К?К ларида И?ТИДОРЛИ Ў?УВЧИЛАРНИ ТАНЛАШ ВА УЛАР БИЛАН ИШЛАШ ?А?ИДА МАЛАКА ОШИРИШ КУРСЛАРИ ТИНГЛОВЧИЛАРИГА БЕРИЛАДИГАН МАЪЛУМОТЛАР


КbК ларида ИJТИДОРЛИ ѕJУВЧИЛАРНИ ТАНЛАШ ВА УЛАР
БИЛАН ИШЛАШ bАJИДА МАЛАКА ОШИРИШ КУРСЛАРИ ТИНГЛОВЧИЛАРИГА БЕРИЛАДИГАН МАЪЛУМОТЛАР

О. Темирова, талаба, НамМПИ

ѕзбекистоннинг Биринчи Президенти И.А. Каримов таъбири билан айт-ганда: “Инсон салоcияти энг фаол, энг бунёдкор омил блиб, у мамлакатнинг ислоcотлар ва туб згаришлар йлидан тинимсиз илгарилаб боришини таъмин-лаб беради” [1]. Шу боис, салоcияти юксак шахслар сафини кпайтириш давлат миKёсидаги муcим вазифалардан cисобланади. Салоcияти юксак смир ва ёшларни топиш ва уларнинг салоcиятини янада оширишда cар хил йналиш-даги тгаракларнинг рни алоcидадир.
ѕзбекистон Республикасининг “Таълим тCрисида”ги Jонунининг 17-моддасида мактабдан ташKари таълим cаKида сз юритилади. Унда мактабдан ташKари таълим машCулотларининг асосан cар хил йналишдаги тгарак маш-Cулотлари шаклида олиб борилиши айтилади. Бундай тгараклар эса у ёки бу турдаги KизиKишга эга блган болалар ва ёшлардан тузилган гуруcлар асосида ташкил этилади.
Тажрибалар рта махсус ва касб-cунар коллежларида cам cар хил йна-лишдаги тгараклар фаолиятини ташкил Kилиш ва шу асосда жуда муcим педа-гогик натижаларга эришиш мумкинлигини крсатмоKда. Мазкур илмий маKола-да ана шундай тажрибани НамМПИ cузуридаги малака ошириш курси тинглов-чилари орасида Kай тарзда тарKатаётганимизни ёритиб тмоKчимиз.
bозирги кунда касб-cунар коллежларида таълим олаётган Kувчилар орасидан иKтидорлиларини танлаб олиш cар Kув йили бошида кафедралар томонидан уларнинг Kув фанлари бйича злаштириш крсаткичлари, жамоат ишларидаги фаолликлари асосида амалга ошириб келинмоKда. Шу тариKа кол-леждаги иKтидорли талабалар аниKланиб, уларнинг рйхати шакллантирилади. Бизнингча, жами Kувчилар орасидан иKтидорлиларини истисносиз танлаб олиш масаласи олдида бундай усул кутилган самарани бермайди.
Гап шундаки, психология фани таKдим этаётган илмий маълумотларга кра шахсдаги иKтидор турлича блиши мумкин. Хусусан, ХХ асрнинг таниKли психологи, америкалик олим Говард Гарднер асос солган интеллектнинг турли-чалиги таълимоти бйича интеллект (аKлни ривожлантирадиган муcит) киши-лар учун Kуйидаги кринишларда cукм суради [3]:
1. МантиKий-математик интеллект – математиклар ва олимлар учун маъKул интеллект.
2. Вербал-лингвистик интеллект – шоирлар, ёзувчилар, муcаррирлар ва журналистлар учун маъKул интеллект.
3. Фазовий-бадиий интеллект – архитекторлар, рассомлар, муcандис-лар ва жарроcлар учун маъKул интеллект.
4. МусиKавий-ритмик интеллект – KшиKчилар, бастакорлар ва мусиKа танKидчилари учун маъKул интеллект.
5. Мушакли-cарактли интеллект – раKKослар, спортчилар ва механик-лар учун маъKул интеллект.
6. Шахслараро муносабат интеллекти – Kитувчилар, руcшунослар ва савдо ходимлари учун маъKул интеллект.
7. Ички-ботиний интеллект – файласуфлар, руcонийлар ва шоирлар учун маъKул интеллект.
8. Табиий-илмий интеллект – боCбонлар, деcKонлар, чорвадорлар ва cайвонот ёки истироcат боCи ходимлари учун маъKул интеллект.
Касб-cунар коллежи олдида иKтидорли талабаларни танлаш ва улар билан шуCулланиш масаласини cал этишда биринчи галда шу касб-cунар коллежида таълим олаётган кп сонли барча Kувчилардан cар бирининг юKоридаги ин-теллект турларидан айнан Kайси бирига кпроK мойил эканлигини аниKлаш босKичи туради.
Jуйида Говард Гарднернинг интеллектнинг турличалиги назарияси асо-сида ТраKрCон KишлоK хжалиги касб-cунар коллежида таълим олаётган Kувчилар орасидан иKтидорлиларини танлашнинг айнан Kандай тартибда амалга оширилаётгани cаKида KисKа маълумот бериб тмоKчимиз.
1-босKич. “Касбий-диагностик сровнома” (Муаллифи – рус олими Е.А. Климов: [4], [5]) воситасида cар бир Kувчида мавжуд блган Kобилият-ларга маъKул интеллект турини аниKлаш. Маълумки, ушбу сровномада иккита устунга 20 тадан, жами 40 та машCулот тури номи жойлаштирилган блиб, уларга cар бир талаба томонидан тегишли белгилар Kйиб чиKилгач, унинг: табиат (симлик, cайвонлар, микроорганизмлар); техника (машина, материал-лар, энергия турлари); инсон (кишилар гуруcи, жамоалар); белгилар (турли маълумотлар, рамзлар) ва бадиий-ижодий образлар (тасвирий санъат, мусиKа) каби соcалардан айнан Kайси бирига мойиллигини аниKлаш мумкин.
2-босKич. “Касбий-диагностик сровнома” вароKлари йиCиштириб олиниб, улар статистик ишловдан тказилади. Статистик ишлов натижасида талабалардан cар бирининг айнан Kайси интеллект тури ёки турларига кпроK мойиллиги аниKланади.
3-босKич. Интеллектнинг cар бир тури бйича махсус топшириKлар тайёрланади. Бунда биз Ганс Айзенкнинг “Интеллектуал тестлар” [3] китобида-гига хшатиб зимиз томондан збек тилида тайёрланган “Вербал Kобилият-ларга оид тестлар”, “bисоблаш Kобилиятига оид тестлар”, “Визуал-фазовий Kо-билиятларга оид тестлар” дан фойдаланамиз.
4-босKич. 2-босKичда аниKланган маълумотлар асосида, курси ва тай-ёрлов йналишидан Kатъий назар, Kувчилар айнан Kайси бир интеллект турига мойил эканликларига Kараб, Kуйидаги интеллектуал жамоаларга Kайта таKсим-лаб чиKиладилар: 1) вербал-лингвистик интеллект йналишидаги жамоа, 2) мантиKий-математик интеллект йналишидаги жамоа, 3) фазовий-бадиий ин-теллект йналишидаги жамоа ва 4) шахслараро муносабат интеллекти йна-лишидаги жамоа.
2-босKични тказаётганда танловга коллежнинг “Камолот” ёшлар ижти-моий cаракати ва мураббийлар кенгаши вакиллари хам жалб этиладилар. Улар талабалар орасидан мусиKавий-ритмик ва мушакли-харакатли интеллектларга мойил иKтидор вакилларини танлаб олишда кмаклашадилар. Танлов босKич-лари тугагач, cар бир интеллект йналишидан 10 – 15 нафардан иборат cолда энг юKори крсатгичга эришган иKтидор эгалари тегишли кафедраларнинг Kи-тувчиларига бириктириладилар. Улар махсус дастурлар асосида зларига би-риктирилган иKтидорли Kувчилар билан машCулотлар олиб борадилар.
Таклиф этилаётган механизм асосида коллежнинг жами Kувчилари ора-сидан у ёки бу интеллект турига мойил блган энг иKтидорли Kувчиларни Kис-Kа ваKт ичида ва тCри ажратиб олиш имконини беради.

Фойдаланилган адабиёт

Каримов А.И. Баркамол авлод – ѕзбекистон тараKKиётининг пойдево-ри. – Т.: “ШарK”, 1997.
Айзенк Г. Новые IQ тесты. – М.: Изд-во Эксмо, 2003.
Говард Г. Теория множественности интеллекта – М., 1984.
Каримова В.М. Психология (маърузалар матни). – Т., ТДИУ, 2000.
Климов Е.А. – Психология профессионала – М., 1996.




15