Статья на тему: «Абадият гулшани За?ириддин Му?аммад Бобур ( 1483-1530) »








Абадият гулшани
Заcириддин Муcаммад Бобур ( 1483-1530)


























Бобур биз учун том маънодаги буюк
маданият олиий даражадаги
шарKона одоб ва ахлоK тимсолидир


bар бир инсон злигини англашга , аждодлари cаKида кпроK билишга,улар cаётини рганишга интилади. Бу
борада эса тарихий асарлар беKиёс аcамиятга эга.
Хусан,Заcриддин Мухаммад Бобур асарларидаги тмишимиздан cикоя Kилувчи воKеа ва ходисалар биз учун хамиша Kимматлидир.
Кплаб буюк бабокалонларимиз асарлари сингари Бобур ижодида cам ёшларимиз учун иборатомуз жиcатлар кп. Унинг Ватанни севиш, ота- онага cурмат, дстга садоKат курсатиш хусусидаги фикирлари кишига юксак маънавий сабоK беради.
ѕзбек классик адабиётининг улкан намоёндаларидан бири,збек адабий тили ва адабиётининг ривожига бебаcо cисса Kшган истеъдодли олим ва та зиёли инсон, машcур давлат арбоби Заcириддин Мухаммад Бобур мураккаб ижтимоий-тарихий даврда яшаб ижод Kилган.
Бобурийлар- 1526-1858 йилларда bиндистонда cукмрон-лик Kилган сулола Унга темурийлардан Заcириддин Мухаммад Бобур асос солган. Чет элларда Бобур ва унинг авлодини “Буюк мгуллар” деб аташ одат блиб келган.
Бобурийлар аслида юртдошимиз-темурий Заcриддин Мухаммад Бобурнинг авлодларидир. Улар тарихий cужжатларда зларини Бобурий мирзолар деб юришган.

Заcириддин Мухаммад Бобурнинг хаёти ва ижоди.

Заcириддин Мухаммад Бобур 1483 йилнинг 14 февралида Андижон шаcрида туCилди. Унинг отаси Умар шайх Мирзо-Амир Темурнинг пан набираси ФарCона вилоятининг хокими блган. Бобурнинг онаси JутлуC Нигор хоним Тошкент cокими Юнусхоннинг Kизи блган.
Бобурнинг болалиги асосан Андижон ва унинг атрофларида тди. Бобур сарой муcитида Kиди ва тарбия топди. Ёшлигидан илм-фанга, шеъриятга KизиKа бошлади. Довюраклиги ва жасурлиги учун у ёшлигидан “Бобур”(Шер)лаKабини олган. Отаси вафотидан кейин 1494 йил июн ойида, н икки ёшда тахтга тирди. Бобурнинг сиёсий фаолиятидаги дастлабки маKсади Амир Темур давлатининг пойтахти стратегик ва географик жиcатидан муcим блган СамарKандни эгаллаш ва Мовароуннаcрда марказлашган кучли давлатни саKлаш, мустаcкамлаш cамда Темур империясини Kайта тиклаш эди. 1495-1496 йилларда Бобур СамарKандга икки марта мувааффаKиятсиз юриш Kилди. 1497-1498 йилларда у СамарKанд атрофидаги бир Kанча жойларни ва СамарKандни эгаллайди. СамарKанд cокими БойсунCур Мирзо эса Jундузга Kочади.
Бобур СамарKандни юз кун идора Kилади. Андижонда унга Kарши исён ктаргани учун СамарKандни ташлаб Андижонга Kайтади, лекин уни эгаллай олмагач, Хжандга, снг Тошкент cокими Султон Маcмуд олдига бориб, улар ёрдами билан Андижонни олади. 1500 йилда СамарKандни иккинчи марта эгаллайди. Шу йили Алишер Навоий билан хат ёзиша бошлайди. Лекин иккинчи хатига жавоб келгунча СамарKанд шайбонийлар Kлига тиб кетади. Бу даврда мамлакат сиёсий cаётида бебошлик, заро урушлар кучайиб бормоKда эди. Бир томондан, шимолдан, Дашти KипчоKдан келаётган шайбонийхон Kшинларининг тазйиKи остида, иккинчи томондан, темурийлар орасидаги ихтилоф, заро келишмовчилик натижасида Бобур ФарCонани cам ташлаб чиKишга ва жанубга Kараб йл олишга мажбур блади.
bисордаги парчаланиб бораётган беклар, алоcида-алоcида яшаётган афCон Kабилалари бирин-кетин Бобур томонига тдилар.1504 йилда эса Jобул вилоятининг cокими шаcарни Бобурга топшириб таслим блди. Лекин Бобур з ватанидан тамом умидини узмади. 1506 йилда Хуросон подшоси bусайин БайKаро темурийларга мансуб блган кучларни бирлаштириб, босиб келаётган Шайбонийхонга KаKшатKич зарба беришда ташаббус крсатган блсада, лекин bусайин БайKаронинг вафоти (1506) ва шаcзодалар ртасида авж олган ихтилоф бу cаракатни натижасиз Kолдирди.Бу катта тадбирга умид боCлаган Бобур муваффаKиятсизликка учрагандан кейин ваKтинча чекинишга ва Jобулга Kайтишга мажбур блди.
ѕз cужумларини давом эттирган Шайбонийхон ѕрта Осиёни босиб олиш учун жанубдан cарбий юриш бошлаган Эронлик шоc Исмоил Kшинларига Kарши курашда Марв шаcрида халок блди. Jулай сиёсий ва cарбий вазиятдан фойдаланиб Бобур 1512 йилда СамарKандни учинчи марта ишCол Kилди. Орадан олти ойлар чамаси ваKт тгандан снг, Шайбонийхоннинг жияни Убайдуллахон катта куч тплаб, СамарKандга, Бобур устига юриш бошлади.Убайдуллахон Kшинлари билан Бобур аскарлари ртасида СамарKанд учун блган жангда Бобур маCлубиятга учраб, шаcарни бшатишга мажбур блади.
1525 йилда Бобур Шимолий bиндистон cукмронлигини з Kлига киритишга муваффаK блади ва шу пайтдан бошлаб bиндистон унинг иккинчи ватани блиб Kолади. У ерда Бобур з атрофига ша даврнинг энг яхши шоир ва олимларини йиCиб, Kурилиш ишларини олиб боради, зининг севимли иши блган адабиёт билан шуCулланади
Бобурнинг маърифатпарварлиги cам диKKатга сазовор. У доим олим ва фозиллар, санъаткор кишилар билан бирга блишга, улар билан маслаcат Kилишга, з билимини тинмай оширишга интилди. Унинг трт Cли (bумоюн, Камрон, Аскарий, bиндол) ва уч Kизи (Гулчеcра, Гулранг, Гулбадан) блиб,уларга cам зининг шу cусусиятларини сингдиришга cаракат Kилган. Бобур давлатни бошKаришда cам ана шу тарзда маслаcат, кенгаш билан иш тутиш лозимлигини уKтирди. Фарзандларидан Хумоюн, Камрон ва Гулбаданбегим шоир ва адиб блиб етишдилар. Бобур учун Ватандан узоKда, Cурбатда яшаш ниcоятда оCир эди. Бунинг устига узоK ваKт сарсон-саргардонликни бошидан кечириш, душманларига Kарши узлуксиз кураш олиб бориш унинг соCлиCига таъсир Kилган эди. “Бобурнома”да зининг оCир аcволи, соCлиCи ёмонлашиб бораётганлиги cаKида Kуйидаги рубоийни ёзади.

Жисмимга иситма куда маcкам бладур.
Кздин чадур уйKу чу ахшом бладур.
bар иккаласмиCанми била сатримдек,
БорCон сайин бу ортадур,улкум бладур.

Бобур bиндистонда беш йил cукм сургандан снг 1530 йилда Аграда зи обод Kилган “Зарафшон” чорбоCида вафот этади. КейинроK бобурийлардан Шоcжаcон (Бобурнинг чевараси) cукмронлиги даврида унинг хоки Jобулда ясалган маKбарага кчирилди.
Бобур Мирзо зи подшо блгани учун cеч кимга тобе эмас эди, ижод жараёнида зини бутунлай мустаKил cис Kилар ва эркин Kалам тебратарди. ѕша даврнинг кпгина сарой шоирларида блмаган ижод эркинлиги Бобур Мирзода бор эди.
Инглиз шарKшуноси Денисон Росе Туркистон, АфCонистонда ёзилган шеърларини Париж миллий кутубхонасидан, bиндистонда ёзилган шеърларини эса Рампур кутубхонасидан топиб, 1910 йилда босма ва фотонусха cолида нашр эттирган.
Бобур шеърлари cижрон азобида куйган дил кзларидан оKKан ёш билан ёзилган.
Уларда она юрт соCинчида адо блган фарзанднинг, ёр фироKида азоб чеккан ошиKнинг, з хатоларини англаб етган комил инсоннинг, боболари тож-давлатини саKлаб Kололмаган cоKоннинг аламлари ифодаланган.


Хижрон Kафасида жон Kуши дом Kиладур,
Bурбат бу азиз умрни кам Kиладур.
Не нав битай фироKу Cурбат шарcин,
Кз ёши наманинг юзин нам Kиладур.

Бобур з асарлари билан збек адабиётини ва тилини ривожига, юксалишига, соддалаштиришга ва жонли сзлашув тилига яKинлаштиришга муносиб cисса Kшди.
ѕзбек тили тарихини рганишда “Бобурнома” бебаcо хазинадир. “Бобурнома” 15-16 асрнинг муcим воKеаларини бадиий акс эттирган прозанинг Kимматли намунасидир.
“Бобурнома” Kомусий характердаги асарлардан блиб, унда илм-фан, урф-одат, ижтимоий-сиёсий, табиий этнографик билимлар моcирлик билан ифодаланган.
“Бобурнома” жахон адабиётининг нодир, дурдона асарларидан cисобланади.
Заcириддин Муcаммад Бобур таваллудининг 530 йиллигига баCишлаб мактабларда, АРМларда очиK дарс, адабий кеча, давра суcбатлари, китоб кргазмаси ташкил Kилиш мумкин.





























15