Эдебий музыкалы хореографик композиция Бахчасарай
Эдебий музыкалы хореографик композиция
Мевзу: «Багъчасарай манъа умют ве къувет бере,
иманымны арттыра»
Макъсат: Талебелернинъ иджадий къабилиетлерини инкишаф этюв, гъаевий – ахлякъий ве эстетик айлайышларыны кенишлетмек.
1-джи талебе:
Тарих не боран, не де сакин акъкъандан бир озенчик. О - вакъыт ве месафенинъ махсулыдыр. Оны вакъыт ве месафе, ве шу эки несне арасында келип кечкен инсанлар. Биз онъа, не къадар вакъыт кечкенине бакъмадан, артта насыл бир месафе къалгъанына эмиет бермеден, эп оны огренмеге, гизли, къаранлыкъ, эксери алларда чыбалыкъ,сахтелештири-
льген саифелерини къарыштырмагъа тырышамыз. Затен, вакъыт ве месафеде ич бир шей джоюлмай. Вакъыт не къадар къарсанбалы, месафе исе не къадар чытырманлы олмасын, олар бизни эписи бир кендине чеке, тарих бизни, биз исе озь невбетимизде тарихны огренмеге ынтыламыз.
2- джи талебе:
Багъчасарай къырымтатар халкъынынъ шанлы ве айны заманда фаджиалы, къадимий тарихында бу вакъыт ве месафени багълагъан ве эдебиен багълайджакъ бир нокътадыр. Биз девлетчилигимизни бу ерде джойдыкъ,арадан бир бучукъ асыр кечкен сонъ бу ерден башлап тиклемеге ант эттик ве бугуньде-бугунь дикъкъатымызны, къальб тепрентилеримизни бу ерге муджештиремиз.
Эзан сеси.
3-джи талебе
Тылсымлы юрт! Дюльберлигинъ къальбге ура!
Анда эр шей: дагълар , къырлар джанлы тура.
Дерелернинъ козь охшагъан ярашыгъы,
Асмаларнынъ кербар, якъут салкъымлары,
Акъкъан сувлар, сельбилернинъ серинлиги;
Булар эписи эрте саба саатинде,
Ялы бою узангъан тар елчыкълардан,
Озь атына минип кеткен елджуларнынъ.
4-джи талебе:
Багъчасарай манъа умют ве къувет бере, иманымны арттыра. Акъшам устю эди. Кунешнинъ сонъки ышыкълары. Хан джамининъ минарелериден энип, харем дамларына, сарай багъчаларына, тепелерини гарп тарафына чекиле.
Тахта бир копюрге дайанып, балаларнынъ джынк оюныны сейир этем. Оларнынъ оюнына бакъып бутюн Бахчасарайны тюшюндим. Яваш-яваш Хан сарайгъа догъру юрдим. Кемер къапугъа якъынлашкъанда, ичимде девамлы бир севинч дуйдым. Къач Герай, къач агъа къапудан кечти. Сарай азбарына кирдим. Чешит ренкли
пенджерелер, къуругъан шадырванлар, чешмелер, харем, кечмишнинъ саадетнен комюльген юкъуда киби. Къаршыдаки Ханлар мезарлыгъына догъру юрдим. Иште сарыкълы башташлар алтындан яткъан Герайлар! Даа тюневин юрды, халкъы шерефи ичюн, Ильден Туна сынырларына къадар, еллары, спеплери, душман кечильмез дереджесине кетирген Герайлар. Шимди сарайларында ялынъыз мен барым, бир де, бельким оларнынъ хаятлары. Сарайнынъ аркъа тарафына догъру юрдим. Кениш бир багъча. Бир заманда мында мермер хамамлар бардыр. Шимди, багъча бакъымсыз, эр ери харабе алында. Вуджудым да башым киби ергъун. Бир акация терекнинъ кольгесине узанып шанлы тарихыны, улу аталарымы тюшюнмеге башладым. Къалемни чыкъардым, дефтеримни ачтым «Сейленъиз дуварлар» адлы бир шиир язмакъ истедим. Факъат дуварлар манъа ич бир шей сейлемеди. Этрафнынъ сессизлиги ичинде козьлерим къапанды.
Йыр «Багъчасарай аралыкълары»
5-джи талебе:
ХАНСАРАЙ КОЛЬГЕЛЕРИ
Августоснынъ тынч геджеси
Сес-шамата ятышкъан.
Талгъын-талгъын чыр –чыр сеси
Эшитиле яваштан.
Бир серсерий олуп гедже
Сокъакъларда кездим мен.
Ана-Юрткъа этип седжде,
Ах, нелерни корьдим мен:
Хансарайнынъ саф кокюнде
Лип-лип яна йылдызлар.
Арем къапысы огюнде
Не сакъчы бар, не къызлар
Тынып къалгъан одаларда
Парылдамай къандиллер.
Ода дегиль, къобаларда
Кезе къара кольгелер
Узакълардан эшитиле
Къырымтатар авасы.
Къара кольге пысып келе-
Явуз арем агъасы.
Бирден тына нагъме сеси,
Къылыч киби кокте ай
Чалт джоюла къадын феси,
Пейда ола хан Герай.
О бир кольге олуп юре
Лейля - бикеч пешинден,
Омюр билля солып юте
Кечип дюнья ишинден.
Тамчы-тамчы агълай гъарип
Диляранынъ чешмеси,
Асретликтен сим-сиярып,
Джойгъан бутюн нешъэсин,
Учып келе яш бир шаин,
Къона Тогъан Къуллеге.
Бутюн омрю пешмандайым
Сес чыкъара инълеген
Бутюн гедже кезип юре
Хансарайда кольгелер.
Кезип юре,кезип юре
Энди чокътан ольгенлер
Чюрюк-Сувнынъ акъынтысы
Дешет тюшни анъдыра.
Мында джаннынъ сыкъынтысы
Агъыр ойгъа далдырда
6-джи талебе:
Багъчасарай – Хансарай
Герайханнынъ корсем кошки бошап къалгъан!
Шурет тахты, ашкъи сефасы,басамакълар,
Пашаларнынъ башы тийген босагъалар-
Бу ер энди йыланларгъа юва олгъан.
Чешит ренкли джамлар узьре от чырмашкъан,
Первазларгъа,сачакъларгъа бой узатып.
Инсан къургъан гузелликке нефис атып,-
Балтасарнынъ эли киби «Оль!»- деп язгъан.
Бу сарайда инджи киби козьяш тамлай,
О – аремнинъ сагъ къалгъан бир таш чешмиси,-
Монъли-монъли сесленмекте агълай –агълай:
- Къайдасыз эй, Тахт ве Шурет! Ашкъ нефеси!
Кеттинъиз сиз эбедиен яшап олмай,
Меним исе аля даа тынмай сесим!
7-джи талебе:
Мен доландым Багъасарай шеэрининъ
Юкълап яткъан сарайыны къайтып –къайтып.
Мен доландым гурь ве магърур татарларнынъ
Къонушмалар япып яткъан ерлеринде,
Сеферлерден къйтып келип зевкъ –сефагъа
Далып кеткен дженкчилернинъ эвлеринде.
Шимди биле наз ве нешэ сачып тура
Бошап къалгъан багъчаларда,одаларда;
Алтын орьнек парлап тура диварларда,
Сувлар чагълай,къатмер гуллер алланмакъта,
Асма юзюм салкъымлары салланмакъта.
8-джи талебе:
БАГЪЧАСАРАЙ ГЕДЖЕ
Намаз битти.Сес – шамата ятышмакъта.
Сакинликке Синъип кетти эзан сеси,
Тынч гедженинъ кумюш тюслю падишасы
Ал уфукъкъа –ярисине ашыкъмакъта.
Кокте арем йылдызлары мильт-мильт яна.
Бир булутчыкъ кезип юре акъчиль чырай,
Дерсинъ акъкъуш голь ичинде юкъусырай,-
Акъ герданы алтын сувнен ялдызлана.
Ёл устюнде кольге ташлай бир кипарис.
Минарелер этрафында къая-дагълар,-
Дерсинъ сарып алгъан дешет къара Иблис.
Козьни бирден кучьлю шемшек къамаштыра,
Дагълар узьре шиддет иле кечип Фарис,
Гедженинъ зифт къаранлыгъын айдаштыра.
9-джы талебе:
БАГЪЧАСАРАЙ
Мына шеэр асырларджа
Авропагъа къоркъу сачкъан,
Къыпчакъ- Или, Къызыл-Ярдан
Акъ денъизге ёллар ачкъан.
Мында мермер минарелер
Къадалгъанлар мавы кокке.
Беяз-къонур къаяларгъа
Кунеш алтын нурын тёке.
Онынъ намы, шан-шурети
Энди чокътан эльден кетти.
Сырттан къопкъан къатты боран
Варлыгъыны виран этти.
Онынъ сырлы чешмесинден
Акъып тура козьяшлары.
Хан-Сарайы дарма-дагъын,
Сыны пята башташлары.
Чокъ асырлыкъ гъаорез душман
Буны корип ферахлана.
Багъчасарай, бу алынъа
Гонълюм таша, юрек яна.
10-джы талебе:
Къаялар сеслене сеси бар киби,
Къаранлыкъ дерелер денъизден терен.
Ташлары сакълайлар ядикяр киби,
Татарнынъ силинмез аякъ излерин.
Салачыкъ еллары, Савускъан-Дереси,
Не къадар левхалар кетирди фикриме
Сагъымда Герайнынъ акъ мермер дюрбеси,
Тарихлар саф олуп кирмекте зикриме.
Къырларгъа тырмашкъан еллары узун,
Энъиши, екъушы салынджакъ киби.
Чалысы, чимени, есунлы ташлари
Гузеллер бойнунда боюнджакъ киби.
Эр елнынъ башында отьмиштен бир из,
Кяде бир корюне мезар ташлари,
Бу еллар, къарт дагълар, къабаргъан денъиз-
Эзильген татарнынъ силядашлары.
«Чыракъ оюны»
11-джи талебе:
«ЗЫНДЖЫРЛЫ МЕДРЕСЕ»
(монолог)
-Зынджырларым пек тотланды,
Зынджырларым яралы.
Екътыр манъа алып кельген
Не елчыкъ, не аралыкъ.
Дерт диварым къалды меним,
Мен- «Зынджырлы медресе»
Гъам –яныкълар алды мени,
Дертлерим де эп осе.
Зынджырымны тотлар басты,
«Баса – бассын», дедилер.
Сарды мени джин-албасты
Ве гуняхсыз делилер.
Демезмеди Исмаил бей
Корьсе буны ве бильсе:
«Бойле ишке акълым етмей,
Ах, «Зынджырлы медресе»
Мен ярашым къайта баштан –
Халкъым мени тиклейджек.
Артыкъ, не сель, не де боран
Дал боюмда букмейджек.
Тек анъла сен, «улу девлет»,
Яптыгъынъа тевбе ет.
Этмез исенъ, делихане
Олур бутюн мемлекет.
12-джи талебе:
БАГЪЧАСАРАЙ
Ешиль джаплар арасында эскен елинъ
Тар сокъакълы маалелерде кимни арай?
Ничюн къурып къалды «Сырлы Чешме»лернинъ?
Сейле манъа, Багъчасарай, Багъчасарай.
«Чюрюк Сувнынъ» бойларында тамыр аткъан
Сельбилеринъ ничюн осьмей, ничюн къаврай?
Отуз эки Ай-Йылдызынъ къайда баткъан?
Сейле манъа, Багъчасарай. Багъчасарай.
Йигирминджи асырдан да мераметсиз
Бир асырны корьдимекен бу Хансарай?
Тарихынъда олдымы йыл дерт-заметсиз?
Сейле манъа, Багъчасарай,Багъчасарай.
Бефтанлардан къамбурайгъан къутсыз киби
Алчакъ –джампик эвлер кимден имдан сорай?
Кимлер эди бу эвлернинъ озь саиби?
Сейле манъа,Багъчасарай, Багъчасарай.
Кимлер эди бу джапларда къой джайратып,
Топ-Къаянынъ талдасында къавал чалгъан?
Аллы-пуллы феслерине гуллер такъып,
Гугюминен чешмелерден сувлар алгъан?
Къайда шимди о есмалар, не ерлерде
Чаларгъан ве сийреклешкен сачын тарай?
Сен оларны хатырладынъ нидже кере?
Сейле манъа, Багъчасарай, Багъчасарай.
Расткетирдим бир есманы сокъгъынъда,
«Мерабанъыз» деди, къашы-козю къара.
Къара денъиз далгъаланды тенъ-къанымда,
Инан бунъа, Багъчасарай, Багъчасарай.
Афу эйле, санъа таныш олгъан тильде
Бойле сезни эшитмединъ нидже заман.
Биз эпимиз иракъ эдик тувгъан Ильден,
Иджранлыкъта олеяздыкъ аман - аман.
Олеяздыкъ дертке дерман тапалмайып
Хасталыгъын гизли олгъан бичаредай.
Сен де талдынъ асретликте йыллар сайып,
Чокъ ипрангъан Багъчасарай, Багъчасарай.
Бу куньгь де такъдириме бинь эвалла!
Келбдим санъа боранларгъа огърай –огърай.
Севем сени олсанъ биле насыл алда,
Багъчасарай, Багъчасарай, Багъчасарай
13-джы талебе:
Багъчасарай
Багъчасарай, Багъчасарай!
Эки сёз бир сёзде къошулар:
Багъы да бар, сарай да шу сёзде.
Багъчасарай, Багъчасарай.
Сенинъ адынъ дюльберден – дюльбер.
Керчектен бир вакъыт сарай олгъансын.
Энди къартайдынъ, яшын къачтан –
къач юз
Адынъ муир олгъан бизим юреклерде.
Багъчасарайгъа кельген адам
Шашып къала эски шеэрине –
Дерсинъ бугунь ханлар кочкен
мынъдан,
Къалгъан мечетлери, багълары,
шувултылы озенлери.
Къалгъан халкънынъ эвчиклери,
Кирамит къаплы тёпелери,
Тарчыкъ экен азбарлары,
Пытакъ узата пенджереге
тереклери.
Багъчасарай! халкынъ къайтты -
Юзюнъ корьди, юреклерден севин ташты.
Энди халкъынъ айта: «Олурмыз биз
Ватанымызда пек бахытлы.»
Бахчисарай
Бахчисарай, Бахчисарай!
Что за звёздный город!
И поэты, и певцы, и танцоры –
Сколько вас отсюда родом.
Сотни лет тому назад, так случилось.
Оказался Бахчисарай родовитым домом.
Сотни лет тому назад жили здесь Гераи.
И немало было среди них с улицы Парнаса.
Жанр любой могли
С легкостью представить:
И кыта, и мурабба, муседдес
и месневи,
И кошма из трёх четверостиший.
Ашык Умер здесь, было время,
Пел песни барда
Пел о том, что быть любимым
и любить
Это значит – мир познать,
Тайны звёзд как следует узнать.
И не сбиться никогда с узкой
той дороги
По названию – судьба.
И сегодня Бахчисарай –
Золотой богатый край.
Будем все приумножать
Славу, честь сердечка Крыма.
Бахчисарай! ты невзгод и бед не зная,
С каждым днём всё больше расцветай.
Оюн «Ватанымсын гузель Къырым»
Багъчасарай къырымтатар халкъынынъ къадимий шеэри.
Багъчасарай къырымтатар халкъынынъ шанлы тарихи
Багъчасарай манъа умют ве къувет бере,
иманымны арттыра.
Оюн «Багъчасарай Хайтармасы».
13PAGE 15
13PAGE 14115
15