Баяндама ?аза?стан Республикасында тілдерді дамыту мен ?олдануды? 2011 – 2020 жылдар?а арнал?ан МЕМЛЕКЕТТІК БА?ДАРЛАМАСЫ
Баяндамашы: Тілдерді дамыту орталыCыныS
жетекшісі АдамбековB.J.
JазаKстан Республикасы
ПрезидентініS
2011 жылCы 29 маусымдаCы
№ 110 ЖарлыCымен
БЕКІТІЛГЕН
JазаKстан Республикасында тілдерді дамыту мен KолданудыS
2011 – 2020 жылдарCа арналCан
МЕМЛЕКЕТТІК БАBДАРЛАМАСЫ
Тілдерді дамыту мен KолданудыS 2011 – 2020 жылдарCа арналCан мемлекеттік баCдарламасы JазаKстан Республикасы КонституциясыныS 7 ж‰не 93-баптарына; «JазаKстан РеспубликасындаCы тіл туралы» 1997 жылCы 11 шілдедегі JазаKстан РеспубликасыныS ЗаSына; JазаKстан Республикасы ПрезидентініS 2010 жылCы 1 аKпандаCы № 922 ЖарлыCымен бекітілген JазаKстан РеспубликасыныS 2020 жылCа дейінгі СтратегиялыK даму жоспарына; «Мемлекеттік баCдарламалардыS тізбесін бекіту туралы» JазаKстан Республикасы ПрезидентініS 2010 жылCы 19 наурыздаCы № 957 ЖарлыCына; JазаKстан РеспубликасыныS Президенті Н.€. НазарбаевтыS JазаKстан халKы АссамблеясыныS XV сессиясында берген тапсырмаларын орындау ж™ніндегі Іс-шаралар жоспарыныS 3-тармаCына; Ел бірлігі доктринасына; JазаKстан Республикасы ^кіметініS 2007 жылCы 21 KарашадаCы № 1122 Kаулысымен бекітілген Мемлекеттік тілдіS Kолданылу аясын кеSейтудіS, оныS б‰секеге Kабілеттілігін арттырудыS 2007 – 2010 жылдарCа арналCан тaжырымдамасына с‰йкес ‰зірленді.
Іске асырылуы он жылCа есептелген БаCдарлама елімізде KалыптасKан тіл Kaрылысын талдауCа негізделген, тіл м‰селелерімен айналысатын сарапшылар KауымыныS пікірлері мен aсыныстары ескеріле отырып ‰зірленген.
БаCдарламаны ‰зірлеу кезінде 30-дан астам шет елдіS мемлекеттік тіл саясатын ж_зеге асыруCа Kатысты м‰селелерініS KaKыKтыK реттеу т‰жірибесі зерделенді.
Бaл Kaжат KоCамдыK ™мірдіS барлыK саласында тілдерді дамыту мен Kолдану ж‰не мемлекеттік тілді кеS ауKымды Kолдану _шін жаCдай жасауCа байланысты ™зекті проблемаларды шешудіS нормативтік-aйымдастырушылыK негізі болып табылады.
Мемлекет басшысы Н.€.Назарбаев: «Біз барша KазаKстандыKтарды біріктірудіS басты факторы болып табылатын KазаK тілініS одан ‰рі дамуы _шін барлыK к_ш-жігерімізді салуымыз керек. Сонымен бірге елімізде тaратын барлыK халыKтардыS ™кілдері ана тілдерінде еркін с™йлей, оKи алуына, оны дамытуCа Kолайлы жаCдай тудыру Kажет» деп атап к™рсеткен болатын.
Ел бірлігі доктринасында мемлекеттік тіл aлттыK ж‰не рухани бірліктіS басты факторы, негізгі басымдыCы ретінде айKындалCан. Оны меSгеру ‰рбір JазаKстан азаматыныS парызы мен міндеті саналып, жеке ™зініS б‰секеге Kабілеттілігі мен KоCамдыK ™мірге араласуыныS белсенділігін айKындайтын ынталандырушы тетік болуCа тиіс.
БаCдарламада белгіленген маKсаттар мен міндеттер БаCдарламаны іске асырудыS барлыK кезеSіне арнап у‰кілетті мемлекеттік орган ‰зірлейтін ж‰не JазаKстан Республикасы ^кіметініS Kаулысымен бекітілетін Іс-шаралар жоспары арKылы ж_зеге асырылады.
БаCдарламада к™зделген барлыK іс-шаралар aлт бірлігін ныCайтудыS маSызды факторы ретінде мемлекеттік тілді дамытудыS басымдыCына негізделген ж‰не азаматтардыS рухани-м‰дени ж‰не тілдік Kажеттіліктерін толыK KанаCаттандыруCа баCытталCан. БаCдарламаCа Kатысты барлыK іс-шаралар КонституцияныS 7-бабына ж‰не JазаKстан Республикасы КонституциялыK КеSесініS 2007 жылCы 23 аKпандаCы № 3 Kаулысына барынша с‰йкес т_зетілген.
Jазіргі ахуалды талдау
Т‰уелсіз JазаKстанда оSтайлы ‰леуметтік-лингвистикалыK кеSістік Kaру тіл саясатын кезеS-кезеSмен іске асыру арKылы жолCа Kойылып отыр.
1997 – 2000 жылдары «JазаKстан РеспубликасындаCы тіл туралы» 1997 жылCы JазаKстан Республикасы ЗаSыныS Kабылдануына ж‰не Тілдерді Kолдану мен дамытудыS 1998 – 2000 жылдарCа арналCан мемлекеттік баCдарламасыныS бекітілуіне орай KоCам ™мірініS негізгі салаларында тіл KaрылысыныS KaKыKтыK негізі Kалыптаса бастады.
2001 – 2010 жылдары Тілдерді Kолдану мен дамытудыS он жылCа арналCан мемлекеттік баCдарламасын іске асыру аясында тіл Kaрылысы стратегиясыныS мынадай _ш баCыты айKындалды: мемлекеттік тілдіS ‰леуметтік-коммуникативтік Kызметін кеSейту ж‰не ныCайту, орыс тілініS жалпы м‰дени Kызметін саKтау, JазаKстан халKыныS басKа да тілдерін дамыту. Сондай-аK осы кезеSде Мемлекет басшысыныS бастамасы бойынша «ТілдіS _ш тaCырлылыCы» aлттыK м‰дени жобасын іске асыру жaмысы басталды.
БаCдарламаны іске асыру Kорытындылары JазаKстан РеспубликасындаCы тіл KaрылысыныS келешекпен сабаKтас негізін Kалады:
мемлекеттік тілді оKытудыS инфраKaрылымы елеулі т_рде кеSейді: KазаK тілінде оKытатын балабаKшалар - 1178 (2001 жылмен салыстырCанда 876-Cа ™скен), мектептер – 3821 (2001 жылмен салыстырCанда 173-ке артты), 101 мемлекеттік тілді оKыту орталыCы Kaрылды;
іс KаCаздарын ж_ргізуді мемлекеттік тілге к™шіру процесі белсенділікпен іске асырылып келеді (мемлекеттік органдардаCы KазаK тіліндегі KaжаттардыS _лес салмаCы шамамен 67%-ды Kaрайды);
БаCдарламаныS маKсаттары, міндеттері
БаCдарламаныS басты маKсаты – JазаKстанда тaратын барлыK этностардыS тілдерін саKтай отырып, aлт бірлігін ныCайтудыS аса маSызды факторы ретінде мемлекеттік тілдіS кеS ауKымды Kолданысын Kамтамасыз ететін _йлесімді тіл саясаты.
БаCдарламалыK маKсаттар:
1) мемлекеттік тіл – aлт бірлігініS басты факторы;
2) мемлекеттік тілді к™пшіліктіS кеSінен Kолдануына Kол жеткізу;
3) дамыCан тіл м‰дениеті – зиялы aлттыS ‰леуеті;
4) KазаKстандыKтардыS лингвистикалыK капиталын дамыту.
Міндеттер:
1) мемлекеттік тілді оKытудыS ‰діснамасын жетілдіру ж‰не стандарттау;
2) мемлекеттік тілді оKытудыS инфраKaрылымын дамыту;
3) мемлекеттік тілді оKыту процесін ынталандыру;
4) мемлекеттік тілді Kолдану м‰ртебесін арттыру;
5) мемлекеттік тілге сaранысты арттыру;
6) KазаK тілініS лексикалыK Kорын жетілдіру ж‰не ж_йелеу;
7) тіл м‰дениетін жетілдіру;
8) коммуникативтік-тілдік кеSістіктегі орыс тілініS Kызмет етуі;
9) JазаKстандаCы тілдік ‰ралуандыKты саKтау;
10) аCылшын ж‰не басKа да шет тілдерін оKып-_йрену.
БаCдарламаныS негізгі баCыттары, алCа KойылCан маKсаттарCа Kол жеткізу жолдары
Бірінші баCыт – мемлекеттік тілді меSгеру
МаKсаты: «Мемлекеттік тіл – aлт бірлігініS басты факторы»
БаCдарламаныS бірінші баCытын іске асыру арKылы JазаKстанныS барша азаматтарыныS мемлекеттік тілді меSгеру ж_йесін Kaру ж™ніндегі жaмыстарды aйымдастыру к™зделеді. Бaл ж_йеніS ™зегінде _шKaрамды негіз бар –
Мемлекеттік тілді оKыту ‰діснамасын жетілдіру ж‰не стандарттау
JолданыстаCы заSнама талаптарына с‰йкес KазаK тілі оKытушыларын оKыту ж‰не олардыS біліктілігін арттыру - Kaрылатын ж_йеніS Kажетті Kaрамдас б™лігі болып табылады.
2. Мемлекеттік тілді оKытудыS инфраKaрылымын дамыту
АталCан баCытты ж_зеге асыру Мемлекеттік тілді оKыту орталыKтарыныS білім беру Kызметіне міндетті талаптарды енгізуді к™здейді.
Сонымен Kатар, мемлекеттік тілді оKыту орталыKтарыныS Kызметін рейтингтік баCалау ж_йесін енгізу Kарастырылады.
3. Мемлекеттік тілді оKыту процесін ынталандыру
JойылCан маKсатKа Kол жеткізудіS _шінші міндетті Kaрамдас б™лігі мемлекеттік тілді оKыту процесін ынталандыру ж‰не мониторинг ж_ргізу ж_йесін Kaру болып табылады.
JазаK тілін _йренуге м_дделі барлыK тaлCаларCа кеSінен мемлекеттік Kолдау к™рсету к™зделген. Осы шаралардыS Kатарында мемлекеттік тілді оKыту орталыKтарыныS жанынан білім деSгейі бойынша тегін курстар aйымдастыру, сондай-аK осы жaмысKа мемлекеттік-жекеше серіктестік ‰дістерін Kолдану KарастырылCан.
Сонымен Kатар, оKытудыS инновациялыK т_рлері мен ‰дістемелерін ‰зірлеу арKылы KазаK тілін KашыKтан оKытуды кеSінен енгізу к™зделеді.
Екінші баCыт – мемлекеттік тілді к™пшіліктіS Kолдануына Kол жеткізу ж‰не оныS пайдаланылу аясын кеSейту
МаKсаты: «Мемлекеттік тілдіS к™пшіліктіS кеSінен Kолдануына Kол жеткізу»
1. Мемлекеттік тілді Kолдану м‰ртебесін арттыру
Бaл міндетті іске асыруCа KоCамдыK санада мемлекеттік тілде с™йлеушініS беделді бейнесін Kалыптастыру ж‰не орныKтыру арKылы Kол жеткізіледі.
2. Мемлекеттік тілге сaранысты арттыру
JойылCан маKсатKа Kол жеткізудіS екінші міндеті мемлекеттік тілдіS Kолданылу аясын кеSейту, KоCамныS тыныс-тіршілігініS барлыK саласына кіріктіру болып табылады.
Осы баCытта мемлекеттік тілде хабар тарататын жаSа телевизиялыK арналар Kaру арKылы тілдік ортаны KалыптастырудаCы БАJ-тыS р™лін к_шейтуге ерекше назар аударылып отыр. Бaл ретте цифрлыK телерадио хабарларын таратуды енгізу арKылы айрыKша м_мкіндіктер ашылады.
Сондай-аK балалар мен жастарCа арналCан KазаK тіліндегі контингентті кеSейту, арнайы оKыту баCдарламаларын жасап, фильмдер т_сіру арKылы мемлекеттік тілді оKыту процесін aйымдастыруда медиалыK саланыS ‰леуетін белсенді пайдалану к™зделеді.
Сонымен бірге, аталCан баCытта мемлекеттік тілді Cылым, заSнамалыK актілер ж‰не жаSа технологиялар тілі ретінде дамыту шаралары к™зделеді.
БaKаралыK м‰дени, спорт ж‰не басKа да к™пшілік шараларды ™ткізген кезде мемлекеттік тілді кеSінен Kолдану с™зсіз Kажеттілікке айналуCа тиіс.
^шінші баCыт – KазаKстандыKтардыS тіл м‰дениетініS деSгейін арттыру
МаKсаты: «ДамыCан тіл м‰дениеті – зиялы aлттыS ‰леуеті»
1. JазаK тілініS лексикалыK Kорын жетілдіру ж‰не ж_йелеу
АталCан баCытты іске асыру арKылы еS алдымен, ‰кімшілік-аумаKтыK бірліктердіS атауларын ж_йеге келтіруді Kамтамасыз ету к™зделеді.
ТерминологиялыK лексиканы біріздендіру, терминологиялыK Kорды толыKтыру ж™ніндегі міндет ™те ™зекті болып саналады.
Тілдерді Kолдану саласындаCы заSнаманыS саKталуына баKылауды к_шейту aсынылып отырCан ж_йеніS негізгі Kaрамдас б™ліктерініS бірі болуCа тиіс.
Осы жaмыс аясында KaKыKтыK олKылыKтарды жою ж‰не тіл туралы заSнаманы бaзCаны _шін жауапкершілікті к_шейту тaрCысынан нормативтік KaKыKтыK базаны жетілдіру талап етіледі.
2. Тіл м‰дениетін жетілдіру
JазаKстандыKтардыS тіл м‰дениетініS деSгейін к™терудіS Kажетті Kaрамдас б™лігі с™йлеу м‰дениетін дамыту болуCа тиіс.
JазаK жазуын одан ‰рі жетілдіру сауаттылыKты арттыруCа баCытталCан конкурстыK іс-шаралар кешенін aйымдастыру ж‰не ™ткізу арKылы іске асырылатын болады.
Толерантты тілдік ортаны саKтау Kажеттілігі тіл м‰дениетін жетілдіру ж™ніндегі міндеттердіS ™зегіне айналып отырCанына дау жоK.
Т™ртінші баCыт – лингвистикалыK капиталды дамыту _шін Kолайлы жаCдайлар жасау
МаKсаты: «JазаKстандыKтардыS лингвистикалыK капиталын дамыту»
1. Коммуникативтік-тілдік кеSістіктегі орыс тілініS Kызмет етуі
Т™ртінші баCытты іске асыру арKылы JазаKстанныS коммуникативтік-тілдік кеSістігінде орыс тілініS Kатысуын Kамтамасыз ету ж™ніндегі ж_йелі жaмыстарды aйымдастыру к™зделеді.
МaныS аясында орыс тілін оKыту ж_йесін оKу-‰дістемелік ж‰не зияткерлік тaрCыдан одан ‰рі Kамтамасыз ету, сондай-аK оKытушы кадрларды к‰сіптік тaрCыдан оKыту ж™ніндегі жaмыс жалCасатын болады.
2. JазаKстандаCы тілдік ‰ралуандыKты саKтау
Осы міндет аясында, еS алдымен, JазаKстанда тaратын этнос ™кілдерініS ана тілдерін оKытуCа жаCдай жасау к™зделеді. Бaл _шін жексенбілік мектептерге оKу-‰дістемелік к™мек к™рсету, сондай-аK ана тілдерін оKыту кезінде тілді білетін т‰жірибелі педагог мамандарды тарту ж‰не халыKаралыK т‰жірибені, заманауи технологияларды пайдалану жоспарланады.
3. АCылшын ж‰не басKа да шет тілдерін оKып-_йрену
JазаKстандыKтардыS лексикалыK капиталыныS негізгі Kaрамдас б™ліктерініS бірі іскерлік ж‰не халыKаралыK Kарым-Kатынас Kaралы ретіндегі шет тілдері болып табылады.
Осы міндеттіS аясында шет тілдерін оKыту процесініS ауKымды білім беру кеSістігін саKтау к™зделіп отыр.
Шет тілдік м‰дениетпен ™зара іс-Kимыл жасау маKсатында халыKаралыK ынтымаKтастыKты кеSейту арKылы _кіметаралыK келісімдер аясындаCы м‰дени-к™пшілік іс-шаралар – Шет мемлекеттердіS м‰дениет к_ндерін, к™рмелер ™ткізу, к™ркем ж‰не деректі фильмдерді т_пнaсKа тілінде к™рсету к™зделеді.
БаCдарламаны іске асыру кезеSдері
БаCдарламаны іске асыру _ш кезеSде ж_зеге асырылады.
Бірінші кезеSде (2011 – 2013 жылдар) тілдерді одан ‰рі дамыту мен KолданудыS нормативтік-KaKыKтыK ж‰не ‰діснамалыK базасын жетілдіруге баCытталCан кешенді шаралар ™ткізу к™зделеді.
М‰селен, бірінші кезеSніS аясында мемлекеттік тілді оKыту стандарттарын жетілдіру, KазаK тілін оKыту орталыKтарын аккредиттеудіS ж‰не олардыS Kызметін рейтингтік баCалау ісініS KaKыKтыK негізін ‰зірлеу жaмыстарын ж_зеге асыру Kарастырылады.
Екінші кезеS (2014 – 2016 жылдар) аясында мемлекеттік тілді оKып-_йрену ж‰не Kолдану саласында, сондай-аK тілдік ‰ралуандыKты саKтауда жаSа стандарттар, технологиялар мен ‰дістерді енгізу ж™ніндегі практикалыK шаралар кешенін іске асыру Kарастырылады. Сонымен Kатар, осы кезеSде Мемлекеттік тілді оKыту орталыKтарын аккредиттеу ісін ж_ргізу, сондай-аK олардыS Kызметіне рейтингтік баCалауды енгізу жaмыстары басталады.
БаCдарламаныS _шінші кезеSінде (2017 – 2020 жылдар) мемлекеттік тілді меSгеру д‰режесін баKылау тетіктерін енгізу жaмысын aйымдастыру к™зделеді.
БаCдарламаныS бірінші кезеSін іске асыруCа арналCан мемлекеттік бюджеттіS жалпы шыCыны 19 134 946 мыS теSгені Kaрайды.
Назар Kойып тыSдаCандарыSызCа рахмет!
______________________