Открытый урок по родному языку на тему:Чангыс дазылдыг состер


Кичээлдин темазы: Чангыс дазылдыг состер.
Сорулгалары: чангыс дазылдыг(торел) состер дугайында алган билиглерин быжыглаар; созуглелдин иштинден торел состерни тыварынга чанчыктырар; чогаадылга болгаш оскертиле кожумактарын бот-боттарындан ылгаарынга чанчыктырар; торээн черинге ынак болурунга, ону хумагалыг камгалаарынга база тыва дыл кичээлинге сонуургалды оттурар.
Кичээлдин хевири: ооренген чуулдерин катаптаарыПланнатынган туннелдерЭртемге хамаарыштыр албан билир ужурлуг чуулдери (предметные результаты)
- чангыс дазылдыг (торел) деп чул?
- чогаадылга кожумаа деп чул?
- оскертилге кожумаа деп чул?
Бугу талалыг ооредилге кылдыныглары (метапредметные результаты)
- кичээлдин сорулгаларын билири- бодунун бодалын илередири- бодунун ажылын унелээриКижинин бот-хууда сайзыралынга туннелдер (личностные результаты)
- тыва дыл кичээлинге сонуургалдыг болурунга ооредир- торээн черинге хумагалыг болурунга ооредирКичээлдин дерилгези: Кус чуруу, корзина чуруу, карточкалар, геометрилиг дурзулер, ребус, тест, проектор, экран, компьютер.
КИЧЭЭЛДИН ЧОРУДУУ:
Организастыг кезээ.
Дээр – адамЧер – иемАвыралдыг, чырык хунум!
Ажыл-ишчи башкыларым,
Амыр-ла, амыр!
- Ам бот-боттарынарже коржупкештин, хулумзуруптунер. Ынчангаш ургулчу арын-шырайынарны хулумзуруг каастап чорзун. Ам киир тыныпкаш, ундур тынар. Оожум олурунар. Кичээливис эгелээлинер.
- Уруглар, кичээливисте Аалчы келген. Ол бодунун адын бо ужуктер аразында чажырып алган. Бир эвес ыыткыр ажык эвес уннернин ужуктерин ап кааптар болзувусса, кичээливистин маадырынын ады унуп келир.
2. Кичээлдин темазын сорулгазын дамчыдары.
К Б Ж Ү Р Д С
- Бо бистин аалчывыс чараш Кус-тур!( Чурукту азар) Кусчугеш аалдап келген.
- А чуге Кус аалдап келгенил? (Чуге дизе чылдын куску уези).
- Чулуг келген-дир? (корзиналыг). Корзиназы кандыг-дыр? (Куруг)
- Силер бодаарынарга бо корзинага чуу четпейн турарыл? (Ногаа аймаа, моогулер, кат-чимис, тоорук, куску сарыг бурулер).
- А чуге ынча деп бодап турарынар ол? (Чуге дизе кузун ногаа аймаан ажаап алыр бис, кат-чимис чыыр бис, моогу чыып дузаар бис, тооруктаар бис.)
- Кусчугештин корзиназын долдуруп бээринге дузалажыр бис бе?
- Кустун айларын адаптынарам? (С О Н)
- Кузун бойдуста кандыг оскерлиишкиннер болурул? Кустун демдектерин аданар?
(Хун дурту кыскалаар, дун дурту узаар, бурулер дужер, куштар чылыг чурттарже ужуп чоруп эгелээр, бурулер дужер, хар чаар, суглар дошталып, донуп эгелээр, кижилер чылыг хептерин кедер).
- Ам сонгаже корунерем даштын кандыг-дыр?
- Хар кылынадыр чаапкан, кижилер чылыг хептерлиг.
-Ам бо уеде хемивис канчап барганыл? (хемнин кыдыы дошталы берген.)
- Уруглар, силер бодаарынарга бо эрте кус бе, орай кус бе?
- Орай кус.
- Чуге орай кус деп бодап тур силер? ( Ноябрь ай)
ТУННЕЛ: Чунун дугайында чугаалаштывыс?
Созуглел-биле ажыл. (БУДУН класс ажылдап турда, каш уруг Карточка)
Созуглелди номчуур.
Кат.
Кадакпан дуун каттап чораан. Ол каттыг черни билир. Уруглар каттаар дээш Кадакпанга чеде бергеннер. Эжи каттыг черни айтып берген.
Суурнун уруглары каттап чорупкан. Олар эзим эдээнге чедип келген. Катсыг чыт салгын аайы-биле кээп турган.
Кончуг-даа каттыг черге келгеннер. Шак-даа четпээнде, инек-караа сава долган.
- Чуну номчудувус?
- СЛОВАРЬ –биле ажыл: ЭЗИМ -
-Созуглелде чунун дугайында?
-Кым каттап чорааныл? Кымнар каттаар дээнил? Кым каттыг черни айтып бергенил? Чуге?
Уруглар каттап алган бе? Савалары долган бе?
- Уруглар, ам дакпырлаан ажык эвес уннерлиг состерни тыптынарам? (каттап,..бергеннер)
- Чуге 2 тт, нн бижип кааныл?
- Силер каттаан силер-биле? Кандыг кат чыгган силер? Каттан чуну кылырыл? (Амданныг варенье, компот хайындырар, эм, кремнер кылырынга ажыглап турар.)
- Созуглелдин иштинден торел состерни тыптар. Эр-хейлер!
- Дазыл дугайында чуну билир бис? Дазыл деп чул? Чангыс дазылдыг состер деп чул?
- Чогаадылга кожумаа деп чул?
- Оскертилге кожумаа деп чул?
КАРТОЧКА (парта кырынга салып каан турар)
ООЛ АН ХЕМ ХЕМЕ
Туннел: Чуну кылдывыс? (Созуглел-биле ажылдадывыс, торел состерни тыптывыс).
Тема-биле ажыл. Теманы тодарадыры.
- Ынчангаштын, Богун кичээливисте чуну ооренип билип алырывысты чугаалап корунерем. (Чангыс дазылдыг состерни катаптаар бис.)
- Кичээливистин сорулгазы кандыг болурул? (Чангыс дазылдыг состер дугайында оон-даа хойну билип алыксап тур бис база шын, чараштыр бижип ооренип алыксаар бис.)
- Эр-хейлер! Ынчангаш бир дугаар ногаавыс алдывыс. (КОРЗИНАже ногааны салыр)
КАРАККА СУЛА ШИМЧЭЭШКИН
Кыдыраашка бижиир мурнунда чараштыр бижиир кылдыр каракка сула шимчээшкинден кылып алыылынар.
- Бо чулерил? (Геометрилиг фигуралар, дурзулер)
- Бо фигуралар- биле кандыг кичээлге таварышкан силер? (сан кичээлинге)
- Мээн демир-ужуум бажын чугле КААРААНАР-биле эдерти коор силер.
- Эр-хейлер.
5. Кыдыраашка ажыл.
-Кыдырааштарын ажыдар. Кыдырааштарын шын салыр, боттары база шын олурар.
- Ай-хунун бижиир.
Ноябрьнын он сези.
Класска ажыл.
-Ноябрьнын бо состун дазылын тыптынарам уруглар? Нын оскертиге кожумаа.
-Чуну шыйып коргустувус. (Дазыл) биле (Кожумак)
- Кожумак каяа чоруурул? (Дазыл соонга)
-Кожумак деп чул? (Дазылдын соонга немежир кезектерни кожумак дээр.)
Чараштыр бижилгеже коор. Кандыг уннун ужуун бижээнил?
КкКус, куску, кустун, кузун, кускээр.(Торел состерден тып бижиир)
Уругларга САМБЫРАГА бижидер. Торел состер деп чул? ( Чангыс дазылдан укталган ангы-ангы уткалыг состерни торел состер дээр.)
Туннел: чуну кылдывыс? (Кыдыраашка бижидивис)
Эки ажылдаанынар дээш база бир ногааны алыр бис! Кусчугеш ооруп амырап тур.
Ном-биле ажыл: арын 49
Мергежилге 124 самбырага кылдыртыр.
- Чуну кылынар дээн.
Словарь ажылы: ЧУРУМАЛ-
Мергежилге 125 Баштай денге сайгарып алыр. Оон 4 оореникчи тургузар (Торел состерни болуктей бижиир)
Кес Чечек Уялаар Шилдээр Словарь ажылы: ШИЛДЕГЕР-
Эр-хейлер! База бир ногаа ажылдап алдывыс. (Корзинаже сугар.)
Тунел: Чуну кылдывыс?
СУЛА ШИМЧЭЭШКИН
Кайгамчыктыг картошкамны казып турда,
Хаваам безин деритпес аан.
Хаван, адыг, сарбашкын дээш,
Каттырынчыын кандыг дээрил!
Ребустар тыптырар.
Балыкчы Чечектиг ХирээлээрКатчылар Оолчугаш Машиналар_Состун дазылы? Бир торел состен немей адап корунерем. (Эр-хей)
_Кусчугеш амырап тур. База бир ногаа ажылдап алган бис. (Корзинаже киир каар)
Туннел: Чуну кылдывыс?
Салааларга СУЛА ШИМЧЭЭШКИН
Куштар канчаар ужарыл? (коргузер) доос-кара канчаар маннаарыл?
Бот ажыл- Уруглар, ооренип эрткен темавыс катаптадывыс, дыка хой ажылдарны кылдывыс. Шынап-ла эки билип алганнынарны хынаары-биле бот ажылдан кылыптаалынар. Кижи бурузу бодунун адын бижиптер. (Оореникчи бурузунге ТЕСТ улеп бээр, азы улеп каан болур).
- Бот ажылды тондур кылыпкаш, ажылын партазынын кыдыынга салып алыр. Мен чыып алыр мен.
Туннел: Чуну кылдывыс? Силерге берге болду бе?
Бот ажыл дээш база бир ногааны Кусчугештин корзиназынче салып бээлинер, уруглар. Бо корзинада ногаалар, моогулер, кат – чимис дээрге-ле Силернин билиинер-дир уруглар. Теманы эки шингээдип алганынар-биле Кустун корзиназын долдуруп бердинер. Ынчангаш Силернин болгаш клазывыста аалдап келген Башкыларывыстын чурээнге КУС – час ышкаш чечектелип чоруур болзун! Кус бодунун ээлчээн хулээткеш, байырлажып чорууру ол-дур.
10. Кичээлдин рефлексиязы:
-Кандыг даалга кылырынарга солун болду?
- Салдынган сорулгавыс чедип алган бис бе?
- Арыг агаарга, арга иштинге чорааш чуну сагыыр бис? ( Ыяштар сып болбас, чечектерчулуп болбас, курт-кымыскаяк олурбес, куштар уяларынга дегбес,
- Бо кичээлде кым эки ажылдады? Эжинге кандыг демдек салыксап тур сен?
- Эр-хейлер шупту эки ажылдадынар!
Демдектер салыр!!!!!
Туннел:
База бир катчыгашты корзинаже салыптаалынар. Кусчугеш амырап тур, корзиназы база долган. Силерни мактап «Эр-хейлер!» деп тур. Кус-биле байырлажыыыр бис бе, удавас чылдын кайы уезин уткуп алыр ийик бис уруглар?
Онаалга (Кым чуну кылырын шилип алыр)
Кус дугайында 3 тывызык тып бижиир«Кус» деп чогаадыг бижиирКус дугайында 3 домак чогаадып бижиир, торел состерни кезектерге чарар.
Эр-хейлер!
- Кичээл дээш четтирдим!
Тест.
Бердинген сөстү айтырыгларга өскертип бижиир.
Чүү? ___Хун______________________________________________
Канчаар? _________________________________________________
Кандыг? __________________________________________________
Чүжүгеш? _________________________________________________
Сөстүң дазыл соонга немежир кезээн чүү дээрил?
а) кудурук в) кожумакб) чудурук г) кожамык Сөстүң өскерилбес кезээн чүү дээрил?
а) дазыл в) баш
б) дарга г) бөртКайы сөстүң дазылын шын эвес шыйганыл?
а) куштар в) аңнаарб) херим г) оолдарныАртык сөстү тывар.
А) малдар в) малчынБ) малдаар г) малдыг
Тоора-Хем ортумак школазы3 «в» класска эрткентыва дылда ажык кичээлТемазы:« Чангыс дазылдыг сөстерге катаптаашкын»
Эрттирген башкы:
Ховалыг С.К.
Тоора-Хем 2016 чыл