджи жүйке жасушаларынан тапқан Лизосома ҚызметіЛизосомалар эндоплазмалық тор мен Гольджи жиынытығының қызметінен пайда болады.Негізгі қызметі-эндогенді және экзогені макромолекулалаларды ыдыратуМысалы бақадернәсілінің құйрығын ыдыратып жіберетіндігін айтуға болады.Бұл құбылысты “ автолиз “ деп атайды Лизосоманы 1955 жылы белгиялық биохимик Де Дюв ашқан.Эукариот жасушаларының барлығында,соның ішінде лейкоциттерде көп мөлшерде кездеседі.Өсімдік жасушаларында ірі вакуоль түрінде болады.Бұл органойдттың құрамында гидролиз ферменттері көп мөлшерде кездеседі. Цитоплазма,Эндоплазмалық тор,гольджи жиынтығы, лизосома қызметін анықтау шықшылдық трипсиногеннен - активті трипсинге айналуы Цитоплазма гольджи жиынтығы, Эндоплазмалық тор лизосома Осы сөздер мен сызбаны пайдаланып, органойдтар қызметі туралы кластер құруТоптық жұмыс Автолиз Осы ақпаратты пайдаланып кесте толтыру Р/с органоидтар құрылысы қызметі 1 Эндоплазмалық тор 2 цитоплазма 3 Гольджи жиынтығы 4 лизосома Айтылған тұжырымды дәлелдеу үшін зертханалық жұмысты орындауЗертханалық жұмыс №3 Тақырыбы: Өсімдік жасушасындағы цитоплазманың қозғалысын бақылауМақсаты:Элодея өсімдігінің жасушасындағы цитоплазманың қозғалысын бақылауҚұрал-жабдық: Элодея өсімдігі жапырағы,,микроскоп,жабын әйнек,заттық шыныЖұмыс барысы::1. Препарат дайындау.Элодея жапырағын заттық шыныға орналастырып пипеткамен су тамызып, жабын әйнекпен жауып суды сорғышпен сорып аладызаттық үстелшеге орналастырып микроскоппен қарайды2. Элодеяөсімдігінің жасушасындағы цитоплазманың қозғалысын бақылау.Бақылау нәтижесі:Жасушаның орталығында вакуоль бар. Оның жанынан пластидтер айнала қозғалып жатыр. Бұл қозғалысты айнала қозғалу деп атайды. Сурет 2. Өсімдік жасушасында цитоплазманың қозғалысы сурет 1.Элодея өсімдігі жапырағындағы хлоропластар Қорытынды: Гольджи жиынтығын ........... жылы ..........ғалымы...........тапқан.Оны .............. деп атады.Лизосоманың құрамында ............ ферменттері болады.Оларға ........ жатады. Биологиялық диктант 1600 ж – 1665 ж –.1831 ж – 1839 ж– 1862 ж– 1871 ж –1953 ж – Сандар сөйлейді 6.Топтастыру Эукариоттар Прокариоттар 1.Ядросы бар 8.Цианбактериялар2.Ядросы жоқ 9. Хромосома3.Өсімдіктер4.Жануарлар5.Бытыранықтар 10.гликоген6.Көк-жасыл балдырлар 11.пластид7.Басқа органоидтары бар 12.Нағыз вакуоль Қате жауапты тап Жасуша - барлық тірі организмдердің ең кіші өлшем бірлігі. Жасушалар бөліну арқылы көбейеді.Эукариоттар мен прокариоттар құрылысы мен қызметі жағынан ұқсасАдамда 46 хромосома бар.Пластидтер барлық организмдердің жасушаларында кездеседі.2 топПрокариотты организмдердің фототрофты тобы (цианобактериялар) көк-жасыл балдырлар деп аталады.Қабықшаның өте жұқарған жерін саңылау деп атайды.Вакуольдер тек өсімдік жасушасында кездеседі.Хромопластарда әртүрлі-сары, қызыл, қоңыр, т.б. түсті пигменттер болады. Company Logo Бүгін біз не білдік ? ІІІ. РефлексияБүгінгі сабаққа сараптамаБүгінгі сабақта қандай жаңа заттарды үйрендіңдер?Қай жерінде қандай қиындықтарға тап болдыңдар?Сіз қиындықтарды қалай жеңе білдіңдер? № Аты-жөні Үй тапсырмасы 1-тапсырма 2-тапсырма 3-тапсырма 4-тапсырма 5-тапсырма 6-тапсырма 7- тапсырма 8-тапсырма Қорытынды баға 1 2 3 4 5 6 7 Бағалау парақшасы Бағалау критериялары: «5» - сабаққа үнемі белсенді қатысып, тапсырмаларды өз деңгейінде толық орындағаны үшін, жауаптары толық, сөз қоры ауқымды «4» - сұраққа жауабы толық болса, берілген тапсырмаларда аздаған қателіктер болса, сөз қоры жақсы болса, сұрақ қоя алса. «3» - сұраққа жауаптарында қателіктер болса, орындалған тапсырмаларында қателіктер болса, сөздік қоры төмен болса. Үйге тапсырма: 14-15 тақырыпты оқу, 3-4 тапсырманы орындау кестені толтыру