Тувинский национальный праздник Шагаа

Шагаа – биле! Чаа-чылды, чылыг часты Чалбарыглыг уткуулунар! Чаагай чараш чанчылывыс Шагаа хуну унуп келди. Тыва чоннун шаандан тура Тывызыксыг солун байырлалыШаг чаагай, шагаа чаагай Шагаа келди, амыр-мендээ, арат-чонум! Шагаа дээрге Тыва чоннуцЧаагай сузук чанчылы-дырАйнын чаазын хуннун эртенинАлгап йорээн байыры-дыр. Шагаа – дээрге чыл эргилдезинин байырлалы.Чыл бурузу тускай аттарлыг болур. 1 чыл он ийи чыл болгаш эргилип келир. Тыва чон шаандан тура-ла 12 дириг амытаннар ады-биле чылдарны санап чораан.Ам самбырада чылдарны коруп корээлинер. Ол дириг амытаннар канчап чыл санаашкынынче кире бергенин, дараазында уругларнын шулуктеринден дыннап корээлинер. Арбын малдын кышты хур Ашканынын демдээ ол-дурАккыр суттен кылган чемнин Арбын апаар эгези-дир. Тыва аъш-чемнер Сут, ааржы, хойтпак, тарак, ореме, саржаг, кадык, ээжегей, курут, Куске чылы Куске чылдыг кижи дижик:Кузел-соруу куштуг, бедик,Сургуул, эртем чедер дээнде,Сундузу улуг дээр чуве. Инек чылы Инек чылдын, кижилериОлут орбас ажыл-ишчи,Оожум-топтуг аажы-чацныг —Идегелдиг оннуктер ол. Пар чылы Пар чылдыын кандыг дээрил,База хоомай эвес деп бил.Шириин ышкаш козулзе-даа,Шиитпирлиг кижилер ол. Тоолай чылы Шынчы болгаш туруштуг-даа,Шыырак билиг, дуржулгалыгТоолай дээрге хоомай эвес,Тоомчага алза эки. Улу чылы Улу чылдыг кижилернинУгааны чарт, бодамчалыг.Улус-биле чугаа-сооттуг,Ужур-човун сагып билир. Чылан чылы Чылан чылдыын корээлинер Шыдавас-ла чувези чок,  Ачы-буян кылырын-наАлызында бодап чоруур. Аът чылы Аът чылдыг кижилернин  Сагыжы ак, угааны чарт.Чугаа-сооду чиге, тода,Чурум дээнде, чууден артык. Хой чылы Хой чылдыг кижилерКончуг топтуг аажы-чанныг.Эрлер болза, нугулу чок,Эмин эрттир шынчы, кежээ. Мечи чылы Дагаа чылы Ыт чылы Ыт чылын алган кижиЫндындан-на кызымаккай.Салган соруун чедип аар дээшСагыш аарып чоруп-ла бээр. Хаван чылы Хаван чылдыг кижилерниКайгамчык-ла эрестиг дээр.Холу куруг черле орбас,Кончуг кежээ, шалыпкын-даа Чылан чылы кышты удейМедээ бергеш ырап бар чор,Аът чылы часты уткупТаваар оожум кирип кел чорАртыш, шаанак холуттунганАржаан суттен ору оргуЭглип келген ШагаавыстыЭптиг, демниг байырлаалы.Эртип турар эрги чылЭртинезин хайырлазын!Уткуп турар Аът чылыУуттунмас кежиктиг болзун!Эки чуве элбек болзун!Багай чуве ынай турзун!Арбай тараа чаагай турзун!Аъш-чеми элбек болзун! Шагаада ойнаар оюннар Кажыктаары, баг тыртары, Тевектээри, аът шалбалаары,Даалы ойнаары,ча адары,Ортеннежири,ак ыяш чажыржыры,Даш кодурурери, Амыр-менди чолукпушаан, Ак чем амзап, йорээл салчыыл. Алгы дожеп, шанак мунуп, Артыы дагдан чунгулаалы. Даалы, кажык, тевек ойнап, Талалажып кагжыылынар. Кажыктаары Ча адары Тевектээри Башкы танды монгун боргуАлдын хунге чайыналганБайырывыс хоглуг ырыАрга сынга чангыланзын. Судун оргуп, шайын чажып Сузук чолдуг буян- кежии Шагаачылар ындын ыры Шаттар сыннар чангыланзынЧаа-чылды чылыг часты Чалбарыглыг уткуулунар! Чаагай чараш чанчылывыс Шагаа хуну унуп келди. Сузуктуг ак Шагаавыстын Сулде кужу бедик болзун Чалбарыглыг ак Шагаавыстын Сагылгазы чаагай эртсин. Аал-чурт амыр-менди турзун,Амыр-тайбын, доктаап турзунКурай, курай!Айнын чаазыХунум эртезиЭрги чылды удеп тур мен,Чаа чылды уткуп тур мен.Бура дег чыл эрти,Бодаган дег чыл келди.Чылдын бажы кирди,Чылан бажы туледи. Чарлып болбас ыдыктыгЧанчылывыс кагбаал, Сагыызын дег камнаал, Салгалдарга дамчыдаал!