Бастауыш сынып о?ушыларына арнал?ан Мен зерттеуге ?йренемін атты ?ылыми жоба

Бастауыш сыныптар арасында ұйымдастырылатын республикалық зерттеу жұмыстары мен шығармашылық жобасы.Б.Момышұлы атыдағы № 43 орта мектеп ҒЫЛЫМИ ЖОБА Тақырыбы: Асқабақ Бағыты: Биология Орындаған: Мұхат Анель Сыныбы: 3 «Г» Жетекшісі: Сарсенбаева Жанар Асқабақ Қөп жылдық өсімдік асқабақ туралы білімін кеңейту. Шығармашылық қызығушылығын арттыру.Мақсаты:Міндеті:Оқушының ғылыми ізденіс жұмысына қызығушылығын ояту. Кіріспе : Асқабақ (cucurbita) – асқабақ тұқымдастарына жататын бір және көп жылдық шөптесін, қолдан өсірілетін өсімдік, усыз, дәмді жеміс. Ол біздің заманымыздан бұрынғы 3 ғасырда Мексикада, Перуде белгілі болып, 15 ғасырдың соңында Мысырға әкелінген. Асқабақ Қазақстанның барлық өңірлерінде, әсіресе, оңтүстік аудандарында көбірек өсіріліп, тағамда, мал азығында пайдаланылады. Бір және көп жылдық өсімдік – асқабақтың қазақ жерінде 13 түрі өсіріліп келеді. Оның 60-80 келілік ірі жемісті мал азығына, мускатты тәтті, хош иісті түрлері тағамда пайдаланылып, дәмді де нәрлі құнарлылығымен қазақтарға да ежелден белгілі болып отыр. Яғни, асқабақтар: асханалық, мал азығындық. Ал, мұның сыртында түрі де, түсіде әртүрлі келетін сәндік асқабақтар да бар. Сондай-ақ, асқабақтың шөлмекке ұқсаған сорттары да кең тараған. Мұндай асқабақтардың қабығы қатты болғандықтан, оңтүстік өңірде ондай асқабақтан сұйық заттар мен сусымалы ұсақ заттар сақтайтын ыдыстарды жасайды.Асқабақты пісіріп те, қуырып та шикілей де ем үшін тартылған етке қосып тұшпара жасап та жеуге болады. Асқабақтың піскен піспегенін сабағына қарап айырады. Асқабақтан диеталық тағамдар да әзірленеді. Пайдалылығы жағынан бұл бақша өнімі Асқабақтың жемісінің құрамында: 15-18 пайыз құрғақ заттар, 8-10 пайыз сахароза, аскорбин қышқылы, каротин, тиамин, рибафлавин бар. Дәніндегі май мөлшері: 20-40 пайыз және асқабақтың құрамында 90,3 пайыз су белок,клетчатка, күл де кездеседі.адам денсаулығына. Асқабақ майында омега-3, омега-6 май қышқылдары на өте бай. өзге жеміс-жидектер мен көкөністерге қарағанда дәрумендерге ерекше бай. Олар: С, В1, В2, В5, Е, РР және ағзадағы зат алмасу процесін жеделдетін Т, қанның ұюына ықпал ететін К дәрумендері және калий, калций, темір. С дәрумені – 8 мг. Қабығынан тазартылған (кілегей қабығымен бірге) тұқымы ішек құртына қарсы (қоймалжың, қайнатылған түрде) қолданылады, асқабақтың жемісінен (ұрығынан) каротин (А провитамині) алынады. Асқабақ майы. Ол –денсаулыққа пайдалы табиғи өсімдіктегі зат .Асқабақтың майы 90 пайызға жуық қанықпаған майларды 45-60 пайызға дейін линолді қышқылды құрайды.Пайдалылығы жағынан бұл бақша өнімі өзге жеміс-жидектер мен көкөністерге қарағанда дәрумендерге ерекше бай. Негізгі бөлім :Асқабақтың сабағының ұзындығы 2-10 метр, жұмыр, түкті, бұтақты, жайыла өседі. Жапырағы ірі, ұзынша қалемшелі, бүйрек тәріздес, гүлі қос жынысты, ірі, сарғыш түсті, тарамдалған мұртшалары жанындағы өсімдіктерге шырмалып өседі, жемісі ірі, пішіні дөңгелек, сопақша, түсі әртүрлі, шырыны жұмсақ, дәмді. Мінеки, асқабақтың негізгі сипаты осындай. Ол – экологиялық таза өнім. Тұрмыста асқабақ майы қуырылған асқабақтың дәнінен сығып алынады. Осы майдың өзіне тән ерекшеліктері: түсі – қошқыл жасыл немесе қою қоңыр, иісі өткір, хош иісті, дәмі тәтті. Яғни, асқабақ майы – биологиялық белсенді зат. Құрамындағы белсенді май қышқылдары: пальмитин, стеарин, олеин, линол қышқылдары, стериндер, фосфолипидтер, каротинойдтар; дәрумендер мен микроэлементтерге де бай.Асқабақ майында қанықпаған майлар бар, ол тағамның сіңіп, жеңілдеп, зат алмасуының тездеуіне жәрдемдеседі. Соның нәтижесінде, ағзадағы асқорыту, зәр шығару мүшелерінің жұмысы күшейеді. Қазір дамыған елдерде асқабақ майы биологиялық белсенді зат – фитопрепарат ретінде қолданылып жүр. Бүгінгі тақырыбымызға арқау болып отырған асқабақ көкөнісі адам денсаулығына пайдалылығы жағынан өзге жеміс-жидектер мен көкөністерге қарағанда дәрумендерге аса бай. Асқабақ туралы не білеміз? Қазақ дастарханында асқабақтан пісірілген тағамдар қойыла бермейді. Оның еті мен дәнінен, пілегінен емдік дәрілер жасалатынын, халық медицинасында бауыр ауруы емінің бірден-бір шипасы асқабақ жеу екенін біле бермейтіндер де көп. Және де базарларда асқабақтың бағасы қымбат болғандықтан, оны күнделікті ас мәзірінде қолдану үшін сатып алушылар да аз. Осы асқабақ қандай өсімдік, қазақ жеріне ол қайдан әкелінді, оны қандай ауруларға пайдалануға болады, құрамында нендей дәрумендер бар, бұл жөнінде де нақты деректерді табу қиын. Сол себепті, бау-бақша өсірушілермен, халық емшілерімен, асқабақты зерттеушілермен ақылдаса отырып, біз бүгін мың бір дертке дауа асқабақ туралы әңгіме қозғамақшымыз. ААсқабақ несімен құнды06:43 Асқабақтың тойымды тамақ болуына қоса, емдік, шипалық қасиеттері де баршылық. Ол жүрек-қолқа жүйесінде кінәрат болғанда, семіріп кеткен жағдайда пайдалы. Халық ем-домында оның несеп жүргізетін, ыстықты түсіретін қасиеттері белгілі.Асқабақтың өзінің осындай тамақтық, шипалық қасиеттері болса, оның дәнінің бағалы екені кейінгі уақытта кеңінен мәлім бола бастады. Оны балмен араластырып жеп, ішек құрттарын түсіру үшін пайдаланады. Ежелгі емшілер асқабақтың шырынын ем ретінде ішкізген. Бүйрек, бауыр ауырған жағдайда күніне 1 стақан шырын ішу керек делінеді. Асқабақ шырынын жаңа дайындалған күйінде ғана ішеді, өйткені үйдегі жағдайда оны сақтау өте қиын. Ең соңында асқабақ қыста сақтағанда пісіп жетілетінін айта кетейік. Сондықтан, әдетте, оның пісіп үлгермеген пәлектерін де аңызда қалдырмай жинап алады. Тұқымдық дәні жолақтана буылтықтанған түрлерінде көп болады. Асқабақ дәнегінің пайдасы Асқабақ дәнектерінің пайдасын біле жүріңіз... Асқабақты жегенде ұрығын жуып, кептіріп, дәнін алады. Асқабақ – усыз, дәмді жеміс. Дәні, сабағы, еті әйелдердің ағзасындағы емшек сүтін молайтады. Асқабақтың уытты қайтару, қабынуды жазу, ауырғанды басу тәрізді де қасиеттері көп. Асқабақ дәнінің майын дәрі ретінде капсула, флакондарда сақтап, пайдаланады. Асқабақ - мың бір ауруға ем Бүгінгі тақырыбымызға арқау болып отырған асқабақ көкөнісі адам денсаулығына пайдалылығы жағынан өзге жеміс-жидектер мен көкөністерге қарағанда дәрумендерге аса бай. Асқабақ халық еміндеАвстрия патшасы (1773 жылы) асқабақтың шипалық қасиетіне әбден тәнті болғандықтан, мынандай жарлық шығарған: «Асқабақ денсаулыққа таңғажайып әсер етеді, өте пайдалы болғандықтан, тағам ретінде пайдалануға тым бағалы, сондықтан тек дәрі күйінде ғана пайдаланылсын». Асқабақтың емдік қасиеттері Авиценаның жазбаларында да, Мухаммед Хусейн Шеразидің еңбектерінде де кездеседі. Бұл жазбаларда тіпті, асқабақ дәнінің майы құлақ пен тамақ ауруына ем ретінде пайдаланылатыны, ыстығы жоғары адамдарға асқабақ шәрбатының (сиропының) шипалы әсер ететіндігі айтылады. Сол ерте заманнан жеткен тағы бір деректер: көру қабілеті нашарлағанда да, қаназдықтан жапа шеккенде де, артық Дәні, сабағы, еті әйелдердің ағзасындағы емшек сүтін молайтады. Асқабақтың уытты қайтару, қабынуды жазу, ауырғанды басу тәрізді де қасиеттері көп. Бір ғажабы, асқабақты қысқа сақтағанда, ол толықтай пісіп, жетіледі. Сондықтан да оның күзде пісіп үлгірмеген пәлектерін де қалдырмай жинап алу қажет. Халық емшілері асқабақты несеп-жыныс жүйесінің көптеген ауруларын емдеуге қолданады. Асқабақтың несеп айдаушы, қабынуға қарсы, өт айдағыш қасиеттерінің бар екендігі, паразиттерді жоятындығы дәстүрлі медицинада да зерттеліп, дәлелденген. Осыған орай дәрігерлер асқабақты жүрек қан-тамыр аурулары, гипертония және зат алмасуда қиындықтары бар науқастарға диеталық тағам ретінде де ұсынады. Асқабақ еті ем болатын аурулар1. Адам бойына тараған апиын уын қайтару үшін асқабақтың етін жаншып, суын сығып алады. Сосын оны уланған кісіге тиісті мөлшерде ішкізеді. Бұл апиын уын қайтарады. 2. Асқабақты ем-дәмде қолдану адамды арықтатады. Себебі, оның құрамында жасанды талшықтың, судың, жасұнықтың көп мөлшері бар. Ол ағзадағы асқорыту үдерістерінде тездетіп, оны уыттардан тазартады. 3. Отқа немесе ыстық суға күйіп қалғанда, асқабақ етін жаншып (тазалығына көңіл бөліңіз), жараға таңу қажет. Ол жараның жазылуына көмектеседі. 4. Өкпеге шығу шыққанында, асқабаққа 250 грамм сиыр етін қосып, суға пісіріп, тамақ орнына жейді. Оған май мен тұз қоспайды. Сонда өкпе шығуы жойылады. 5. Іштегі құртты түсіру үшін шикі асқабақ етінен ерексектерге 500 грамм, балаларға 350 грамм жегізеді. 2 сағаттан соң іш айдайтын дәрі ішкізеді, құртты түсіреді. Бұл дәріні 2-3 күн ішу қажет. 6. Ағза жүдесе, адам бойын әлсіздік болса, асқабақты сүтпен дайындап, қаймақ, май, жаңғақ, бадаммен қосып жесе пайдасы мол. Асқабақ тұқымы (дәні) ем болатын аурулар: Халық емшілері ежелден-ақ асқабақ дәні арқылы таспа және сазан құрттарды түсіріп, әйелдердің босанғаннан кейінгі аяқ-қолының ісінуінде, көкжөтелде, көтеуде (геморройда) асқабақпен емдеген. Олардың асқабақ дәнін балмен араластырып жегізіп, адамдарды ішек құрттарынан құтқарғаны жөнінде ертедегі медициналық жазбаларда жиі айтылады. 1. Адамның ішегіндегі таспа құртты түсіру үшін 60-120 грамм асқабақ дәнін суға қайнатып, ашқарынға дәнімен қоса ішеді. 2 сағаттан соң 2 грамм таза сорды сумен ішу керек.2. Сазан құртын түсіру үшін 30-60 грамм асқабақ дәнін талқандап, оны бал немесе шекер (қант) суымен ішеді де 2 сағаттан соң таза сордан 20 грамдай ішіп, ішті өткізеді. Сонда сазан құрты түсіп қалады.3. Асқабақ дәні (тұқымы) көкжөтелге де шипалы ем. Көкжөтелден жазылу үшін асқабақ тұқымын қыздырған тас кірпіштің үстіне қойып кептіреді, сосын оны талқандайды. Ұнтақты қара шекер суымен күніне бірнеше рет ішсе, көкжөтелден құтылады. 4. Көтеуді (геморроайды) емдеу үшін асқабақ тұқымының 1 келісін суға қайнатып, оны күніне екі рет булап, емді бірнеше күн жалғастырса, аурудан жазылады. 5. Балалардың жұтқыншағы жиі қабынады. Оған себеп көп. Сондайда тиісті мөлшерде асқабақ тұқымын науатқа қосып қайнатады, оны күніне 10-16 грамнан ішіп, емделеді. 6. Адам жүрек әлсіздігінен жүдесе, асқабақ тұқымы мен хуасының дәнін (жер жаңғағы) жаңғақ дәніне араластырып талқандайды, жағдайына қарап тұрақты түрде ішіп тұрады. 7. Босанғаннан кейін аналық омырау сүті азайса, 150 грамм асқабақ қабығы мен аршылған шикі тұқымын дәріге орап талқандап, қайнаған сумен таңертең ашқарында ішу қажет. Оны 3-5 күн бойы ішсе, ана омырауының сүті молаяды. Қуырып немесе қайнатып ішуге болмайды. 8. Ішектегі құрттардан арылудың ең тиімді тәсілі – қабығы аршылған дәнін ашқарынға жеу, 6-7 дәнді езіп, сүтпен ішу. 9. Простатитте 0,5 грамм тазаланған асқабақ дәнін (қуырылмаған) еттартқыштан өткізеді, оны 1 стақан балмен араластырып, орман жаңғағы сияқты кішкене-кішкене пішімге келтіреді. Он шақтысын банкіге салып, қалғанын тоңазытқышта сақтайды да, мұны күніне 1 рет ашқарынға астан 30 минут бұрын жеп тұрады. Емді жылына бір рет ғана жасаған жөн. Емі өте шипалы. Асқабақтың асханалық сорттарын піскен, қуырылған күйінде тамаққа пайдаланады. Асқабақ құймағыАсқабақтық қабығын аршып, дәнін алып тастайды. Үккішпен үгіп, оған сүт құяды да, 15—20 минут бұқтырады. Содан соң суытыл, ұн немесе кепкен аяның ұнтағын, жұмыртқаның құмшекер қосып езілген сары уызын қосады, аздап тұз салады. Сосын жақсылап араластырып, көпіршітілген белок қосады. Ұн орнына стакан толар-толмас ұнтақ жарма қосса да жетіп жатыр. Құймақты жақсылап қыздырылған майға қуырады. Дастарқанға дайын құймақпен бірге қаймақ және қүмшекер қоса беріледі. 1.5 кг асқабаққа: 1 стакан сүт, 1 стакан бидай ұны немесе кепкен нан ұнтағы, 1 ас қасық құмшекер, 2 жұмыртқа, 1 ас қасық сары май керек. Тұз татымына қарай салынады.Қуырған асқабақАсқабақтың қабығын аршып, дәнін алады. Турап тұздайды (қажетіне қарай бұрышталады). Ұнға аунатылып, сары майға қабығы қызарып қабыршақтанғанша қуырады. Оны қаймақ қосып жеген жақсы.Алма қосып піcірген асқабақАсқабақ пен алманы ұсақтап турайды да, араластырып, шала піскенше (10—15 минут) бұқтырады. Оттан алып, аздап суытады да, жұмыртқаның қант қосып үгілген сары уызын, содан соң көпіршітілген белок қосады. Сосын мұқият араластырылып сары май жарылып, кепкен нан ұнтағы себілген формалы ыдысқа салып пісіріледі. 500 г асқабаққа: 500 г алма, 2 жұмыртқа керек. Құмшекер татымына қарай салынады. Асқабақ дәмін тағам үшін шикілей де, қуырыл та пайдалануға болады. Асқабақ өсіру жөнінде Бақша мақаласынан қараңыз.[3] Қорытынды. Біз жоғарыда Шығыс медицинасында, оның ішінде қазақ емшілерінің шипасында асқабақтың етін, дәнін, шырынын, қайнатпасын пайдаланудың ежелгі рецептерімен таныстық. Уақыт көші алға қарай жылжыған сайын халық емдері де жаңарып, дами береді.Кейінгі кезде халық емшілері, асқабақтың емдік қасиетінзерттеушілер асқабақ мәйегімен мынандай ауруларды емдеуге ақыл-кеңес береді :1. Теріге қышыма, есекжем шыққанында, денені күйік шалғанында үккіштен өткізілген асқабақ мәйегінен компресс тартылады. 2. Бауырдағы боткина дертінде 3-4 ай қатарынан үзбестен асқабақ мәйегін жейді. Бұл ем бауырдың қызметін жақсартады. 3. Лямблиоз (құрт) дертінде асқабақты алып, дәні мен мәйегін ойып тастайды да жылы су құяды. Ол жарты сағат беті жабық ыдыстың ішінде тұруға тиісті. Дайын болған тұнбадан күніне 4 рет астан 20 минут бұрын жарты стақаннан ішеді. Емдік курс 20 күн. Бір айдан соң емді қайта жалғастырған жөн. 4. Егде адамдарды ұйқысыздықтың мазалайтыны белгілі. Одан арылудың тәсілі: қайнатылған (буға піскен) асқабақ мәйегінен ботқа дайындап, күніне 2 рет 50 грамнан ішіп отырады. Ұйықтар алдында қайнатпасына бал қосып, 1/3 стақаннан кәдеге жаратады. Екінші тәсіл: 20 бадам жаңғағын 1 шай қасық асқабақ дәнегіне қосып, үстіне қайнаған су құйып, 8 сағат тұндырып қойып, кешкілік ішіп емделеді. Мінеки,қорыта айтқанда қарапайым асқабақтың мың бір дертке қандай дәру екенін көрдіңіздер . Олай болса, Сіздің дастарханыңызда асқабақтан дайындалған да дәмді тағамдар, шипалық шырын, қайнатпалар орын алсын! Назарларыңызға рахмет!