Исследовательская работа Салым-чаянныг ог-буле


Хор-Тайга ортумак школазы Салым - чаяанныг
ог-буле.
Кылган оореникчи: Монгуш Орлана М. 8 «б» кл Удурткан башкызы: Ооржак А.В
Ажылдын допчузу.
1.Эге сос____________________________________________________3 ар.
2. Чорудуу _________________________________________________3-5 ар.
3.Туннел кезээ _______________________________________________ 6 ар.
4. Ажыглаан литература ________________________________________7 ар.
Салым - чаяанныг ог –буле.
Эге сос. Бо салым - чаяанныг ог-буледен алгаш талантылыг, онзагай кижилерни коруп болур. Олар чугле талантылыг салым - чаяанныг эвес, а хой ажы-толдуг маадыр ада-иеден торуттунген ажы-тол…
Чорудуу : Мээн кырган авам Ондар Кунчуваа Курутайевна 1940 чылда Сут-Хол кожууннун Алдыы- Ишкиннин бажында Узун-Мээс деп черге анчы, малчын Ооржак Курутай деп кижинин 7 дугаар уруу болуп торуттунген.
1950 чылда Ишкин –Аксынга школага кирген. Ооренип чораан уезинде колхозтун огород бригадазынга ажылдап, 1958 чылда колхозтун инек фермазынга саанчылап турган. 1959 чылда мээн кырган – ачам Ондар Дамчат-оол Сакааланович-биле ог-буле туткан. 1956 чылда суурга хлебопекарня эргелекчизи болуп ажылдааш ай, квартал, чыл, планнарын ажыр кууседип ортектиг белектер-биле шаннадып чораан. Ажылдап келген чылдарында суурнун хой-ниити ажылынга киржип женсовет даргазынга ажылдаан. Кодээ совет депутадынга сонгуттуруп чораан. 1986-88 чылдарда Сут-Холдун амыдырал-хандырылга черинин эргелекчизинге ажылдап чораан. 1988-92 чылда партиянын дадывыр хавырар казначейи турган. 1970 чылдан эгелеп СЭКП кежигуну. 1971-75 чылдарда садыг шугумунга аждылдаан. 2009 чылда ог-буле туткандан бээр 50 чыл оюн, алдын кудазын эрттиргеннер. Амгы уеде 11 ажы-толуннун ажы-толун азыражып кижизидип, чагыг сумезин берип олурар кырган- ава. Хундулуг дыштанылгада олурза-даа кожуун, суму чергелиг моорейлерге киржип чоруур. Кырган-авам маадыр-ие деп алдын медальдын эдилекчизи. Ырлаарынга ынак , шулуктер чогаадырынга ынак хоглуг кижи. Кырган-ачам Ондар Дамчат-оол Сакааланович электриктеп, бугу назынында трактористеп, тараа тарып келген. Шупту 11 уругларны 8 уруг, 3 оолду кижизидип остургеннер. Ажы- толуннун хой кезии культура шугумунда ажылдап чоруур. Кырган-авам, кырган-ачамнын уруглары ырлаар, танцылаар, ангы-ангы, уран-чуул хогжумнеринге ойнаарлар.
Улуг уруу Монгуш Розалия Дамчат-ооловна 1980-82 чылдарда кодээ клубка уран- чуул удуртукчузу болуп ажылдаан. Гармошка, гитарага ойнаар. Оонун эзи Монгуш Николай Натпитович –биле хой чылдар иштинде мал ажыл- агыйында ажылдап чоруурлар, 6 ажы-толдуг, 8 уйнуктарлыг.
Ондар Константин Дамчат-оолович амгы уеде Чыраа-Бажы сумузунда чурттап, эмнелге эргелекчилеп ажылдап, чоруур ол база уран талантылыг, гитарага болгаш баянга илдик чок ойнаар, амы худа шулуктер чогаадырынга ынак. Оонун ишти Марина Чимит-ооловна
биле 1 оолдун, ийи уйнуктарынын энерелдиг ада- иези болуп чурттап чоруурлар.
Ушку уруу Монгуш Светлана Дамчат-ооловна 1989 чылдан кодээ клубка директорлап уран-чуул удуртукчузу болуп хой чыл ажылдаан. Ырлаарынга болгаш танцылаарынга, баян ойнаарынга ынак.Мээн авам 5 ажы-толдун энерелдиг авазы, 3 уйнуктарынын чоленгиижи, чоргааралы. Оон уруглары Вячеслав гитаралаар, ырлаар, Арина Михайловна Хор –Тайга ортумак школазын дооскаш 2004 чылда Кызылдын уран-чуул училищезинин хореография салбырынга ооренип киргеш 2008 чылда дооскан. Ам бо хуннерде Чадаананын №2 школазында база «Мерген- Херел Монгуш» аттыг культура бажынында уругларны чараш танцылаарынга ээлгир шимченгир болурунга ооредип турар. Чадаанага «Даа-Кожууннун дангыназы-2009» деп моорейге киришкеш «Вице-мисс»-деп атка толептиг болган. Кожуун , Республика чергелиг моорейлерге шанналдыг черлерни ээлеп чоруур. Аржаан дунмазын база танцылаарынга оореткеш «Самородок- 2011» деп моорейге Сут-Хол кожуунга I-ги черни алганнар. Ак-Довурак, Кызылга тергиин номерлернин аразынче кирген.
Бичии уруу Монгуш Орлана амгы уеде 8 «б» класста ооренип турар мен.
Мен бичиимден турап-ла ырлаарынга болгаш танцыларынга ынак, «Мини –мисс-2005»-тин тиилекчизи болгаш кожуунга киржир аас-кежиктиг болуп анаа номинацияга толептиг болган мен. Эрттирип турар «Дангына-2012»,
«Дангына-2013»моорйлерге киришкеш «Мисс-национальный костюм» болгаш «Мисс-талант» деп номинацияларга толептиг болдум.
Чадаанада чурттап ажылдап чоруур уруглары Монгуш Чейнеш, Шунней Дюдана Дамчат-ооловналар №2,№1 школаларда база «Белочка», «Малышок» уруглар садында ыры-хогжум башкылары болуп ажылдап чоруурлар. Кожуун, Республикачергелиг моорейлерге киржип шаннал макталды ап чоруурлар.
Ондар Чизе Дамча-оолович чажындан тура ачазынга дузалажып трактор мунуп, хову- шолге ажылдап, амгы уеде хой малды остуруп, мунчу малчыннарнын санынче кирген. Надежда Нам-ооловна биле уре-тунелиг ажылдап чурттап 4 ажы-толдуг, 2 уйнуктарлыг . Олар хой-хой шаннал макталдарнын эдилекчилери.
Ооржак Аржаана Дачат-ооловна база-ла амгы уеде «Дыртык монгуш» аттыг культура бажынында уре –туннелдиг ажылдап чоруур.
Оон оонун ээзи Каадыр-оол Серенович –биле демнежип хогжум херекселдери-биле ырыларнын аялгаларын бижип турарлар.
Амгы уеде Тыванын А.Б.Чыргал-оол аттыг уран- чуул колледжинде 3 уйнуктары танцы талазында ооренип турарлар Ондар Чайланды Чизеевна, Ооржак Чай-Суу Каадыр-ооловна, Ондар Чинчи Каадыр-ооловна.
Арткан уруглары хогжум херекселинге ойнавас-даа болза олар ырлаарынга болгаш танцылаарынга холчок ынактар. Сумуга талантылыг ог-буле моорейинге шупту ог-буле киришкеш уран талантызы-биле оскелерден ылгалып, ангы-ангы хогжум херекселдери биле ойнап, уруглары шупту танцылаар, ырлаар, оглу Чизе Ондар сыгрткан.
Салым- чаяаныы биле болган моорейге тиилекчилер болганнар.
Туннел кезээ: Салым-чаянныг, хой ажы-толдуг ог-буленин уруглары
шщупту 11кижи. Уругларынын уруглары -37 уйнуктарлыг. Уйнуктарынын уруглары- 45. Ынчангаштын салым –чаянныг ог-буленин ажы-толу ниити 93 ангы-ангы талантылыг ажы-тол ам-даа немежип турар.