Конспект урокаЧaваш писателeсем cут cанталaк cинчен

ваш Республикин В
·рентя тата Замр
·ксен политикин министерстви
Ч
·ваш Республикин в
·рентя институтч
·



Республик
·ри наци культурисен «Тусл
·х х
·лхем
·» фестивал
·
«Ч
·вашл
·х т
·нчи» номинаци









Ч
·вашсен зут зантал
·ка упрас ыйт
·ва тапратн
· зыравзисем, в
·сен хайлав
·сем.













·зе Пат
·рьел район
·нчи
Алманч
·ри в
·там шкулта
7-м
·ш класра в
·ренекен
Петров Алексей хат
·рлен
·


Ертязи: ч
·ваш ч
·лхипе
литературине в
·рентекен
Генералова Галина Петровна




Пат
·рьел – 2013з.


Ч
·вашсен зут зантал
·ка упрас ыйт
·ва тапратн
· зыравзисем, в
·сен хайлав
·сем.


Т
·ллев: Ч
·ваш зыравзисем х
·йсен хайлав
·сенче зут зантал
·кш
·н п
·ш
·рханнине,
·на упрама, ун пуянл
·хне сыхлама ч
·ннине
·нентересси.

Задача: Хам
·н т
·пчев
·з
·нче зыравз
·сем зут зантал
·кпа уйралми пулнине пал
·ртасси.

Актуальность: Ку т
·пчев
·зне 2013 зул зут зантал
·ка упрас зултал
·к пун
· май хат
·рлер
·м. Ч
·ваш зыравзисем ч
·н-ч
·нах зут занталл
·к пуласл
·х
·ш
·н п
·ш
·рханса зырнисене т
·пчеме т
·р
·шр
·м.








































Умс
·мах

Зут зантал
·ка упрасси – кашни зынн
·н тив
·з
·.
(Кал
·р
·ш.)
Зут зантал
·к М
·нле илемл
· те ыр
· в
·л пуринш
·н те.
·на курса зын сав
·нать, унпа п
·рле ч
·р
·лет, в
·й-хал пухса
·злеме пулать.
Зултал
·к хушшинче зут зантал
·к т
·ват
· хут улш
·нать, т
·ват
· тум т
·х
·нать. Х
·л
· те, з
·в
· те, зур
·пе к
·р
· те х
·йне май хитре, ыр
·, пуян, пархатарл
·. Зуркунне йыв
·зсем ч
·р
·лнипе кай
·ксене в
·зсе килсе й
·ва зав
·рнипе паха. Зу илем
· зим
·зсем пулнинче, ясен-т
·ран паркаланнинче, ч
·п
·сенчен, зурасенчен патвар та илемл
·
·ру зит
·ннинче
·нт
·.
Зут зантал
·к пир
·нш
·н епле ыр
· пулнине манатп
·р эпир х
·ш чухне.
Зухалсах пырать ч
·ваш уй-хир
·н
·м
·рхи тус
·, юр
·зи сар
· путене? Хир ч
·ххисем
·зта-ши тата? Кам ай
·пл
·-ха зак
·ншан? Палах, зын. В
·л з
·рсем зинче, шыв зинче хузалансах пын
· май х
·й хызз
·н варласа п
·терсех пырать.
·л
·к ул
·х-заранра ут
· зулн
·. П
·весем туп-тулли пулн
·, в
·сенчи т
·р
· шывра тем т
·рл
· пул
·
·рчетн
·. Хал
· вара унчен ут
· зулн
· выр
·нсене выль
·х таптать, п
·висем юшк
·нпа тулн
·. Ялта та м
·н чухл
· тасамарл
·х, удобрени, т
·рл
· химии им-зам
·.
Химии завоч
·сем тавраш
·нче типсе ларн
· йыв
·зсем зулла та х
·ллехи пек шап-шур
· кур
·нса ларазз
·. Унта палах, кай
·ксемпе тискер ч
·р чунсене кураймаст
·н. Зулсерен сахалланазз
· в
·сем.
«З
·ре сахал парса нумай илейм
·н» -- тен
· ваттисем м
·н авалтан. Ч
·ваш х
·й ачине м
·н п
·ч
·крен зут зантал
·ка упрама в
·рентсе ястерн
·. Эп
· п
·ч
·к чухне пире аслисем зултал
·кра ик
· хут йыв
·з лартма илсе тухатч
·з: п
·рре зуркунне, юр кайса п
·тсен, тепре к
·ркунне.
Кай
·к-к
·шеке, т
·рл
· ч
·р чунсене упрас т
·ллевне тун
· заповедниксем сахал мар. Анчах браконьер
·сем те нумай-зке. Зак ыйт
·ва хускатать те
·нт
· М.Кипек х
·й
·н «Кай
·к тус
·» повз
·нче. Ч
·ваш в
·рман
·сенче п
·шисем, пур
·шсем, хир сыснисем пит
· сахал юлни зинчен ыйту хускатать зыравз
·. Мулкачсен анчах мар, тил
·сен те хисеп
· самаях чакса пырать.
«Зуркунне.. Хур кай
·к карти Ч
·ваш З
·ршывне в
·зсе зитет. Канас тесе
·м
·тленет, анчах та
·м
·те х
·руш
· п
·шал сасси татать. Шатра Михаля пек ирс
·р зынсем зут зантал
·кш
·н т
·р
·шакан Виктор Тараев пек харс
·р та таса чунл
· зынсене ура хурса пынине, зут зантал
·ка с
·т
·р тунине к
·тартса парать М
·три Кипек.
Зут зантал
·кран ун
·н м
·н пурине п
·ч
·ртаса илетп
·р те – каялла вара хам
·р ним
·н те парасш
·н маар. Зут зантал
·к
·н экологи
·пе чун экологий
· пирки с
·мах хускатать те
·нт
· Василий Алентей «Хирте в
·рш
·нсем в
·зезз
·» романри Иван Пантюхин бригадио, механизатор пулн
·скер, п
·р п
·ч
·к шырланран тем пыс
·к
·ш х
·п-х
·рл
· т
·мл
· вар пулса кайнине ас
·рхамасть, анчах п
·рре зак вартан ун упаленсе тухмалла пулса тухать, «Хам куз ум
·нчех тар
·нланса пыч
·-зке зак шырлан. М
·нш
·н шух
·шламан-ха эп
·
·на? – тет в
·л. Вара ун куз
· умне п
·т
·м таврари зырма-затра тухса т
·рать. В
·сем пурте никам казайми тар
·н. Зырма яла ик
· пая уй
·рса хурать. п с
·нарсене Хисмет зырмине п
·велесе ларттарать. Кунта геройсем т
·рл
· йыв
·рл
·хсемпе т
·л пулазз
· пулин те ал усмазз
·. Пит
· те тар
·н зырмана п
·велесе пул
·
·рчетсе ярасса шаназз
·. Хирсене те ш
·варма пулать.
Зут зантал
·к эрозий
· тата чун эрозий
·, в
·сене м
·нле сиплемеллине танлаштарса зырса парать зыравз
·. Зын тата зут зантал
·к п
·р-п
·ринпе тач
· зых
·нн
·.Зут зантал
·кри таврал
·х м
·н чухл
· тасарах, этем унпа м
·н чухл
· с
·пайл
· кил
·шяре пур
·нать, зын сывл
·х
· зав
·н чухл
· зир
·прех. З
·р м
·н чухл
· пул
·хл
·рах, зын пурн
·з
· зав
·н чухл
· пуянрах. З
·р зынна с
·ткен парса ястерет. Тыр-пул, улма-зырла, м
·й
·р-к
·мпа, анл
· ул
·х-заран, сим
·с тумл
· в
·рман, ч
·в
·нти кай
·к-к
·ш
·к юрри,
·ш
· зум
·р, асамат к
·пер
·, уз
· варн
·ш зил – зынн
·н к
·м
·л-туй
·мне з
·клезз
·.
Юхма Мишши – пултарулл
·, ырми-канми
·злекен ч
·ваш писател
·сенчен п
·ри. Ун
·н произведений
·сенче
·зчен ч
·ваш хал
·х
·н культурине к
·тартса паракан х
·й
·н ев
·рл
· картина пума т
·рать.
Ч
·ваш хал
·х
·н пурн
·зне т
·пчен
· май Юхма Мишши ч
·ваш в
·рман
·, зут зантал
·к
· зинчен те п
·ш
·рханса зырать. «Ак
·ш кялли» хайлавра ват
· ч
·ваш кялле вараласран сыхласа х
·варсан ак
·шсем килессе шанса т
·рать. Зухалса пыракан зир
·п юмансемш
·н м
·нле хуйх
·рать. Ч
·ваш в
·рман
·сене I Пет
·р патша в
·х
·т
·нче карапсем тума юр
·хл
· пулн
·скерсем халь в
·сем зулран зул сахаллансах пыразз
·.
Анатолий Емельянов та х
·й
·н «Зырма Кузми» хайлав
·нче Василий Алентей шух
·шнех зир
·плетет. Кунта Федор Иванович з
·ре зырма зурн
·ш
·н п
·ш
·рханать. З
·ре сиплеме пул
·шу ыйтать. Аран-аран пузл
·хсене выр
·нтан хускатать. Х
·й
·н т
·ллевне пурн
·злать-пурн
·златех. Зырмана иш
·лме чарать, п
·вен уссине зынсене
·нлантарать. «В
·рман п
·тсесс
·нех зырма т
·п
·нче зурхи шыв зисе кайн
· шырлан кур
·нч
·. Тимл
· з
·р
· сап-сар
·. Анаталла анн
·зем зырма сар
·лать» Зак усан зырмана п
·велесе хумалла та
·нт
· зырма Зырма Кузми (Кураков) шух
·ш
·нче. В
·л т
·р
·шни, зялте ларакан пузл
·хсем патне зитни сая каймасть та зак зырмасем хупланса пын
·ш
·н сав
·нать.

Земен Элкер
·н «Еш
·л хунав» повез
·нче «Пуян ч
·ваш в
·рман
·» сып
·к пур. М
·н зырса к
·тартать-ха пире зыравз
·. Кунта в
·л экологи ыйт
·в
·сене хускатать. Зут зантал
·ка, кай
·ксемпе ч
·р чунсен пурн
·зне с
·нама, в
·сене упрама, кашни зын
·зне хисеплеме, т
·ван з
·р-шыв илем
·пе пурл
·хне упрама, ун пуянл
·х
·пе перекетл
· ус
· курмаллине к
·тартать.
Вениамин Петрович Тимаков (1940-2002) с
·в
·з, прозаик, кузаруз
·. П
·ррем
·ш к
·неки «Асл
· зых
·ну» ятл
·. «Юмансар» поэм
·ри юман с
·нар
· хал
·х кун-зулне символласа к
·тартн
·.
«Аттем
·рсен с
·вапл
· з
·р
·» повестьре ял хузал
·х
·нче т
·рл
· нарк
·м
·шл
· им-зампа ус
· курн
· хызз
·н в
·рман, унти кай
·к-к
·ш
·к, ул
·х-заран п
·тсе,х
·рса типсе пырать. Анчах та к
·на чармалла. М
·нле? Шкул ачисем сцена лартса паразз
·.
Зуркунне З
·м
·рт шап-шур
· зезкере, ем-еш
·л кур
·к, чечексем, кай
·к-к
·ш
·к юрри чуна з
·клет. Зак выр
·нтах зултал
·кран. Юхан шыв х
·рринче з
·м
·ртл
·х выр
·н
·нче – тип
· зулз
·лл
· йыв
·зсем. Ним
·нле сас-чя те илт
·нмест. Ак
· м
·н т
·вать нарк
·м
·ш.
Зак
·н хызз
·н пузл
·хсем ял хузал
·х валли нарк
·м
·ш мар минералл
· удобрении илезз
·.



















П
·т
·млетя.
Зут зантл
·к илем
·, ш
·пл
·х
· яланах х
·й патне туртать. Ч
·ваш писател
·сем еш
·л кур
·кл
· урамсене, зара уран чупн
· х
·й
·рл
· зарансене, пул
· тытн
·
·ш
·х юхан шывсене ытарайми пыл ш
·ршилл
· ул
·ха, пин-пин сас
·лл
· ч
·тл
·х в
·рмана,
·м
·р-
·м
·рл
·х сыхласа х
·варассиш
·н т
·р
·шазз
·.
Хальл
·х
· ват й
·мралл
· ялсен уз
· сывл
·шпах сывлазз
·-ха, анчах та хам
·р тирпейс
·рл
·х, малашл
·ха курма п
·лменни таврал
·ха тасамарл
·х айне путарса пырасш
·н.
Зут зантал
·к илем
· зын чунне з
·клентерсе, хавхалантарса т
·рать, кан
·зл
·х кярет, хуйха-суйха сирет. Зав
·нпа та, хам
·ра пурн
·з парса т
·ракан зутзантал
·ка пурин те упрамалла, сыхламалла.
Ч
·ваш писател
·сем зут зантал
·к зинчен зырн
· чух таврал
·ха зав тери юратни,
·на сиен т
·вакансенчен х
·тарас килнине курма пулать.
Зут зантал
·кпа тусл
· пулсан хам
·ра та с
·вап пул
·.

15