Уроки по осетинскому языку и литературе

Ирон жвзаджы урок 6-жм къласы.
Темж: Афждзы афонтж
(грамматикон темж: Мивдисжджы бжрцбаржнтж.

Урочы нысантж:
1.Ахуырдзауты хжстжгджр базонгж кжнын афждзы афонты миниуджытимж.
Сбжржг кжнын цавжр хицжндзинждтж ис афждзы афонты жхсжн.
Диалогон ныхасы ржзтыл бакусын
2.Жрдзжн аргъ кжнын , хъахъхъжнын жй цжстыгагуыйау.
3.Бакусын мивдисжджы бжрцбаржнтыл. Фжцалх кжнын раст грамматикон формжтж аразын.

Урочы хуыз: Урок-экскурси.
Урочы фжлгонц: компьютер, дидактикон жрмжг, иллюстрацитж, нывтж.

Урочы цыд:

·.Бацжттжгжнжн ржстжг.
Жрдзурын урочы нысантыл.

·
·.Ног жрмжгыл куыст.
Ахуыргжнжг: (презентаци жвдисын) Сабитж абон нж урокмж постхжссжг тынг тагъд кодта жмж нын жрбахаста фыстжг. Цымж кжмжй у жмж дзы цы ис? Уынут, фыстжджы ис цыппар нывы жмж уыци -уыци. Байхъусут ма йжм жмж базонут кжмжй у фыстжг.
Уыци- уыци
Дада цыппар фжндаджы астжу бады.
Иу фжндаг сау у, иннж – урс,
Жртыккаг- цъжх, цыппжржм- бур.
(Фыстжг у афждзжй жмж нын жрбарвыста йж цыппар фырты нывтж ).

Ахуыргжнжг: Уждж афждзы фыртты нжмттж куыд хуыйнынц?
(Афждзы фыртты нжмттж хуыйнынц Зымжг, Уалдзжг, Сжрд жмж Фжззжг).
Ахуыргжнжг: Уждж абон нж урочы цжуыл дзурдзыстжм сымахмж гжсгж? (Абон нж урочы дзурдзыстжм афждзы афонтыл).
Ахуыргжнжг: Куыд загътат афтжмжй афждзы афонтж сты цыппар жфсымжры, жмж сты алыхуызон, сж удыхъжджй джр жмж жддаг бакастжй джр. Жмж сж цжмжй хуызджр базонжм, уый тыххжй ацжудзыстжм уыдонмж уазжгуаты.
Ребята, времена года отличаются друг от друга. И чтобы лучше узнать их мы отправимся сегодня с вами в необычное путешествие. Поговорим о явлениях природы. Будем слушать музыку великого русского композитора Петра Ильича Чайковского, читать стихи известных осетинских поэтов.
Ныртжккж сбаддзыстжм поезды жмж араст уыдзыстжм.
(Ахуырдзаутжн жвдыст цжуы презентаци)
Фжйнжгыл поезды ныв. Поезды цжугжйж скъоладзаутж дзурынц жмдзжв-гжтж афждзы афонты тыххжй. Хъусынц музыкж «Времена года» -мж.

УАЛДЗЖГ(Хетжгкаты Къоста)
Мит тайы, их сайы,
Фжхъулон ис зжхх:
Йж цжгат фжзжйнад,
Йж хуссар фжцъжх.
Йж фждыл нж хъждыл
Фжхжцыд сыфтжр;
Нж хуымтж кжндтытж,
Нж ласжн цъыфджр.
Цырд лжппу гжлжбу
Жрцахста... Зжгъ ын:
Нж уалдзжг дж уазжг,
Ныууадз жй цжрын!

СЖРД
Хур судзы... Уырыдзы
Хжрынжн бжззы...
Чи хъжджй ржгъжджй
Сырх мжнжргъ хжссы,
Чи халсаржй кжмтты
Жргъжмттж бжтты...
Хуыскъжлжй, жхсжржй
Кжм цжуынц ржтты!
Цжвжгжй, мжхъитжй,
Жхсырфжй цжттж,
Хорз байрай, мж бжстон,
Кжмджридджр дж!

Фжззыгон хъжды.
Азгъжлди хъжджй йж сыфтжр,
Хур джр жй нал тавы фаг.
Жмж дзы бон джр, изжр джр
Нал хъуысы мжргъты тъжлланг.
Дымгж дзы стонг сырдау зилы,
Гом хихтжм уазал хжссы,
Бжласы къалиутж стилы,
Бжлас джр джихжй лжууы.

Ахуыргжнжг: Мжнж жрбахжццж стжм уазжгуаты хистжр жфсымжры паддзахадмж. Ужртж нж размж рацыд йж жртж фыртимж. Зжгъут ма, чи у жмж цы хуыйнынц йж фырттж. Навстречу вышел самый старший брат со своими сыновьями. А кто он и как зовут сыновей.
(Нж размж рацыд жфсымжрты хистжр Зымжг. Йж фырттж та сты декабрь, январь жмж февраль).

Ахуыргжнжг: Нж фысымтж ныл тынг бацин кодтой, равдыстой нын сж ихджын паддзахад. Бакасут ма нывтжм жмж зжгъут. Цавжр ивддзинждтж жрцыд жрдзы зымжджы? Какие изменения произошли в природе зимой.
Ахуырдзаутж кжсынц зымжджы нывтжм фжйнжгыл жмж дзуапп джттынц.

Ахуыргжнжг: Уждж ма нж фысымтжн радзурут, цжмжн афтж уарзут зымжджы афон жмж цавжр хъжстытжй фжхъазут.
(Мах зымжджы фжхъазжм къахдзоныгътыл, фжбыржм дзоныгътыл, фжхъазжм хоккейж, скжнжм митын дадатж. Зымжджы вжййы нж уарзонджр бжржгбон Ног аз).

Ахуыргжнжг: Сывжллжттж, хжрзбон зжгъжм зымжгжн жмж нж балц дардджр акжнжм. Хъуысы заржг « Голубой вагон» Мжнж жрбахжццж стжм дыккаг жфсымжры паддзахадмж. Кжсут, уый джр нж размж рацыд йж фырттимж. Базонут ма чи у дыккаг жфсымжр?
( Дыккаг жфсымжр у уалдзжг, йж фырттж та сты март, апрель жмж май).

Ахуыргжнжг: Уждж та ныртжккж жрзилдзыстжм уалдзжджы паддзахадыл, жмж ма уж хъус жрдарут, цавжр ивддзинждтж жрцыд жрдзы, уымж. Сейчас обойдём, владения весны, и обратите внимание на изменения в природе).
Скъоладзаутж нывтжм гжсгж дзуапп джттынц.
(Уалдзжджы бонтж фжхъармджр вжййынц, мит атайы, мжргътж хъарм бжстжй жрбатжхынц, бжлжстж дидинжг ракалынц)

Ахуыргжнжг: Хжрзбон зжгъжм нж фысымтжн жмж дардджр цжужм нж фжндагыл. Заржг «Балцы заржг». Мжнж жрбахжццж стжм жртыккаг жфсымжры паддзахадмж. Цымж чи рацыд нж размж? Скъоладзаутж нывтжм гжсгж дзуапп джттынц.

(Нж размж рацыд сжрд йж жртж фыртимж. Йж фырттж хуыйнынц июнь, июль, август.)
Ахуыргжнжг: Раст зжгъут. Кжсут –ма, цы тынг ржсугъд даржс сыл ис. Уждж сжрд та цжмжн уарзут? Сжрды каникулты куыд фжулжфут, уый ма радзурут нж фысымтжн.Скъоладзаутж дзуапп джттынц нывтжм гжсгж..
(Сжрды вжййы хъарм. Каникулты фжхъазжм футболжй, нжхи фжнайжм цжугж доны. Бжлжстыл вжййы бирж дыргътж.

Ахуыргжнжг: Жмж та нж балц дардджр акжнжм. Хъуысы «Балцы заржг». Мжнж жрбахжццж стжм жфсымжрты кжстжр Фжззжгмж. Цас дыргътж жмж нын халсартж рахастой нж размж. Жвжццжгжн жй базыдтой тынг кжй сжххормаг стжм. Акжсут ма куыд ржсугъд у Фжззжджы паддзахад. Куыд ржсугъ даржсты сфжлыстой сжхи бжлжстж. Сывжллжттж, нж балц кжронмж жрхжццж. Афжстиат уыдзыстжм нж фысымтжм. Цымж цжмж, куыд ужм кжсы? Ребята, наше путешествие подошло к концу. Мы некоторое время задержимся в гостях у осени. Как вы думаете, почему?
( Ныр у фжззжг).
Ахуыргжнжг: Раст зжгъыс, нырттжккж сымахимж стжм фжззыгон парчы. Байхъусжм, банкъаржм, фенжм, бамбаржм жмж хуызджр базонжм фжззжджы миниуджытж. Радзурут ма нж фысымтжн цжмжн уарзут ацы афждзы афон? Цжмжй хъжздыг у фжззжг? Послушайте, почувствуйте, лучше узнайте признаки осени. Почему вы любите это время года? Чем богата осень?
Скъоладзаутж нывтжм гжсгж дзуапп джттынц.
-Хур кжсы, фжлж тынг нал тавы.
-Фжуазал ис. Аджм сж хъарм даржс скодтой.
- Фжззжджы бонтж фжцыбырджр сты.
-Бжлжсты сыфтжртж фжбур сты.
-Мжргътж атжхтысты хъарм бжстжм.
-Аджм жфснайынц халсартж жмж дыргътж.

Ахуыргжнжг: Аджм бирж халсартж жмж дыргътж кжй бафснайдтой, уый тынг хорз у. Байхъусжм ма Димж жмж Алинжмж цымж нын цы радзурдзысты дыргътж жмж халсарты тыххжй.

Диалог
-Алинж, ды зоныс дыргътж тынг пайда сты жнжниздзинаджн, уый. Ис дзы бирж витаминтж.
-Зонын Димж, жз бирж уарзын фжткъуытж, кжрдотж, чылауитж жмж алтъамитж.
-Халсарты джр бирж витаминтж ис жмж уыдон джр хжрын хъжуы.
-Мж мад аржх фжкжны чъиритж халсартимж: картофджынтж, къабускаджынтж жмж насджынтж.
-Жз бирж уарзын насджынтж жмж картофджынтж.
-Изжры-иу махмж уазжгуаты жрбацу, мамж картофджынтж жмж насджынтж кжндзжн.
-Хорз бацжудзынжн ужм.
-Жнхъжлмж джм кжсдзынжн.

Ахуыргжнжг: Скъоладзаутж, хорз афжстиат стжм фжззжджы паддзахады джр жмж ныр фжстжмж разджхжм нж къласмж. Нж зжрдыл жрлжууын кжнжм, хждзармж уын цы дзырдтж лжвжрд уыд ахуыр кжнынмж, уыдон.

Къжвда - дождь
Ирд- яркий
Мынжг- тусклый
Тауын- сеять
Жфснайынц- убирают
Цжттж кжнын-готовиться.
Ахуыргжнжг: Ратжлмац кжнут ирон жвзагмж хъуыдыйждтж жмж бафидар кжнут ног дзырдтж.
Абон уары къжвда.
Сжрды хур вжййы тынг ирд.
Уаты цырагъ у тынг мынжг.
Быдыры тауынц мжнжу.
Ахуырдзаутж жфснайынц скъолайы кжрт.
Скъоладзаутж урокты фжстж сжхи цжттж кжнынц бжржгбонмж.

Ахуыргжнжг: Ныртжккж скжндзыстжм ахжм хжслжвжрд.
Бафжлварут раст дзужппытж равзарын, антонимтжй пайда кжнгжйж. Раст хъуыдыйждтж тетрждты ныффыссут.
Скъоладзаутж сж тетрждты жххжст кжнынц хжслжвжрд.

бонтж сты даргъджр
цыбырджр

бонтж вжййынц хъармджр
уазалджр

хур у ирдджр
мынжгджр

хур арвыл ссжуы бжрзондджр
жрцжуы ныллжгджр

Фжззжджы райдайы хур бонты ржстжг
къжвда бонты ржстж

бжлжсты сыфтжртж фжбурджр вжййынц
фжцъжхджр вжййынц

сырдтж джр сжхи сжрдмж цжттж кжнынц
сжхи зымжгмж цжттж кжнынц

аджм жфснайынц хор, дыргътж
тауынц хор, халсартж


Ахуыргжнжг: Кжцы бжрцбаржны сты миногонтж: даргъджр, цыбырджр, хъармджр, уазалджр, ирдджр, мынжгджр, бжрзондджр. (Миногонтж сты баржн бжрцы).
Ахуыргжнжг: Сжвжрут ма сж ужлахизон бжрцы.
Скъоладзаутж дзуапп джттынц.(Жппжты даргъджр, жппжты цыбырджр, тынг хъарм, тынг уазал, жппжты ирдджр, тынг мынжг, жппжты бжрзондджр).


·
·
·.Урочы хатдзжгтж.
-Цымж цы бадардзыстут уж зжрдыл нж диссаджы балцжй?
-Уж зжрджмж кжцы афждзы афон тынгджр фжцыд?
-Кжцы афоны фжцжут скъоламж фыццаг хатт?
-Кжцы афоны уж фжллад фжуадзут?
-Кжд вжййы уж уарзонджр бжржгбон?
-Кжд фжнайут ужхи цжугж доны?
-Кжд атжхынц мжргътж хъарм бжстжм?
-Цжмжн хъуамжхъахъжнжм жрдз цжстыгагуыйау?
Ахуыргжнжг: Сывжллжттж абон тынг хорз куыстат жмж уын стыр бузныг, ныртжккж та райуардзыстжм фжззжг нын цы дыргътж сжвжрдта немж, уыдон. Жмж сж улжфты ржстжг бахжрдзыстут.
Мжнмж гжсгж, тынг донджын жмж адджын дыргътж сты. Ребята, вы хорошо работали на уроке, молодцы. А сейчас я раздам фрукты, которыми нас угостили. Я думаю, они очень сочные и сладкие. А вы здорово проголодались.

Бжржггжнжнтж сжвжрын

·V.Хждзармж куыст: Сныв кжнын жрдзы нывтж искжцы афждзы афоны.






































Адеты Фатимж
6-жм «Б»къласы
ГОМ УРОК«АФЖДЗЫ АФОНТЖ»