Конспект урока по крымскотатарскому языку на тему: Дудакълы ве дудакъсыз созукъ сеслерни ифаделеген арифлер

Дерс конспекти

Дерс мевзусы: Дудакълы ве дудакъсыз созукъ сеслерни ифаделеген арифлер.
Дерс макъсады: 1. Кечкен мевзу боюнджа талебелернинъ бильгилерини умумийлештирмек, текрарламакъ. 2. «Дудакълы ве дудакъсыз созукъ сеслерни ифаделеген арифлер» мевзусынен багълы янъы малюмат бермек ве пекитмек. 3. Талебелернинъ агъзавий ве язма нутукъларыны зенгинлештирмек, инкишаф этмек. 4.Талебелерни незакетли, медениетли олмагъа алыштырмакъ.

Дерс теминаты: дерслик, джедвель, даркъатма васталар (карточкалар), ресим.

Дерс кетишаты

Тешкилий къысым. Селямлашув, дерске кельмегенлерини къайд этюв, талебелерни дерснинъ макъсадынен танытув.
Кечкен мевзуны тешкерюв, текрарлав.
Фронталь суаль – джевап:
а) Созукъ сеслерни ифаделеген къач ариф бар? (10 ариф – а, ы, я, о, у, ё, е, и, э, ю)
б) Даима къалын ве даима индже сеслер насыл арифлернен косьтериле? (къалын – а, ы, я, индже – и, е, э)
в) Эм индже, эм къалын сеснен окъулгъан созукъ арифлерни айтынъыз. (о, у, ё, ю)
г) «Ё» арифи эджа башында ве тутукъ сеслерден сонъ насыл сеслерни ифаделей? (эджа башында – йотлашкъан къалын, тутукъ сеслерден сонъ - индже)
д) «Ю» ве «Я» арифлери эджа башында ве тутукълардан сонъ насыл сеслерни бильдире? (эджа башында – йотлашкъан къалын, тутукълардан сонъ - индже)
2. Талебелерге карточка вастасы иле вазифелер бериле:

Карточка № 1.
Ашагъыдаки сёзлерни эки сырагъа язып алынъыз: биринджи сырагъа – къалын созукъ сеснен кельген сёзлерни, экинджисине исе индже созукъ сеснен кельген сёзлерни.
Эвимиз, тахта, пенджере, оджакъ, индже, къурды, рафлар, скемле, къашыкъ, шекерлик, балабан, къолтава, софра, макъас, сютлюк, кирмек, чыкъмакъ.

Карточка №2.
Ашагъыдаки аталар сёзлерини кочюрип язынъыз. Я ве ё арифлерини ифаделеген сеслерни бельгиленъиз.
Яхшы киши яман сёз айтмаз.
Ямангъа баш олгъандже,
яхшыгъа ёлдаш ол.


Карточка №3.
Ашагъыда берильген сёзлерни эджаларгъа болип язынъыз. Бир къач сёзнен джумлелер тизинъиз.
Сюрьме, сюртмек, чюкюндир, тюневин, тюрлю, тюс, тютюн, дюльбер, дюрбин, дюльгер, осьмюр.
Эвге берильген 252-нджи ишни тешкермек.

Янъы мевзуны анълатув.
Оджа талебелерге проблем усулы иле янъы мевзуны анълатмакъ ичюн, бойле вазифелер бере:
Берильген сёзлерни окъунъыз ве талиль этинъиз:
а) «азды, эль» сёзлеринде созукъларыны теляффуз эткенде, дудакъларымыз тёгереклене ве огге узанамы? (тёгерекленмезлер)
б) «утю, отькюр» сёзлеринде созукъларыны теляффуз эткенде, дудакъларымыз насыл арекет эте? (огге узана, тёгереклене)

Оджа ярдымы иле талебелер нетидже чыкъаралар:
Дудакъларнынъ иштирак этювине коре созукъ сеслер эки чешитке болюнелер: дудакълы ве дудакъсыз.
Дудакълы сеслерни ифаделеген арифлер: о, у, ё, ю.
Дудакъсыз сеслерни ифаделеген арифлер: а, ы, и, э, я.


Янъы мевзуны пекитюв.
253-юнджи ишни беджерюв (тахта узеринде).
Метинни кочюрип язынъыз. Дудакълы созукъ сесни косьтерген арифлернинъ астыны бир сызыкънен, дудакъсызларны эки сызыкънен сызынъыз.
255-инджи ишни беджерюв (тахта узеринде).
Нокъталар ерине дудакълы созукъ сесни косьтерген ариф язынъыз. Бу сёзлернен джумлелер тизинъиз.
Ресим узеринде иш (язма шекильде)
Ресимге бакъып, бир къач джумле тизинъиз, сёзлерде олгъан дудакълы ве дудакъсыз созукъ сеслерни ифаделеген арифлернинъ астыны сызынъыз.
Булмача.
Вертикаль шекилине коре:
Зувул, зувул зувул учар,
Чичеклерден шыры джыяр,
Озю ичюн азырлар,
Адамларгъа багъышлар.
(Балкъурт)
Ешиль отлар пек севе,
Балаларгъа сют бере.
(Сыгъыр)
Дагъда, чёльде яшайым,
Къапыста севип ашайым.
Авджыларны корьгенде,
Пек къоркъмагъа башлайым.
(Тавшан)
Къанаты бар, учалмай,
Аркъасы бар, яталмай,
Аягъы ёкъ, артындан,
Къашкъа джюйрюк еталмай.
(Балыкъ)
Гедже – куньдюз кезерим,
Эр бир шейни сезерим,
Сюрюге хырсыз тюшсе,
Аягъындан тишлерим.
(Копек)
Горизонталь шекилине коре:
3) Бу айвандыр йыртыджы,
Озю сары, айнеджи,
Яшай дагъда, ювада,
Тавукъ тутмакъ мурады.
(Тильки)
Къыштан къоркъмайып юре,
Озю «Гъар» - деп окюре.
(Къаргъа)
Асты таш, устю таш,
Арасында джанлы баш.
Эм сюйрелир, эм ялдар,
Ады недир, балалар?
(Къаплыбакъа)
Саллана саркъа,
Чибинлер ондан къоркъа.
(Орюмчек)
Тобанларнынъ ичинде
Мен акъ топчыкъ къозладым.
(Тавукъ)

Дерсни умумийлештирюв ве нетиджелев.
Дудакъларнынъ иштирак этювине коре созукъ сеслер къач чешитке болюнелер? (дудакълы ве дудакъсыз)
Дудакълы сеслерни ифаделеген арифлерни айтынъыз. (о, у, ё, ю)
Насыл арифлер дудакъсыз сеслерни ифаделейлер? (а, е, и, ы, э, я)

Эв вазифеси:
Къаидени эзберлемек (С.125).
258-иш (С. 127).
7ђЗаголовок 115