Урок по осетинской литературе Алеш Гучмазов (5класс)

Гуыцмжзты Алеш
«Бжхы уаргъ жмж чысыл лжппу»





Беслжны 7-жм скъолайы ион
жвзаг жмж литературжйы
ахуыргжнжг Елдзарты Нателж





Темж: Гуыцмжзты Алеш
«Бжхы уаргъ жмж чысыл лжппу»

Урочы нысан.Скъладзаут базонгж кжнын Гуыцмжзты А. радзырдимж «Б
·хы уаргъ
·м
· чысыл л
·ппу». Равзарын сжйраг хъайтар Муржты сжржн митж. Скъоладзауты зжрджты гуырын кжнын тырнындзинад хорз хъуыдджгтж аразынмж.

Цжстуынгж жрмжг.Фыссжджы портрет, йж чингуыты стенд, иллюстрацитж, дзырдбыд, проектор, газеттж, фжйнжгыл конд урочы пълан.

Дзырдуат.
цжппжртж – жгънжджытж;
ужргътж – хжссинжгтж;
аржцугъын – фехсын;
тымыгъ мын цы хъом у – уазал мын цы хъуамж кжна;
жхсарджын ныхас – хъжбатыр (ныфсджын) ныхас;
бантысти йын – саржзта йж (наконец то сделал);
фыдызгъжл – дзидза (мясо);
фыр мжстжй йж хурхы сжртж ахгждтой – йж зжрдж суынгжг
(хотел заплакать);
йж зжрдж сж фжцъжх – сфжлмжцыд сж;
йж къух сыл ауыгъта – ныууагъта сж;
йж цжлхъ фжцыд – йж тъупп, гуыпп фжцыд;
бжх идадзжй ласын – афтиджй цжуын;
фжсжццж – фжбырыд;
аргъуц кжнын – жфсжрмы кжнын, тжрсын.

Эпиграф. «Мж риуы бжрц уждджр бахъахъхъжндзынжн Ирыстонжй».


Гуыцм
·зты Алеш.

Урочы цыд.

1. Организацион хай.

2. Ахуыргжнжг. Уж бонтж хорз, нж зынаргъ уазджытж, жмж нжм алы бон жгас цжут. Тынг жхсызгон нын у, абон нжм кжй саккаг кодтат, уый. Уждж абон н
· урочы жрдзурдзыстжм, йж ном цжргжйж кжмжн баззад, Ирыстоны йж риужй чи бахъахъхъждта, уыцы зынгхуыст фыссжг Гуыцмжзты Алешы уацмыс «Бжхы уаргъ жмж чысыл лжппу»-йыл.
Гуыцмжзты Алеш уыдис курдиатджын фыссжг. «Уыдис» уымжн зжгъын,жмж Алеш фжмард знаджы къухжй 1991 азы, гуырдзиаг экстремисттж куы жрбабырстой Ирыстонмж, ужд.
Алеш фыста:«Жз мж риуы жмбжрц уждджр бахъахъхъжндзынжн Ирыстоны зжххжй». Жмж жцжгджр, йж цард радта йж Райгуыржн бжстжйы сжрвжлтау.

Байхъусжм Хостыхъоты Зинжйы жмдзжвгжмж:
Поэт йж дзыллжяйы цжрайжн
Ф
·цыд нжмыгдзжфжй мжрдтжм,
Ир,де знаг йе нгуылдзтыл нымайжд
Джуау йж хжстифтонг фыртты!

Ос- Бжгъатыр фыртты сахъджр,
Бустж,уайдзжфтж н
· зыдтай,-
«Мемж цомут» джр нж загътай,
Афтжм
·й хжстм
· фжцыдтж.

Зжрдж судзгжмаст жууилы,-
Мах джуау нж зыдтам уарзын,
Ды цы ныфс хастай дж риуы ,
Уый н
· цауд удты н
· разынд

Махмж мгары намыс бастъжд
Ацы стырзжрдж фыдцарды,-
Иу нж не рлжууыд дж фарсмж

·мж ныр кжужм дж мардыл.

Рухс ирон дзырды мжлжтыл
Хауын’ арвы риу фжрчытж,
Калынц сау ц
·ссыг дж цжфтыл
Иры сау хъаржггжнджытж.

Ехх, дж бон бакжла , уастжн,
Хжсты кжд хжцжн нжй иужй!
Ау , куы йж зыдтай,Ирыстон
Цъус ужржхджр у дж риужй.

Алеш кжд цыбыр ржстжг ацард, уждджр ын бирж бантыст саразын. Йж уацмысты уый жвдисы ирон аджмы хъжууон цард, сж уазжгуарзондзинад, рждаузжрдж жмж иугъждондзинад.
Абон жркжсдзысты Алешы радзырд «Бжхы уаргъ жмж чысыл лжппу»-мж.
Радзуржм тексты мидис пъланмж гжсгж.

Пълан:

Муржт йжхи цжттж кжны балцы цжуынмж. Дзаумж.
Лжппу жмж фыд ныхас кжнынц жмсжр лжгтау.
Муржты хъуыдытж баржджы тыххжй.
Муржты жддаг бакаст йж балцы райдайжны.
Хъжбатырдзинад равдисыны уавжртж алыхуызы уайынц Муржты цжстытыл.
Миты хъжпжнтыл абадтысты лжппуйж, бжхжй, уаргъжй?
Муржт фжхжрам йж бжхмж.
Лжппу архайы ужргътж фжстжмж бжхы рагъыл сжвжрыныл.
Муржты ныфс асаст, разы у абыржг алидзыныл джр.
Ногжй та сжнтты ахжсты.

(сывжллжттж радыгай дзурынц радзырды скъуыддзжгтж)
Фжрстытж:

– Зжгъут, Муржт цавжр удыхъжды хицау уыд?
(скъоладзауты дзуапп)
– Цавжр жвжрццжг миниуджытж ис Муржтмж?
(скъоладзауты дзуапп)
– Муржт йж сжрмж цавжр худинаг не рхаста?
(скъоладзауты дзуапп)
– Цжмжн тарстис Муржт, йжхицжн жви йж каджн?
(скъоладзауты дзуапп)
– Муржт цавжр ныхжстжй равдыста йж маст бжхмж?
(Фжлжу хъуынджынхъус)
– Зжгъут, сывжллжттж, Муржты ныхмж цавжр жрдзон тых слжууыд? Цы йж нж ауагъта размж? (Радзырды Муржтмж мит кжсы удгоймаджы хуызжн. Нж йж уадзы размж)
– Ссарут тексты автор миты тыххжй цы зжгъы, уый.
(67 фарс)
– Куыд ужм кжсы, сывжллжттж, Муржт фжхудинаг?
(скъоладзауты дзуапп)
– Куыд равдыста автор Муржты зжрджйы уаг, кжй нж фжхудинаг, уый куы базыдта, ужд? Ссарут тексты уыцы бынат жмж йж хъжржй бакжсут .
(286 ф.)
– Цы бакодтаиккат Муржты бынаты сымах та?
(скъоладзауты дзуапп)
– Сымахжй искуы исчи бахауд ахжм уавжры?
(скъоладзауты дзуапп)
– Муржты схонжн ис хъжбатыр лжппу? Цжмж гжсгж?
(скъоладзауты дзуапп)
– Куыд ужм кжсы сымахмж, Муржт, знаг сж хъжумж куы жрбабырстаид, ужд куыд тох кодтаид?
– Муржтжн йж бон уыдис жмж разджха фжстжмж?
(скъоладзауты дзуапп)
Жмж цжуылнж разджхт?
(скъоладзауты дзуапп)
– Муржт худинаг не рхаста йж сжрмж. Ужд ыл фжхудтаиккой. Уый нж фжхудинаг кодта йжхи. Куыд нж фжхудинаг кодта йжхи Гуыцмжзты Алеш джр.

Ирыстон лжууыд Муржт, Алеш жмж уыдон хуызжн лжппутыл.

Жвдисын экраныл Алеш жмж Муржты нывтж (иллюстрацитж)
– Цавжр эпитеттж ис зжгъжн Муржт жмж Алешы тыххжй?

(Хъжбатыр, тыхджын, ныфсхаст, сагсур, цжхжрцжст, домбай, жхсарджын)

Скъоладзауты куыстытжм жркаст.
(Сывжллжттж бацжттж кодтой иллюстрацитж, уыдон дзурынц
нывтжм гжсгж сюжеттж, жвдисын с
· экраныл)




Цы у радзырды сжйраг хъуыды?
Цы зжгъынмж хъавыд фыссжг йж радзырджй?
Архайджыты адих кжнут дыууж къордыл.
Цы райстат ужхицжн хорзжй ацы радзырджй?

Дзырдуатон куыст.
Ахуыргжнжг: Радзырды ис дзырдтж, (фыст сты фжйнжгыл) кжцытжн хъжуы зжгъын сж синонимтж:

цжппжртж –жгънжджытж;
ужргътж – хжссинжгт
·, ноша;
аржцугъын – фехсын;
тымыгъ мын цы хъом у – уазал мын цы хъуамж кжна;
жхсарджын ныхас – хъжбатыр (ныфсджын) ныхас;
бантысти йын – саржзта йж (наконец то сделал);
фыдызгъжл – дзидза (мясо);
фыр мжстжй йж хурхы сжртж ахгждтой – йж зжрдж суынгжг (хотел заплакать);
йж зжрдж сж фжцъжх – сфжлмжцыд сж;
йж къух сыл ауыгъта – ныууагъта сж;
йж цжлхъ фжцыд – йж тъупп, гуыпп фжцыд;
бжх идадзжй ласын – афтиджй цжуын;
фжсжццж – фжбырыд;
аргъуц кжнын – жфсжрмы кжнын, тжрсын.

Дзырдбыд.








6.Ч









е









с







5.Чъ
р
е
б
а







л







2.М
и
т





3.Дз
а
у





1.З
ы
гъ
а
р









а






4.Ц
ы
х
т






Фжрсырджм:
Куыд хуынд радзырды бжхы ном? (Зыгъар)
Цы хъыгдардта Муржты размж цжуын? (Мит)
Кжджм цыдис Муржт? (Дзау)
Цы хаста голладжы Муржт, уыдонжй иу ном? (Цыхт)
Цхинвалы ном ма куыд хуыйны радзырды? (Чъреба)

Бынмж:
2. Куыд хуыйны радзырды сжйраг хъайтар? (Муржт)
6. Кжцы хъжужй рацыд лжппу? (Чеселт хъжу)

Ахуыргжнжг: Радзырд тынг хъжздыг у алыхуызон аивгжнжн мадзжлттжй. Тынг бирж дзы ис жмбисжндтж джр. Бакжсут сж .(фжйнжгыл сты фыст) Куыд сж жмбарут, кжд фждзуржм афтж:

Арсы хъуыны мжлдзыг (никуы мж ницы);
Фжндаджы къ
·с
·рыл лжуд у (фжндагыл цжуын, зжгъгж);
Фжфос кжнын (фос дарын);
Симды куы бацжужй, ужд дзы симын хъжуы (исты дж сжрмж райстай, ужд жй сараз);
Хи тылиф кжнын – сайын
ныр мыл цы уынгжджы бон ис (цы мж нж уадзы, цжмжн аразын)
Йж ужрджытж йж быны ныддонзоныг сты (нал лжууыд йж къжхтыл)
Йжхицжй ныббуц(Йжхицжй уыд бузныг)

Ахуыргжнжг: Урочы кжрон мж фжнды зжгъын,Гуыцмжзты Алеш кжй жрцахта ирон литературжйы хъжугж бынат. Уымжн йж хъайтартж джр сты йжхиау хуымжтжг жмж хъжбатыр. Ирыстон кждджридджр уыд сжрыстыр Алеш жмж Муржты хуызжн лжппутжй. Уыдоны ном цжрдзжни аджмы зжрджты. Сж рухс ном сын хжсдзысты бжрзонд тырысайау.

Жмдзжвгж. Кокойты Эльзж «Алешмж».

Уый уалдзжг куы рцыдис
Йж дидинты хаутыл нж хъжумж,-
Цжуылнжфжзындис мж уды фыдрыстмж,
Мж хъжрмж?
О, ма мж фжкжн ды
Дж уарзтжй, дж цинжй

·нжхай
О, ма мж фжкжн ды
Мж уалдзыгон хуымжй жнжрай.
О, ма мын жй басудз,-
Мж уалдзыгон къуыбар - жнжфтыд.
О, ма мын фжкжн ды
Нжчысыл ржзгж хурты
Нжфыд!
С, ма дыл фжтых ужд фыдгулы фыдзжрдж,фыдржхуыст.


Кжрон. Скъоладзаутжн жвжрын бжржггжнжнтж.

Х/куыст: ныффыссын сочинени-миниатюрж «Хъжбатыр лжппу».









13PAGE 15


13PAGE 14715




фото 001фото 004