Асты? т??ымдастарыны? жалпы белгілері мен к?пт?рлілігі. (6 сынып)

Қарағанды облысы
Нұра ауданы
Құланөтпес селосы
Дон негізгі орта мектебінің биология пәнінің мұғалімі
Даулет Мухамедияұлы Смагулов

Тақырыбы: Қаңқа бөлімдері
Сыныбы: 8 сынып
Пәні: биология
Мұғалімі: Д.М.Смагулов
Дон негізгі орта мектебі 2015-2016 оқу жылы
Сынып: 8
Күні: 06.12.15 ж
Сабақтың тақырыбы: Қаңқа бөлімдері
Сабақтың мақсаты:
Білімділік: Тірек – қимыл жүйесінің құрылысы мен қызмететрі туралы жаңа анатомиялық-физиологиялық түсініктерді қалыптастыру, қаңқаның құрылыс мен қызметтері туралы білімдерін арттыру. Адамның тік жүруіне және еңбек етуіне байланысты қаңқасында пайда болған ерекшеліктерді анықтауға үйрету.
Дамытушылық: Білім алушылардың талдау, синтез, салыстыру, қорытындылау және ойлау қабілеттерін дамыту
Тәрбиелік: Білім алушыларды өз денсаулығына жауапкершілікпен және мұқият қарауды тәрбиелеу, адам өміріндегі және іс- әрекетіндегі денсаулығының рөлін түсіндіру
Сабақтың типі: Жаңа сабақты игеру
Сабақтың көрнекілігі:
І Кіріспе
Ұйымдастыру кезеңі: - оқушылармен амандасу
- сыныптың тазалығын тексеру
- сыныптың кезекшілігін анықтау
- оқушыларды түгендеу
- сабаққа дайындықтарын тексеру
Үй жұмысы
Қаңқаның қандай ерекшеліктері адамды сүткоректі жануарлардан ажыратады?
Сүткоректі жануарлардың тірек – қимыл жүйесінің қандай маңызы бар?
Жануарлар қаңқасының негізгі бөлімдерін, сүйектерін, олардың құрамдас бөліктерін атаңдар.
ІІ Негізгі бөлім. Жаңа тақырыпты түсіндіру кезеңі
«Қимыл - қозғалыс – бұл өмір», деп Вольтер айтып кеткен. Шыңында да, адам о бастан қимылға бейімделген, бәлкімтабиғат шешкен болар. Біз сондықтан жүреміз, жүгіреміз, секіреміз, жүземіз, күнде мыңдаған әртүрлі қимы жасап, еңкейіп, тік тұрамыз? Мұның барлығын сүйек – бұлшық ет жүйесі немесе тірек – қимыл аппараты қамтамасыз етеді.
Білемін Білгім келеді
«Кубизм» әдісі
1. Зерттеңіз - адам қаңқасының бөлімдері
- сүйектің байланысы, буындар
- бұлшықеттің маңызы
2. Салыстырыңыз - сүйектің құрылысы
- бұлшықеттің құрылысы
3. Суреттеңіз - қол және аяқ сүйектерінің айырмашылығы
Адам қаңқасы 200 – ден астам сүйектен тұрады.
Бас қаңқасы
2085975133350032156401333500
9817101143000018268951143000043815011430000Ми сауыты Бет бөлігінен
3957955-635001421765-635004345940-63500
Маңдай Шүйде Самай Төбе сүйектері Қозғалмайтын үстіңгі
Қозғалмалы астыңғы жақ сүйектері
305181014097000Тұлға қаңқасы
21894808890003397250889000
Омыртқа жотасы Қабырғалар Төс сүйегі
Омытқа жотасы 33 – 34 омыртқалардан тұрады. Оны мойын (7), арқа (12), бел (5), сегізкөз, құйымшақ бөлімдері құрайды.
Кеуде қуысы
Арқа омыртқалары, қабырғалар мен төс кеуде қуысын түзеді. Аламда, әдетте, доға тәрізді иілген жалпақ 12 жұп қабырға болады. Олар артқы жағынан арқа омыртқалармен жалғасады, ал алдыңғыижағы төспен байланысады.
286194516637000242189016637000Иық белдеуі
Екі жауырын Екі бұғана
Жауырын – кеуде қуысының артқы жағында орналасқан үшбұрышты жалпақ сүйек.
321564016764000198247016764000292227016764000Қолдың еркін қозғалатын қаңқасы
Тоқпан жілік Білек Қол басы сүйектері
Тоқпан жілік жауырынмен қозғалмалы байланысатын иық буыннын түзіп, қолмен әртүрлі қимыл жасауға мүмкіндік береді.
Білек кәрі жілік пен шынтақ сүйектерінен тұрады.
Қол басы сүйектерінің үш бөлімін ажыратады: білезік сүйектері, алақан сүйектері және майда сүйектерден тұратын саусақ сүйектері.
35007551485900039579551485900088646014859000306070014859000198247014859000Аяқтың еркін қозғалатын
39579551651000
Ортан жілік Асықты жілік шыбық сүйегі толарсақ табан бақай сүйектері
ІІІ Қорытынды. Бекіту кезеңі.
46443908255№ 1 тапсырма. Омыртқа жотасының бөлімдерін ата, әрбір бөлімдегі омыртқа санын анықта.
№ Бөлімнің атауы Омыртқа саны
1 2 3 4 5 № 2 тапсырма. Қаңқаның 4 бөлімін ата.
Кестеге тірек – қимыл жүйесінің (ТҚЖ) қызметтерін жаз.
2258060120650041211523304500105029070739000406146033655000325945570739000267208023304500187007516700500361251523304500334518023304500
Тірек – қимыл жүйесінің қызметтері
.....................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
..........................................................................................................................
.........................................................................................................................
..........................................................................................................................
.............................................................................................................................
№ 3 тапсырма. Диктант
Бас сүйектің бет бөлігіндегі қозғалмалы бөлімі – .....................................................
Қаңқаның бірден – бір жалаң бөлігі – ....................................................................
Омыртқа жотасындағы омыртқа сандары – ..............................................................
Омыртқа жотасы иілімдерінің саны – ............................................................................
Адам қабырғаларының саны – ...................................................................................
1 – ші мойын омыртқасының атауы –......................................................................
Адам қаңқасының ең ұзын сүйек – .................................................................................
Омыртқа жотасының ең үлкен омыртқалары – ..........................................................
Семантикалық карта
Сүйектер Орналасуына қарай Құрылысына қарай Байланысуы
Бас Тұлға Қол
Аяқ Ұзын Қысқа Жалпақ Қозғалмайтын Қозғалмалы Аз қозғалатын
Ортан жілік + + + Омыртқа + + +
Жамбас + + + Самай + + + Қабырға + + +
Тоқпан жілік + + + IV Үй тапсырмасын беру кезеңі: § 21 оқу,адамның қаңқа сүйектерін жаттау. 83 беттегі кестені толтыру. «Сымбаттылық – сұлулық» тақырыбына эссе жазу.
V Бағалау. Оқушыларды бағалау.


Тақырыбы:
Астық тұқымдастарының жалпы белгілері мен көптүрлілігі.
Сыныбы: 6 сынып
Пәні: биология
Мұғалімі Д.М.Смагулов
Дон негізгі орта мектебі 2015-2016 оқу жылы
Сабақтың тақырыбы: Астық тұқымдастарының жалпы белгілері мен көптүрлілігі.
№ 9 Сарамандық жұмыс «Астық тұқымдасы өкілдерінің экологиялық ролі мен шаруашылықтағы маңызы»
Өткізілу күні:.10.03.16 ж
Қатысушылар: 6 сынып оқушылары
Пәні: Биология
Сабақтың типі: Аралас сабақ
Сабақтың кіріктірілуі: география, экология пәндері.
Сабақта қолданылатын әдіс-тәсілдер:
1. Мәселелік, ізденушілік.
2. Жеке және топтық жұмыс
Сабаққа қолданылатын құрал-жабдықтар: компьютер, интерактивті тақта, кестелер, кеппешөптер, «Астық тұқымдастарының өсуі» қысқа видео қойылымы, презентация.
Сабақтың мақсаты: Астық тұқымдастарына тән жалпы құрылыс ерекшеліктері мен олардың жеке өкілдерінің экологиялық және халық шаруашылығындағы маңызын талдау.
Міндеттері:
Білімділік: Оқушылардың гүлді өсімдіктердің көп түрлілігі туралы білімдерін кеңейту, қосжарнақты және даражарнақтылардың ерекшеліктері туралы білгендерін бекіту, астық тұқымдастарға тән белгілермен таныстыру, өсімдіктерге морфологиялық сипаттама бере білуге, өсімдіктерді жүйелей білуге үйрету;
Дамытушылық: Оқушылардың табиғи обьектілермен жұмыс дағдысын, биологиялық сурет салу дағдыларын дамыту. Талдау, салыстыру, мәселені шешу барысында негізгі ойды таңдау, зерттеу-ізденушілік қасиеттерін дамыту;
Тәрбиелік: Оқушыларды ғылымға құштарлыққа баулу, экологиялық тәрбие мен кәсіптік бағдар беру, еңбек сүйгіштікке тәрбиелеу.
Күтілетін нәтиже:
Оқушылар астық тұқымдастарына тән құрылыс ерекшеліктерін, олардың экологиялық ролі мен халық шаруашылығындағы маңызын білу керек;
Астық тұқымдастарының азықтық, мал азықтық өкілдерін ажырата алулары, мал азықтың және азықтық түрлерінің тұқымдарын, сұрыптарын білулері қажет.
Сабақ барысында қолданылған терминдерді ағылшын тілінде меңгеру.
Сабақтың жүру жоспары:
Ұйымдастыру бөлімі:
Сабаққа кіріспе, өткен тақырыптарды қайталау
Гүлді өсімдіктердің тұқымдастарына тән ерекшеліктерді еске түсіру мақсатымен оқушыларға бірнеше тапсырмалар беріледі:
А бағанасында берілген гүл формулаларын Б бағанасында көрсетілген өсімдіктермен сәйкестендір:


Кестедегі бос торшаларға берілген өсімдіктердің сипатамаларын жазып, толтыр.

Жаңа сабаққа бағыттау:
Мұғалім: Күнделікті қолданылатын “өркениет” сөзі 10 000 жыл бұрын біздің ата-бабаларымыз жабайы өсімдіктерді азық ретінде тиімді қолдана бастаған кезде пайда болған. Бұл үрдіс Месопотамияда басталған. Көшпелі аңшылар жабайы өсімдіктердің азыққа қолдануға болатын жемістерін тек кей-кездерде ғана теріп алудан басқа, оларды өз қолымен өсіріп, өнім алуға болатынын байқаған.
Археологиялық қазба деректерінде ежелгі қыш тақтада астықпен төленген салықтың есептеулері табылған екен.
Мұғалім:
"Қанға сіңген жасынан
Адамдардың асы – Нан!
Әрбірі -құт, құдірет
Тағамның да түрі көп.
Қанша құнды десек те
Наннан асқан бірі жоқ!
Наннан тағам аспайды,
Нан бәрін де бастайды!
Нан, балалар, киелі
Нанды халық сүйеді.
Қастерлеген адамға
Шапағаты тиеді..."
Оқушыларға жаңа сабаққа кіріспе сұрақ қойылады:
Мұғалім: Қай өсімдіктің тұқымын ең ежелгі нанды жасауға қолданған деп ойлайсыңдар?
Оқушылар: Бидай.
Мұғалім жаңа сабақтың тақырыбын, сабақ түрін, мақсатын айтады.
Жаңа тақырыпты меңгеру
Мұғалім: Астық тұқымдас-тары гүлді өсімдіктердің ішінде ерекше орын алады. Олардың маңызы тек құнды азық ретінде ғана емес, сондай-ақ шалғындық, дала, саванна, прерийлер мен пампастарды құраушы эдификаторлы түрлер болуында. Астық тұқымдастарының 10 000 жуық түрі бар. Қазақстанда 418 түрі өседі.
Мұғалім: Енді астық тұқымдастарына тән тіршілік формаларының түрлерін қарастырайық:

Мұғалім: Астық тұқымдастарына тән құрылыс ерекшеліктеріне тоқаталамыз:
1. Тамыр
Тамыр жүйесі – шашақ. Тұқымның өнуі кезінде 1-7-ге дейін алғашқы тамыр жүйесін құрайтын қосалқы тамырлар пайда болады. Бірнеше күннен соң, өсімдіктің тамыр жүйесін құраушы екіншілік қосалқы тамырлар дамиды.
(Тұқымның өсуі тұралы видео ұсынылады)
Мұғалім: Мына суретте көрсетілген тамырға қарап, олардағы түктердің қандай қызмет атқаратынын есіңе түсір?

2. Жапырақ
Астық тұқымдастарының жапырақтары кезектесіп орналасады және екі қатар түзеді. Тек австралиялық микрайра туысында (Micraira) жапырақтары спиральды орналасады.
Жапырақтары әдетте жіңішке, ұзын, параллель жүйкеленген және астық тұқымдастарына жапырақ тақтасының сабақты түтік тәрізді қоршап орналасқан төменгі бөлігі - жапырақ қынабының болуы тән.
3. Сабақ
Астық тұқымдастарының сабағы бунақталған цилиндр тәрізді сабансабақ деп аталады. Бунақтар аралығы - қуыс, кейбіреулерінде іші борпылдақ паренхимаға толы болады.
Сабақтың әрбір буын аралығының түбінде орналасқан жасушалардың бөлінуі нәтижесінде ұзындыққа өседі. Мұндай өсуді қыстырма (вставочный) меристемалар арқылы өсу деп атайды.
4. Гүл.Астық тұқымдастарының гүлдері желмен тозаңдануға бейімделген болып келеді. Олар ұсақ, көріксіз, көпшілік жағдайда жасыл түсті. Гүл 2 гүл қабыршағы, 2 гүл жамылғысы (лодикула), 3 немесе 6 (кейде 2) аталықтан және 1 аналықтан тұрады. Аталық жіпшелері ұшына емес, ортасына бекиді. Сол арқылы тозаңның жел әсерінен тербеліп, тарауға мүмкіндік туады.
Аналығында сыртын қалың түктер қаптаған отырмалы аузы болады.
Жеміс жапырақшасы – 3. Тозаң түйіршіктері тегіс, құрғақ қабықшамен қапталған.
Гүл түйіні жоғары, бір ғана тұқым бүрі болады.
Гүл формуласы:
↑Гж2 A 3 Ж (3)
Гүлшоғыры
Астық тұқымдастарының гүлшоғырлары: күрделі масақ, сыпыртқыгүл, собық және шашақ.
Мұғалім: Төменде берілген суреттен аталған гүлшоғырларын тап.

5. Тұқым
Астық тұқымдастарының тұқымының сыртын жұқа жарғақ қабат жауып тұрады. Оны тұқымнан ажырату қиын. Ол тұқым қауызымен бірігіп кеткен жемісқап. Дәнектің көп бөлігін эндосперм алып жатыр
Зертханалық жұмыс № 28
Тұқым құрамындағы крахмал және нәруызды анықтау.
Құрал-жабдықтар: ұн, химиялық стақандағы су, дәке қиығы, иод ерітіндісі, су және крахмалы бар стақан, пипетка.
Жұмыс барысы:
Бидай ұнына су қосып, қамыр илеу.
Илеген қамырды дәкеге орап, стақандағы суға жуу. Стақандағы суда болған өзгерісті жазу.
Су және крахмалы бар стақанға 1-2 тамшы иод ерітіндісін тамызу. Стақанда болған өзгерісті жазу.
1-2 тамшы иод ерітіндісін дәкедегі қамырды жуған стақанға тамызу. Стақанда болған өзгерісті жазу. Бұл өзгерісті қалай түсіндіруге болады?
Қамыр оралған дәкені жазамыз. Дәкедегі созылмалы, жабысқақ масса – желімтек (клейковина) немесе өсімдік нәруызы.
Қорытынды жазу.
Зертханалық жұмыс нәтижесі:
Иленген қамырды стақандағы суға жуған кезде, судың ақ түске байқалды.
Крахмал қосылған суға иод ерітіндісін тамызған кезде оның көк түске боялғанын көрдік, ал қамыр жуылған суға иод ерітіндісін тамызған кезде ол да көк түске боялды, яғни бидай ұнының құрамында крахмалдың бар екенін дәлелдейді.
Қамыр оралған дәкені жазған кездегі жабысқақ масса – клейковина бидай тұқымында болатын нәруызды зат екені белгілі болды.
Қорытынды: Бидай ұнының құрамында органикалық заттар – нәруыз мен крахмал бар екені анықталды
№ 9 Сарамандық жұмыс «Астық тұқымдасы өкілдерінің экологиялық ролі мен шаруашылықтағы маңызы»
Мақсаты:
Оқушыларды астық тұқымдастарының жекелеген өкілдерімен таныстыра отырып, олардың халық шаруашы-лығындағы және экологиялық ролін анықтау.
1 тапсырма
Жекелеген өкілдерінің сыртқы құрылысы бойынша астық тұқымдастарына тән белгілерін анықтау.
Қажетті құрал-жабдықтар: кеппешөп, өскін. Ұлғайтқыш әйнек, препараттық ине және пышақ, пинцет.
Кеппешөптегі бидайдың тамыр жүйесін анықтап қараңдар. Қосжарнақты өсімдіктер класы өкілдерінің тамыр жүйесінен ол немен ерекшеленеді?
Бидайдың сабағын анықтап қараңдар. Бидай сабағының буынаралығы мен буынынан көлденең кесіңдер де кесінділерді анықтап қараңдар. Бұрынғы оқыған өсімдіктер сабағынан бидай сабағының қандай ерекшелігі бар? Мұндай сабақ қалай аталады?
Бидайдың гүлшоғырын қараңдар. Ол қалай аталады?
Пинцетпен жеке масақшаны бөліп алыңдар. Оны ұлғайтқыш әйнекпен анықтап көріңдер.
Масақшадан бидай гүлін бөліп алып, оны анықтап көріңдер. Гүлді жауып тұратын қабыршақтарды табыңдар. Олардың саны нешеу?
Бидайдың жемісін анықтап қараңдар. Ол қалай аталады?

Бағалау және үйге тапсырма: