Ж?н ж?не жібек маталар туралы т?сінік
СабаKтыS маKсаты: Ж_н ж‰не жібек маталар туралы т_сінік
а) білімділігі : оKушыларCа мата т_рлерініS KaрылымдыK
ерекшеліктерін, негізгі Kасиеттерін, мата
атауларыныS маCынасын, тоKылу, ™Sдеу
‰дістерін т_сіндіру.
‰) дамытушылыCы : оKушылардыS танымдыK деSгейлерін
кеSейту, ойлау Kабілеттерін дамыту, мата
т_рлерін ажырата білуге даCдыландыру,
іскерлік даCдыларын дамыту.
б) т‰рбиелілігі : оKушыларды білімділікке, ізденімпаздыKKа,
aKыптылыKKа, адамгершілікке т‰рбиелеу.
СабаKтыS т_рі : аралас сабаK
СабаKтыS ‰дісі : ауызша баяндау, сын тaрCысынан ойлау
стратегиялары
К™рнекіліктері : « Мата т_рлері » - бетшесі, «Мата Kaрылым-
дарын салыстыру » - кестесі, « МатаныS
Kасиеттері», «Мата атаулары» - бетшелері,
интерактивті таKта
€дебиеттер : «Технология 6 » - оKулыCы
І. `йымдастыру.
ІІ. СабаKтыS Kaрылысы :
Ж_н ж‰не жібек маталарыныS сыртKы Kaрылымы
АлCашKы ™Sдеу жaмыстары
Jасиеттері
JызыCушылыCын ояту.
Мата неден тоKылады ?
ТалшыKтар Kандай т_рлерге б™лінеді ?
ТалшыK т_рлерінен Kандай маталар тоKылады ?
Мата бойындаCы талшыKтар Kалай орналасады ?
ТалшыKтардан жіп дайындау жaмысы Kалай аталады ?
Тігіс дегеніміз не ?
МатаныS жиегі деп нені айтамыз?
Еліміздегі маKта ™сірілетін аймаK.
Г_лдері бар KaлпырCан,
КеS жазыKтан аумайды.
ОCан ‰ркім aмтылCан,
Киер киім оSтайлы.
Бaл не ? (мата)
МаCынаны т_сіну
ТалшыKтар
табиCи жасанды
™сімдік тектес жануар тектес
маKта ж‰не зыCыр маталар ж_н ж‰не жібек маталар
т_йе,Kой,ешкі ж_нінен алынады жібек Kaртынан алынады
Ж_н маталарын дайындау _шін алдымен ™Sдеу жaмыстарын орындайды.
Ж_нді алCашKы ™Sдеу
талшыKтарды сапасы бойынша іріктеу
тазалау
т_ту
арнайы сабынмен жуу
кептіру
иіру
мата тоKу
Ж_н ж‰не жібек маталар
ТабиCи жібек-™те жіSішке, н‰зік жіп. Оны тaт жібек KaртыныS Kуыр- шаCынан алады. Бaл т‰сіл тоKыма ™нерк‰сібінде кеSінен Kолданылады. JуыршаKтаCы жібек жібініS aзындыCы 700-800 метрге дейін жетеді. Жіп ™те жіSішке болCандыKтан,біремес, бірнеше KуыршаKтыS жібін біріктіреді. Ондай жіпті жібек шикізаты деп атайды.
Жібекті алCашKы ™Sдеу жaмыстары былайша орындалады: жібекті тасымалдау ж‰не саKтау алдында ™Sдеу – жібекті бумен ™Sдеу ж‰не ыстыK ауамен кептіру, жібек шикізатын алу – KуыршаKты бумен ™Sдеу ж‰не бірнеше KуыршаKтан жібек жібін жинау. Бaл операциялар жібек орау фабрикасында орындалады. ТалшыKтардан жіп иіреді, одан мата тоKылады.
Мата т_рлері неліктен Kыртыстанады, KысKарады,созылады т.б.™згерістерге aшырайды ?
ТалшыKтардыS Kaрамы.
МатаныS сапасы к™бінесе талшыKтардыS Kaрамына байланысты.
`зын ж‰не жіSішке талшыKтардан жіSішке,мыKты, біркелкі жіп алынады. Мaндай жіптен тоKылCан мата жaKа,берік,тегіс,жaмсаK болып келеді.
Ирек талшыKтар жаKсы жылу саKтаCыштыCымен ерекшеленеді. Мaндай талшыKтан тоKылCан маталарды KысKы киім тігу _шін Kолданады.
Ж_н ж‰не жібек талшыKтарын салыстыру
ТалшыKтардыS Kaрамы мен сыртKы к™рінісі
ТалшыK атаулары
ж_н
жібек
Т_сі
аK,Kара,сары ж‰не басKа табиCи т_стер
аK
ЖылтырлыCы
Kатты
онша Kатты емес
`зындыCы
10-250 мм
700-800 мм
ЖуандыCы
жуан талшыKты
™те жіSішке талшыKты
Иректігі
™те ирек
т_зу
ЖaмсаKтыCы
орташа
жоCары
Тегістігі
_лпілдек
тегіс
Беріктігі
маKтадан т™мен
жоCары
серпімділігі
жоCары
орташа
МатаныS Kaрамы, Kасиетері талшыKтарыныS Kaрылысына, жіптердіS айKасуына т_сіне,тоKылу ерекшеліктеріне байланысты. МатаныS негізгі Kасиеттері физика-механикалыK, технологиялыK,гигиеналыK Kасиеттері арKылы сипатталады.
Kыртыстануы сетінегіштігі
мыKтылыCы т™зімділігі KысKаруы ыдырауы
физ.-мех.Kасиеті технологиялыK
жіптердіS жіптіS
жіптіS тоKылуы талшыKтыS айKасуы пішінініS серпімділігі
иірілуі сапасы ™згеруі
жылу ылCал
саKтаCыштыCы ™ткізгіштігі
гигиеналыK
матаныS тегістігі ауа
тыCыздыCы ™ткізгіштігі
ЫлCал ™ткізгіштік – матаныS KоршаCан ортадаCы ылCалды ™ткізу Kасиеті .
Жылу саKтаCыштыK – тaраKты жылуды саKтау Kасиеті.
МатаныS KысKаруы – ылCалды-жылумен ™Sдеу кезінде мата ™лшемініS
™згеруі.
МатаныS сетінеуі мен жіптіS ыдырауы – жіптіS серпімділігі мен тегістігі-
ніS, айKасуыныS ™згеріске aшырауы.
Ой – толCаныс
Мата атауларын білеміз бе?
Масаты деп Kандай матаны айтамыз ? Масатыдай Kaлпырар жердіS ж_зі.
Масаты – жaмсаK т_кті мата
Шидем дегеніміз не ? Шидем шекпен кигенім, т_лкі тымаK.
Шидем – т_йе ж_ніне тоKылCан мата
Шай дегеніміз не ? Шолпысы сылдырлап,шайы к™йлегі сусылдап
Шайы – _лбіреген жaKа жібек мата
Б_лде деп нені айтамыз ? ^лде мен б_лдеге оранып
Б_лде – баCалы Kымбат мата
ТорKа – баCалы жібек мата
К_лд‰рі – жaKа жібек мата
Манат – ж_ннен тоKылCан барKыт т‰різді сырт киімдік мата
ОKа – жібек ж‰не зер жіптерден тоKылCан к™мкерме
€сем,жанCа жайлы Kасиеттеріне с‰йкес халKымыз к™бінесе KыздарыныS есімдерін мата атауларымен атаCан. Мысалы: К_лд‰рі,`штап,МаKпал, Jырмызы,Жібек,Д_рия т.б.
СемантикалыK карта толтыру.
Мата атаулары
маKта
зыCыр
жібек
ж_н
АKзон
БарKыт
Баршын
Д_рия
К_лд‰рі
ШаCи
Шидем
Бомази
сиса
4. Кім тапKыр ? ( танымдыK тапсырмалар)
киім
к™ркі
жапыраK
адам
с‰ні
ш_берек
аCаш
м‰дениет
айнасы
бойCа
к™рік
тазалыK
киім
байлыK
астан
Kонымды
саулыK
негізі
Ой т_йіндеу : Мата атаулары Kалай KойылCан ?
- Kасиеттеріне, сапасына, талшыKтардыS атауына, тоKылу ерекшеліктеріне
т.б. байланысты.
Маталар сыры
^лбіреген ‰сем ‰демі,
К™ркімді б‰рі біледі.
СондыKтан да тек мені
Жас адамадар киеді.
Jынай тіккен к™йлектен,
Jыздар к™ркі т_леді.
ТабиCаты н‰зік неткен,
Денеге жaмсаK тиеді.
СaлулыKты кім с_йсе,
Сол жандар мені киеді.
(Крепдишен)
Матамын ‰ркез т™зімді,
МаKтадан алар б™зімді.
^лкендер де кіші де,
С‰ндікке киер ™зімді.
К™п жуса тез KысKарам,
Jажетімді білер aстаCан.
Б_ктелсем де сан рет,
^тіктелсем жаKсарам.
(Шыт мата) С‰ндік киім тігетін,
JалыS т_кті матамын.
`лттыK киім нышаны,
Jасиетті затKа жатамын.
СондыKтан да аналар,
Jызына Kояр атымды,
Атауымды кім табар,
Айта Cой Kызым батымды
( МаKпал) ЖеSіл,жaмсаK матамын,
ЖазCы _лгіге жатамын.
Бояуларым KаныK т_седі,
€семін к™з тартамын.
К™ркі асKан бар керім,
Мені киіп г_лденер.
^стіSдегі бар бaйым,
Меніменен к™ркем к_йге енер.
Атауымды айта Cой,
ТереSнен тарта ой.
( Жібек мата)
JалыS мата саналам,
Мал ж_нінен алады.
СуыKта жaмсаK т_гімнен,
Адамдар пана табады.
К_здік,KыстыK киімді,
`л-KызыS киіп с_йінді.
МеніS атым не екенін,
ТабыSдар енді т_йінді.
( Драп) Мені іздесеS ‰р кезде,
ТабасыS aлттыK киімнен.
Зер т™гілген ізімнен,
Хас шебердіS _йінен.
€сем,жылтыр к™ркіммен,
ШапанCа да ‰р берем.
Ал, Kыздарым сендерге,
К‰жекейге с‰н берем.
( парша)
5. Тест тапсырмаларын орындау.
1. МатаныS к™не атауы
а) материал
‰) кездеме
б) бaйым
2. ЗыCыр матасын алу _шін ™сірілетін зыCырдыS т_рі
а) салалы
‰) бaйра
б) жабайы
3. ХалKымыздыS «аK алтыны»
а) бидай
‰) к™мір
б) маKта
4. МатаныS гигроскопиялыCы деп Kандай Kасиетін айтады?
а) жылу саKтаCыштыCы
‰) ылCал ™ткізгіштігі
б) ауа ™ткізгіштігі
5. Жібек матаныS атауы Kандай aCымCа байланысты KойылCан?
а) `лы Жібек жолына
‰) жібек талшыCына
б) кісі есіміне байланысты
Кім к™п біледі?
JазаKстан РеспубликасыныS мемлекеттік жалауы KабырCалары 1:2 Kатынасындай болатын к™к т_сті т™рт бaрышты жібек мата. ЖалаудыS ортасында 32 с‰улелі к_н бейнесі бар. К_нніS астында самCаCан б_ркіт бейнеленген. ЖалаудыS сап жаCында вертикалды KазаKтыS оюынан жасаCан жолаK бар. К_нніS, с‰улелердіS,б_ркіттіS ж‰не жолаKтыS т_сі – алтын т_стес.
Ел жаSалыKтары
АстанадаCы «Бейбітшілік ж‰не келісім» сарайында «Жібек жолы – JытайдыS жібек ™нері» атты к™рме ™тті. Онда 200-ге жуыK бaйым KойылCан.
Олар – жібектен жасалCан киім-кешектер, жібек тоKитын станок пен оныS жабдыKтарыныS макеттері, жібек Kaртын баптау _лгілері. К™рмеге келушілер JазаKстан мен аспан асты елініS мaраCаттарын aштастырып к™рсететін маCлaматтар мен сан алуан Jытай жібектерін тамашалай алды. Сонымен Kатар, бейнелеу ™нерін с_йетін Kауым Jытай халKыныS 12-Cасырда ‰демі ™рнекті жібек маталар тоKуCа пайдаланCан жібек станогын к™рді.
«Jытай жібектіS мекені, 5 мыS жыл бaрын Kытай халKы жібек Kaртын ™сіруді KолCа алып ‰рі жібек Kaрты арKылы алынCан талшыKтарынан к™здіS жауын алар жібек торCындар тоKыCан. Содан бастап Жібек жолы аталCан сауда керуені жолы б_кіл д_ниені шарлады. БіздіS заманымызCа дейінгі 5-3-ші CасырлардаCы ‰йгілі «Жібек жолы» JазаKстан мен Jытай елдерініS достыCы ж‰не сауда к™піріне айналды», деді ол.
Шежіре сыр шертеді
Белгілі бір д‰режеде бaл таKырыпты тарихшылар зерттеп кеткен болатын. Осы зерттеулердіS орта баCытынан ауытKымай, біз МаSKыстау мен ^стірттіS орта CасырлыK тарихын зерттеу баCытындаCы ™зіміздіS ойларымызбен б™ліскімізкеледі. «Жібек жолы» арKылы тек жібек Kана емес, сондай-аK оны жасау Kaпиялары да жеткізілетін. Осы Kазіргі тілмен айтKанда, ™нерк‰сіптік шпионаж туралы к™не замандарда да к™птеген ертегілер айтылып ж_рген. ОлардыS бірінде Хотан патшасына к_йеуге берілген KытайлыK ханшайым туралы айтылCан, ол жібек Kaрттарды ™зініS бас киіміне тыCумен шекарадаCы кедендік шенеуніктерді алдай алCан. Енді бір ертегіде тaт аCаштары жібек KaртыныS пілл‰ларын бамбуктыK таяKтардыS Kуыстарына тыCып, оларды Константинопльге жеткізген екі византиялыK монах туралы ‰Sгімеленген. Сол оKиCалардан кейін Kымбат жібекті ™ндіру Kaпиясы Батыста белгілі бола бастады. Жібекті ™ндірудіS Kaпиясы неде? Каспий теSізін XVIII CасырдыS алCашKы жартысында зерттеген Сайманов Ф.И. Гильяндегі (Каспий теSізініS оSт_стік жаCалауындаCы провинция) жібекті шыCару ‰дісін келесі т_рде суреттейді. «ОндаCы тaрCындар к™лемі мен т_сі апиынныS д‰ніне aKсас болып келетін жібек KaрттардыS жaмыртKаларын жинап, оларды Kaрттар пайда болCанша жылы жерге Kояды. Jaрттарды арнайы жасалCан с™релері бар шалаштарCа орналастырады ж‰не тaт аCашыныS жапыраKтарын жегізеді. Jaрттар адамныS кіші саусаCындай aзындыK пен ендік к™леміне дейін ™скен кезде адамныS шашынан жіSішке жібек жіпті шыCарып, сонымен ™зін айналдыра ораумен кокон тоKи бастайды. Кокондар жиналып ж‰не KорCасын KазандардаCы ыстыK суCа шыланып алынады. ал кокондар тарKатылады ж‰не сол арKылы ™здерінен артынша жібек мата тоKылатын жіптер алынады». «^стірт пен МаSKыстау Kазыналары» кітабынан
^йге тапсырма : Мата т_рлерініS KaрылымдыK Kасиеттерін аныKтау.
БаCалау.
13PAGE 15
13PAGE 14915
ТалшыKтыS жуан-жіSішкелігі
ТалшыKтыS aзындыCы
МатаныS сапасы
жaмсаKтыCыы
иірілуі
мыKтылыCы
15