Вегетативті ж?йке ж?йесіні? ??рылысымен ?ызметтері саба? жоспары
Биология. 8-сынып. 13.11.2009.
СабаKтыS таKырыбы: Вегетативті ж_йке ж_йесініS Kaрылысымен Kызметтері
СабаKтыS маKсаты: 1.ОKушыларды вегетативті ж_йке ж_йесініS Kaрысы мен
Kызметтерімен таныстыру.
2. ОKушылардыS танымдылыK Kабілетін арттыра отырып, вегетативті ж_йке ж_йесініS атKаратын Kызметін білу.
3.ОKушыларды ™зін ортада сыпайы aстауCа, адамгершілікке т‰рбиелеу
СабаKтыS типі:ЖаSа сабаK
СабаKтыS т_рі: aжымдыK ойлау.
СабаKтыS ‰дісі: слайдтармен жaмыстар, трек-сызба Kaру.
СабаKтыS п‰н аралыK байланысы: математика
СабаKтыS к™рнекілігі: тірек-сызбалар. Сызба-нaсKалар
СабаKтыS барысы: І. `йымдастыру б™лімі.
ІІ. ЖаSа сабаKты т_сіндіру.
ІІІ. Бекіту.
ІV. ^йге тапсырма беру.
V. ^й тапсырмасын сaрау
І. Амандасу. СабаKKа ‰зірлеу. Т_гелдеу, СабаK маKсатымен таныстыру
ІІ.Вегетативті (автономды) ж. ж-S іс-‰рекеті еріксіз, санасыз
ж_зеге асырылады ж‰не адам еркімен басKарыл майды.
адамныS Kалауы бойынша ас Kорытуды жылдамдатуCа,
ж_рек жaмысын баяулатуCа, тамырлар арнасын кеSейтуге
н\е тарылтуCа, тер б™луді тоKтатуCа ж‰не т.б. болмайды.
вегетативті ж_йке ж_йесі тамырлар мен ішкі м_шелердін
бірыSCай салалы б_лшыK ет aлпасыныS Kызметін Kамтасыз етеді.
Вегетативті ж_йке ж_йесі симпатикалыK ж‰не пара-симпатикалыK б™шадерге б™лінеді. Олар м_шелерге Kарамакарсы ‰рекет етеді. Мысалы, егер симпатикалык б™лім ж_рек іс-‰рекетін Kоздырса, парасимпатикалыK б™лім баяу-латады. Симпатикалык б™лім ішектіS жaмысын тежейді, ал парасимпатикалык ж_йе Kоздырады. СимпатикалыK ж‰не парасимпатикалыK болімдерде орталыK ж‰не шеткі б™ліктер бар. СимпатикалыK б™лімніS бірінші нейрондарыныS денесі жaлынныS aзына бойында орналасып, вегетативті ядролар т_зеді. Ядролардан тарайтын талшыKтар омыртKа жотасы бойында орталыK ж_йке ж_йесінен тыс симпатикалыкK ж_йке т_йіндерін т_зеді. Осы т_йіндерден талшыKтар барлыK ішкі м_шелерге, теріге, Kан тамырларына, тер бездеріне, сезім м_шелеріне таралады. М_шелерге Kозу aзын ™ткізгіш жол арKылы ™теді
ПарасимпатикалыK ядролар ортаSCы, сопакша ми б™лімдерінде ж‰не жaлыннын сегізк™з б™лімінде орналасады. Ж_йке талшыKтары сопакша ми ядроларынан кезбе ж_йке Kaрамына кіреді. ПарасимпатикалыK ядролар орталык ж_йке ж_йесінен тыс, м_шелерге жаKьін т_зіледі ж‰не олардыS талшыKтары ж_йке импульсін ішкі м_шелерге, теріге, Kан тамырларына, тер бездеріне, сезім м_шелерге береді. симпатикалык б™лім:
А)Kан тамырларын тарылтуCа байланысты кан Kысымын к™теруді
‰) кез KарашыCыныS aлCаюына ‰сер етеді;
б) жылу беруді жоCарылатады;
в) ж_ректіS жиырылу м™лшерін арттырады;
г)ас Kорыту м_шелерініS іс-‰рекетін тежейді;
C) куыктыS бірыSCай салалы бaлшык ет aлпасын босSсытады.
Парасимпатикалык б™лім Kарама-Kарсы ‰рекет
СимпатикалыK т_йіндер
Кезбе жaйке
Парасимпа
тикалыK
ядролар
Ж_ректіS
вегетативті
т_йіндері
СимпатикалыK ж_йке
aштары
М_шелердіS ішкі KабырCасындаCы вегетативті т_йіндер
ІІІ.
М_ше немесе ж_йке
парасимпатикалыK
симпатикалыK
МидыS тамыры
тарылады
кеSейеді
К™з KарашыCы
тарылады
кеSейеді
Сілекей безі
Шеткі артерия тамырлары
тарылады
кеSейеді
Аша кеSірдек
тарылады
кеSейеді
Ж_ректіS жиырлуы
баяулайды
жылдамдайды
к_шейеді
ТердіS б™лінуі
азяды
К™бейеді
АсKазан
JазCалыс белсенділігі к_шейеді
JазCалыс белсенділігі
баяулайды
Б_йрек _сті безі
гормон б™ліну азяды
Гормон б™ліну к_шейеді
JуыK
жырлады
босаSсиды
ІV. §18
V. Карточка 2, КестеніS сол жак баCанында келітірілген орталык ж_йке ж_йесініS ‰рбір б™ліміне т‰н Kызметті табындар
1. Жaлын.
2. СопаKша ми.
3.МишыK
4. ОртаSCы ми.
5. АралыK ми.
6. ^лкен ми сыSарыныS Kыртысы.
а) жоCары ж_йке ‰рекеті;
‰) дене Kимылын _йлестіру, бaлшьщ ет тонусы;
б) тыныс алу, ас Kорыту, ж_рек-кан тамырлары ж_йелерініS орталыSтары;
в) баCдарлау рефлекстері, бaлшыK ет тонусын реттеуге Kатысу;
г) зат алмасу, дене температурасью реггеу, нейрогуморальдыK реттеуге Kатысу;
C) Kимыл-KозCалыс ж™не вегетативті шартсыз рефлекстерді ж_зеге асыру.
15