Н. Орманбет?лыны? ?мірі мен шы?армашылы?ы

Он екінші наурызСыныбы: 10 “Б”Пәні: әдебиетОқушылармен сәлемдесу;Оқушыларды түгендеу;Оқушылардың сабаққа дайындығын қадағалау;Сынып тазалығына назар салу;Үй жұмысын сұрау; Сабақ барысында қойылатын талаптар оқушыларғаСынып тыныштығыОқушылардың сабаққа белсене араласуыСабақты мұқият тыңдауҚойылатын сұрақтарға дайын болуҮй жұмысына дайын болуЖаңа тақырыпты зейін қойып тыңдау Н.Ә.Назарбаев "Тәуелсіздік толғауы"Үй тапсырмасынсұрау Үй жұмысын сұрауТәуелсіздік толғауы дегеніміз не?2. Тәуелсіздік толғау туралы кім айтқан?3. Н.Ә.Назарбаев неліктен “Тәуелсіздік толғауы ” деді?4. Тәуелсіздік толғауында не туралы айтылған? Тәуелсіздік дегеніміз - бұл жалпыға ортақ еңбек. Ғылым қуып, білім іздеген оқушылар мен студенттердің еңбегі. Еліміздің ұлттық байлығын еселей түсетін барша мамандық иелерінің еңбегі. Әрбір жас буынның жүрегіне Отанға деген шексіз сүйіспеншілік дарытатын қазақстандықтардың еңбегі,- деп атап өткен Нұрсұлтан Әбішұлы оның көкжиегін жаһандық деңгейге жайған санқырлы мәдениеті бар екендігіне де тоқталып өтті.- Оның ғылымға, инновациялар мен прогресске әрдайым айқара ашық есігі бар. Оның көздеген межелеріне қалайда жететін мәдениеті бар. Ал Мәңгілі Ел - Тәуелсіздіктің өмірлік философиясы. Бұл қағидаларды мүлтіксіз сақтай отырып, біз Отанымыздың көкбайрағын нық ұстаймыз. Оны Қазақстан дамуының жаңа биіктерінде асқақтата желбіретеміз. Бұл - біздің мәңгілік ұстанымымыз! - деді Елбасы. Естеріңізге сала кетейік, бүгін Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев «Астана» опера және балет театрында өтіп жатқан Тәуелсіздік күніне арналған салтанатты жиынға елтізгінін ұстаған мемлекеттік қызметкерлер мен шенеуніктер, халық қалаулылары мен қоғам қайраткерлері және Қазақстанның өсіп-өркендеуіне елеулі үлес қосқан танымал тұлғалар қатысуда. 1-сұрақ 2 сұрақ АСТАНА. ҚазАқпарат - Бүгін Астанада Қазақстан Республикасының Тәуелсіздік күніне арналған салтанатты жиында ҚР Президенті Нұрсұлтан  Назарбаев өзінің «Тәуелсіздік толғауын» жариялады.«Халқымыздың қастерлі Тәуелсіздігі мен Мәңгілік Еліміздің болашағы мені үнемі толғандырады. «Тәуелсіздіктің өмірлік философиясы қандай болуы керек?» деген сауалды мен өзіме сәт сайын қойып отырамын. Осы жайындағы ой орамдарын қағазға түсіріп «Тәуелсіздік толғауы» деп атағым келді. Ол азат еліміздің күллі азаматтарына, жалынды жастарға бүгінгі буынның ерен істерін лайқыты жалғастырып, ертеңгі ұрпаққа арналады», - дей келе сол толғауын да жариялады.«Заман ағымы бізді Қазақстан Республикасы тұңғыш рет тәуелсіз ел ретінде әлемге әйгіленген тарихи дата - 1991 жылдың 16 желтоқсанынан күн сайын, сағат сайын алыстатып барады. Біз жыл өткен сайын сол бір тарихи таңдаудың сарқылмас құдыретін жан жүрегімізбен түсінеміз. Ол - егемен мемлекетте бейбітшілік пен келісімде, өзара сенімде азат өмір сүру таңдауы. Ол туған жеріміздің қазынасы мен қазба байлығына дербес иелік етіп, барша қоғамның игілігі үшін өз қалауымызбен жұмсау таңдауы. Ол - өз тағдырымызды өзіміз айқындау, болашағымызды өз қолымызбен жасау таңдауы. Біздің жаңа Қазақстанымыз жарық жұлдыз болып дүниеге келді. Баршамызды Тәуелсіздіктің Ұлы рухы жебейді, біріктіреді, бойымызға қуат беріп, сенімімізді нығайтады», - деп толғайды Елбасы.Бұдан бөлек, Елбасы Тәуелсіздік - сан буын бабалардың қасиетті жеріміздің әрбір қадамын қорғау үшін төгілген өлшеусіз қаны мен терінің өтеуі екенін, Тәуелсіздік кешегі батыр бабалар өсиет еткеніндей, Қазақстанды қасық қаны қалғанша қорғау жөніндегі әрбір азаматтың қайсар шешімі екенін де атап өтті.3-сұрақ Толғауда айтылғандай, 1991 жыл - «Тәуелсіздік алдық, енді оны қалай сақтап тұрамыз?», деген сауал көптің көкейін күпті еткен тағдырлы уақыт еді. Жылт еткен азаттықтың ұшқынын жалынға айналдыру ұлттық борыш болса, оны сөндіріп алу тарихи қылмыс екенін ел де, Елбасы да түсінді.Сөз жоқ, сол жылдары тіршілік кешкен азаматтарға болашақ ұрпақтың, біздің алғысымыз шексіз. Ол буын өтпелі кезеңде өмір сүрді. Айлап-жылдап жалақы алмады. Зейнетақыларына жете алмай зарықты.Киер киім, ішер тамақтан тарықты. Қиналды, бірақ, шыдады. Қиын күннің желдей есіп өтеріне шығар күндей сенді. Оларға сол сәт қуат берген бір құдірет болса, ол - Тәуелсіздік болатын. Тұрмысы тұраласа да, егемен ел еңсесін тіктеп кетсе екен деген тілек болды көптің көкейінде. Анталаған ашкөз заманда Қазақстанды қарыстап емес, қарыштап ілгерілеткен міне, осы қасиет, осы жауапкершілік еді.Бақытын бағалай білетін ұлт үшін бұл Тәуелсіздік - тойдың төресі. Бірақ той болғанда да, концерт көріп, көңіл көтеретін, қымыз ішіп, қызық қуатын той емес. Кешегін бағалап, келешекке көз жіберетін, ойланатын, толғанатын сәт.Тәуелсіздік – қастерлі ұғым. Оған жету бар да, оны мәңгілік етіп, ұрпаққа аманаттау бар. Президенттің «Тәуелсіздік толғауында» еркіндігіміз бен елдігімізді, өрлігіміз бен теңдігімізді мәңгі ету идеясы басты назарға алынған. Қарапайым халықтан бастап, қоғам қайраткерлеріне дейін бұл толғауды тыңдап толқығаны рас.4-сұрақ Жаңа сабақ:Сабақтың тақырыбы:Н.Орманбетұлы өмірі мен шығармашылығы Н.Орманбетұлы(1859-1918) Н.Орманбетұлы туралы видеоролик Нарманбет Орманбетұлы Қарағанды облысында, қазіргі Ақтоғай ауданында, 1859 жылы дүниеге келген. Ақын Нарманбеттің әкесі Орманбет және шешесі Балбырауын сөз қасиетін білетін тілге шешен адамдар болыпты. Нарманбет балалық шағынан бастап тілге, әсіресе шешендік сөздерге жақын жүретінін көрсетіп, өз үйірлігін танытқан. 8 жасынан бастап мұсылманша сауат алған Нарманбет тек қана жадитше білім алып қоймай, Шығыстың ұлы ақындарының асыл сөздерінен сусындап өседі. Оңай өлең шумақтарын төгіп салып, естіген сөздерін тез есінде сақтайды. Өз жанынан жырларды он үш жасынан бастап шығара береді. Ең бірінші өлеңі апасы Қалиманға арналады. Бала ақынның талабын байқаған, ғылым-білімге ұмтылысын сезген әкесі Нарманбетті он төрт жасында Қарқаралыдағы екі сыныптық орыс мектебіне апарады. Бұнда бір жылдай оқыған ақын қалған уақыттарда өз қабілетіменен, ізденуімен білімін толтырады. Жасынан-ақ елге білімді азамат есебінде танылып, тілмәш атанып, орыс, қазақ тілдерін бірдей меңгерген кісі болып көрінеді. Әкесі ауқатты жан 29-30 жасында болыс болып, ел ісіне араласып, қай кезде болса да, жұрт ісінен қолын үзбейді. Бұл оның өлең жазуына, ел ішіндегі қатпар тұстарды түсінуге көп көмектеседі. Ақын өмірінің соңғы кездерінде Қарқаралыда болып, 1917-1918 жылдары уездік соттың төрағасы болып сайланады. 17-ші жылғы Ақпан төңкерісінен кейін, Қарқаралыда құрылған Уездік советтің төралқасында болды. 1918 жылы елге қайтып, кенеттен дүние салған. ОЙ ШАҚЫРУ. Үй тапсырмасы. «ЖЫЛДАР СӨЙЛЕЙДІ»1860 ЖЫЛЫ-1873 ЖЫЛЫ-1874 ЖЫЛЫ-1876 ЖЫЛЫ-1888 ЖЫЛЫ-1918 ЖЫЛЫ-1939 ЖЫЛЫ-қазіргі Қарағанды облысының Ақтоғай ауданында дүниеге келген.Қарқаралыдағы орыс мектебінде оқиды.Орманбет баласын ел ісіне баулимын деп оқудан шығарып алады.тілмаштық қызмет атқарады.І Думадағы жиналысқа қатынасады, болыстық қызмет атқарады.Совдеп құлағаннан кейін еліне оралады, осы жылы 16 тамызда кенеттен дүние салады.«Нарманбеттің өлеңдері» тақырыбында жеке жинағы басылып шығады.



Шығармашылық тақырыптарыӘлеуметтік теңсіздікТабиғат лирикасыМахаббат лирикасыАбайға еліктеу«Бала қайдан?»«Бұл күнде байлар ғаяр, билер мекер»«Замана», «Сарыарқамен қоштасу», «Сахараға қарасақ», «Сарыарқа, сайран жерім-ай»«Сарыарқа», «Туған жер» т.б.«Ғашықтық туралы», «Жар туралы»«Кер заман» толғау«Толғауы тоқсан қызыл тіл»«Қазақ елі біз тұрмыз»Өнер-білім Н.Орманбетұлы САРЫАРҚА...Қалмады, ей, Сарыарқа, сенде қызық,Сандал тау, сары өлкені алды мұжық.Қолыңнан келер де жоқ, өнер де жоқ,Баласы байғұс қазақ қалдың мыжып.Әлі де қоймадың ба, халқым, мыжып,Жұлынсау омыртқаны қойдың мүжіп!Жолым тар, жолбарыстай жорта алмаймын,Айтуға мүмкін емес бәрін тізіп.Таптадық Сарыарқаны неше жүз жыл,Байы жоқ, баласы жоқ сонда да тұл.Ерініп еңбек қылмай, егін салмай,Халыққа қала салған боламыз құл.Кең дала кеткенің бе кер бетеге?Бұл жерде бала туып, ер жете ме?Суырдай іннен шыққан сүмірейіп,Дариға-ай, мекенінен ел кете ме?!...Сәлем де Сарыарқаның бұлағына,Көк майса, көкорай шалғын құрағына.Елуден жасым асып бұл күндерде,Құдайым жеткізбеді мұратыма.Бір кезде мыңнан озған тұлпар едім,Дүние-ай, биік жардан құладым ба?.. САРЫАРҚА1.Авторы-Нарманбет Орманбетұлы2. Тақырыбы-3.Жанр түрі-4. Идеясы-5. Шумақ-6. Тармақ- 7. Бунақ-8. Буын-9. Ұйқас түрі-10. Әдеби теориялық ұғымдар: теңеу- эпитет-Арнау-яғни жазушы өлеңін туған жерге арнап жазған.11. Өлеңнің негізгі түйіні, тәрбиелік мәні.
САРЫАРҚА1.Авторы-Нарманбет Орманбетұлы2. Тақырыбы-еліне, жеріне деген ыстық ықыласы3.Жанр түрі-өлең, себебі, өлең дегеніміз-белгілі бір өлшеммен қиыннан қиыстырып, үйлесімді ырғақпен ұйқасып келетін өрнекті сөз жүйесі.4. Идеясы-тақырып арқылы өмір шындығын суреттеген, өз көзқарасы, дүниетанымы тұрғысынан бейнелейді де, өз мақсат-мүддесін білдіреді. Яғни, өлең идеясы-сол кездегі қоғам шындығы, елінің басына түскен ауыртпалыққа қынжылу.5. Шумақ-2 шумақтан тұрады. Шумақ-аяқталған синтаксистік біртұтас ой.6.22 тармақ-өлеңнің әр жолы7. 2-4 бунақты8. 12-13 буын9. Қара өлең ұйқасы10. Әдеби теориялық ұғымдар: теңеу-жолбарыстай, суырдай. Эпитет-сандал тау, сары өлке, көк майсаАрнау-яғни жазушы өлеңін туған жерге арнап жазған.11. Өлеңнің негізгі түйіні, тәрбиелік мәні. Өз туған жерін сүю, қадірлеу, әрқашан да оны қорғай білуге үйретеді.
{5940675A-B579-460E-94D1-54222C63F5DA}ӨЛЕҢӨЗ ОЙЫҢҚАЗІРГІ ЗАМАНМЕН БАЙЛАНЫСЫСегіз жастан баланы оқыт дейді,Ғылым, өнер көңіліне тоқыт дейді.Оқытпаса обалы ата-анаға,Қарға қылып қараны шоқыт дейді.Оқыса бала заты сұңқар болар,Жүзден жүйрік, мыңнан да тұлпар болар.Қиыр ұшып, қияннан тоят тілеп,Көрінген жан құрметтеп, іңкәр болар.ДИАЛОГ-ЖУРНАЛ {5940675A-B579-460E-94D1-54222C63F5DA}Өлең жолдарыЖігерсіз болса, ақыл тұлСарыарқа сайран жерім-айШал қайғысыӨтті-ау дәурен,Өнерлі жігіт сыналмай!Ақылмен жұмыс,Оймен тыныс қыла алмай!Мал асырап, мекен қып,Ел өсірген кенім-ай!Қасірет жоқ, қайғы жоқ,Уайымсыз елім-ай!Қашаған болса, атың тұл,Жалғыз болсаң басың тұл.Баласыз қалсаң, артың тұл,Басшысыз қалса, халқың тұл. {5940675A-B579-460E-94D1-54222C63F5DA}Өлең жолдары«Сарыарқа»«Жабыдан тұлпар артық шаппаса да»«Мен бір аңқау пендемін»Ұстаз бен ата-ананың тілін сыйла,Балға ұрып, жездей қылып қақтаса да.Қылмаса тәңірім қаһар еш нәрсе жоқ,Үстінен рапорттап қаптаса да.Жолым тайғақ, тар асу,Көңілім-батпақ қарасу,Қой тоғытып,тұнбаған.Таптадық Сарыарқаны неше жүз жыл,Байы жоқ, баласы жоқ сонда да тұл.Ерініп еңбек қылмай, егін салмай,Халыққа қала салған боламыз құл. 1.Н.Орманбетұлы толғауларының бірі? 2.Ақынның туған жері? 3.1918 жылы қай уездің сот ағасы қызметін атқарды? 4. 1872 жылы алғаш өлеңін кімге арнап жазды? 5. Ақын өлеңдерін көбіне кімге еліктеп жазды? 6. Н.Орманбетұлының анасының есімі? 7. «Оқыса бала заты сұңқар болар, Жүзден жүйрік, мыңнан да тұлпар болар». Қай өлеңінен үзінді? 8.1906 жылы қай қалада өткен Мемлекеттік І Думадағы жиынға қатысады? 9. «Бірінші хат» өлеңінде «Алтынбас қалқам, ақ маңдай, Гауһарлы жүзің жауһардай». Асты сызылған сөз көркемдегіш құралдың қай түрі?Ой қозғау К е р з а м а қ т о ғ а йҚ а Қ а р а л ыҚ а л и а н Б а йБ А Л Б Ы Р А У Ы А Л А Қ А Й Д А НС М Е Й Е Ң Е УНАРМАНБЕТ Үйге тапсырма:Н.Орманбетұлыныңөмірі мен шығармашылығы