Презентация. Биология ?згергіштікті? негізгі т?рлері. Т??ым ?уалайтын ?згергіштік

10 сынып Сабақтың тақырыбы: Өзгергіштіктің негізгі түрлері. Тұқым қуалайтын өзгергіштік Мақсаты: Өзгергіштіктің негізгі түрлері деп – организмдердің даму онтогенезінде жаңа белгілер мен қасиеттерге ие болу қабілеттілігін түсіндіру. Өзгергіштік деп – организмдердің даму онтогенезінде жаңа белгілер мен қасиеттерге ие болу қабілеттілігін айтады. Бұл барлық тірі организмге тән қасиет. Өзгергіштік Тұқым қуалайтын Тұқым қуаламайтын(модификациялық) Үйлесімдік Мутациялық Онтогенетикалық Өзгергіштік Өзгергіштік Тұқым қуалайтын Өзгергіштік Тұқым қуаламайтын(модификациялық) Тұқым қуалайтын Өзгергіштік Тұқым қуаламайтын(модификациялық) Тұқым қуалайтын Өзгергіштік Тұқым қуаламайтын(модификациялық) Тұқым қуалайтын Өзгергіштік Тұқым қуаламайтын(модификациялық) Тұқым қуалайтын Өзгергіштік Тұқым қуаламайтын(модификациялық) Тұқым қуалайтын Өзгергіштік Тұқым қуаламайтын(модификациялық) Тұқым қуалайтын Өзгергіштік Үйлесімдік Тұқым қуаламайтын(модификациялық) Тұқым қуалайтын Өзгергіштік Мутациялық Үйлесімдік Тұқым қуаламайтын(модификациялық) Тұқым қуалайтын Өзгергіштік Онтогенетикалық Мутациялық Үйлесімдік Тұқым қуаламайтын(модификациялық) Тұқым қуалайтын Өзгергіштік Өзгергіштіктердің түрлері Мутациялық өзгергіштік. Мутация деп хромосомалардың немесе гендердің кенеттен өзгеруін айтады. Мутацияның пайда болуы және қалыптасуы мутагенез деп аталады. Ал тұқым қуалайтын өзгерістерді тудыратын факторларды мутаген деп атайды. Мутациялық процестің нәтижесінде жаңа қасиеттерге ие болған дараларды мутанттар дейді. Мутация терминін 1901 жылы нидерландтық ботаник әрі генетик Де Фриз “Мутациялық теория” деген еңбегінде енгізеді. Ч. Дарвин “Үй жағдайында өсімдіктер мен жануарлардың өзгергіштігі” атты еңбегінде (1868ж.) бірнеше тұқым қуалайтын өзгерістерді сипаттады. Жаңа Англияда (АҚШ) 1791 жылы қой өсіретін анкон фермасында аяқтары қысқа, денесі ұзын еркек қозы туылады. Бұл құбылыс ата-анасының біреуінің жыныс жасушасында гендік мутацияның болуы арқылы түсіндірілді. Ч. Дарвин бұл қойларды “Жартылай кемтарлар” деп атаған. Малдардың аяқтарының қысқа болуы және жайылым кедергелерінен өте алмауы фермерлерге ұнайды. Фермелердің сұрыптау жұмысын жүргізуі нәтижесінде анкон тұқымды қойлар пайда болды. Қойларда анкон белгісінің тұқым қуалауы Мутациялар Морфологиялық Физиологиялық Гендік Хромосомалық Сақина тәрізді Геномдық Полиплоидия Гетероплоидия Жетіспеу-шілігі Трансло-кация Инверсия Мутациялар Мутациялар Мутациялар Морфологиялық Мутациялар Морфологиялық Мутациялар Морфологиялық Мутациялар Морфологиялық Мутациялар Морфологиялық Мутациялар Хромосомалық Морфологиялық Мутациялар Гендік Хромосомалық Морфологиялық Мутациялар Физиологиялық Гендік Хромосомалық Морфологиялық Мутациялар Трансло-кация Физиологиялық Гендік Хромосомалық Морфологиялық Мутациялар Инверсия Трансло-кация Физиологиялық Гендік Хромосомалық Морфологиялық Мутациялар Жетіспеу-шілігі Инверсия Трансло-кация Физиологиялық Гендік Хромосомалық Морфологиялық Мутациялар Геномдық Жетіспеу-шілігі Инверсия Трансло-кация Физиологиялық Гендік Хромосомалық Морфологиялық Мутациялар Гетероплоидия Геномдық Жетіспеу-шілігі Инверсия Трансло-кация Физиологиялық Гендік Хромосомалық Морфологиялық Мутациялар Полиплоидия Гетероплоидия Геномдық Жетіспеу-шілігі Инверсия Трансло-кация Физиологиялық Гендік Хромосомалық Морфологиялық Мутациялар Полиплоидия Гетероплоидия Геномдық Жетіспеу-шілігі Инверсия Трансло-кация Физиологиялық Гендік Хромосомалық Морфологиялық Мутациялар Сақина тәрізді Полиплоидия Гетероплоидия Геномдық Жетіспеу-шілігі Инверсия Трансло-кация Физиологиялық Гендік Хромосомалық Морфологиялық Мутациялар Сақина тәрізді Полиплоидия Гетероплоидия Геномдық Жетіспеу-шілігі Инверсия Трансло-кация Физиологиялық Гендік Хромосомалық Морфологиялық Мутациялар Организмдердің ерекшеліктеріне – фенотипінің және генотипінің өзгеруіне қарай мутациялар: Морфологиялық мутацияларға өсімдіктер мен жануарлар мүшелерінің тұқым қуалайтын белгілерінің өзгеруі жатады. Жануарлардағы альбинизм, адамдағы гемофилия Физиологиялық мутацияларға өсімдіктер мен жануарлардың өнімділігі мен өсімділігінің төмендеуі немесе артуы, сонымен қатар олардың сыртқы ортаның қолайсыз жағдайларына (суық, ыстық), ауруға төзімсіздігі мен төзімділігін көрсететін қасиеттері жатады. Физиологиялық мутацияларға летальді және сублетальді мутациялар кіреді. Гендік мутациялар. Гендік мутацияларға геннің құрамының өзгеруінен туады. Гендік ДНК-ның бір бөлігі десек, ДНК-дағы азоттық негіздердің орналасу ретінің бұзылуы нәтижесінде басқа нәруыздар синтезделеді. Хромосомалық мутациялар. Хромосомалар құрылысының өзгеруі олардың екі типін ажыратады: хромосомалық және хроматидалық мутациялар. Көптеген хромосомалық мутацияларды препарат жасап микроскоппен көре алады. Жетіспеушілік (делеция) деп хромосома иықтарының бөлшектерге үзілуін айтады. Хромосомалық мутациялар гендердің жұмысын өзгертеді. Геномдық мутация хромосома санының гаплоидті жиынтыққа еселеніп немесе еселенбей өзгеруіне байланысты. Егер еселеніп көбейсе, оны полиплоидия, ал еселенбей көбейсе не азайса, анеуплоидия немесе гетероплоидия деп атайды. Полиплоидия жануарларда өте сирек кездесетін құбылыс. Бұл көбінесе жыныстық көбеюі партеногенез жолымен жүретін жәндіктерде кездеседі. Онтогенетикалық өзгергіштік. Бұл өзгергіштіктің екі жағы бар. Организмдердің дамуы онтогенезімде орта жағдайына байланысты белгілер мен қасиеттердің өзгеруі тұқым қуалайтын өзгергіштіктің типіне жатса, кейде генотиптін өзгеруі нәтижесінде тұқым қуалайтын өзгергіштікке жатады. Қортынды: Өзгергіштік барлық организмдердің даму онтогенезінде жаңа белгілерімен қасиеттерге ие болуы қабілеттілігін айттық. Мутациялық өзгергіштік хромосомалардың немесе гендердің кенеттен өзгеруі болып саналады.