Биир уустаах чилиэннэрдээх этии

Предмет: саха тыла
Кылаас: 5а
Уруок ыытыллар кэмэ: тохсунньу 30 к_нэ, 2012 сыл.
Учуутал: Слепцова Куннэй Сергеевна, Депутатскай орто оскуолатын саха тылын учуутала.
Уруок тиэмэтэ: Биир уустаах чилиэннэрдээх этии
Уруок тиибэ: саUа тиэмэ
^™рэтэр ньымалар: чинчийэр-айар _лэ, ИКТ, тэUнээн к™р__, сэkэргэkии, ырыа.
^™рэтэр сыал:
Биир уустаах чилиэн ™йд™б_л_н тиэрдии, сурук бэлиэтин с™пк™ туруорарга _™рэтии.
Биир уустаах чилиэннэри саUарар саUаEа с™пк™ туттар сатабылы иUэрии, тиэкистэн буларга уkуйуу.
Тыл саппааkын байытыы, интерактивнай дуоскаEа _лэлиир _™р_йэEи сайыннарыы.
Иитэр сыал:
АйылEа кэрэ к™ст__т_н ™йд™™н к™р__, айылEаEа с_г_р_й__.
Т™р™™б_т дойдунан киэн туттар иэйиини _™скэтии, тапталы иUэрии.
Бодоруkуу эйгэтин, бэйэ-бэйэEэ _т_™ сыkыаны _™скэтии.
Сайыннарар сыал:
Ырытар, тэUнээн к™р™р, анаарар дьоEуру сайыннарыы.
БолEомтолоох буолууну, ™йг™ тутууну, оUорон к™р__н_ сайыннарыы.
Айар улэEэ сыkыарыы.
Уруокка туттуллар к™рд™р™р-иkитиннэрэр матырыйаал: презентация, (музыка (караоке), уруок бэлиэ тыла, интерактивнай дуоскаEа толорорго анаан оUоkуллубут араас сорудахтар, айылEа к™ст__т_н хаартыскалара), _™рэх кинигэтэ, ™Uн™™х кумааEы, А4, ™йд™б_ннь_к бэлэх.
Уруок бэлиэ тыла:
Манна баар муус кыаkаан, к_™х чэчир,
Хахсаат тыал итиэннэ к_™рэгэй,
Бу тыйыс дойдуга _лэлиир,
Олох олорор _ч_гэй.
( М.Д.Ефимов)
Уруок хаамыыта:

Киириитэ. Тэрээkин чааkа.
1.1. Бэйэни билиkиннэрии. ( «Тус хоту» ырыа фонугар Хоту сир айылEатын к™рд™р™р слайдалар)
^_мм_т _т_™ к_н_нэн, к_нд_ оEолор!
Дьэ эрэ, оEолор, таайдыгыт дуо хайа сир туkунан бу ырыаEа ылланарый? Бу хаартыскалар ханнык сир айылEатын хатыламмат кэрэ к™ст__лэрин кэпсииллэрий?
Саамай с™п, маладьыастар. Тус хоту. Хоту дойду.
Ол эбэтэр мин чочоруттар туруук таас очуостаах, халлааUUа харбаспыт хайалардаах, тула т_™лбэ к_™ллэрдээх, устар унаар _рэхтээх Уkук Хоту Усуйаана улууkун Силээннээх орто оскуолатын учуутала Аммосова Альбина Гусимовна тыkыынчанан биэрэстэни уUуордаан дьоллоох Дьокуускай киэU туонатыгар эkигинниин алтыkа, билсэ-к™рс™ кэлэн турарбынан дьоллоохпун. Бу кылгас да т_гэUUэ ирэ-хоро сэkэргэkиэхпит, ыкса бодоруkуохпут, бэйэ-бэйэбитин ™йд™k_™хп_т диэн бэркэ эрэнэбин.

Турукка киирии. (уруокка бэлэмнэнии)
Слайд.
Уруок бэлиэ тыла дуоскаEа к™ст™р. ОEолор к_рг_™м_нэн ааEаллар.
Манна баар муус кыаkаан, к_™х чэчир,
Хахсаат тыал итиэннэ к_™рэгэй,
Бу тыйыс дойдуга _лэлиир,
Олох олорор _ч_гэй.
( М.Д.Ефимов)
ОEолор, хоkоонтон быkа тардыыга ханнык сир туkунан этиллэрий?
Ону хантан биллигит?
С™п. Саха сирин туkунан. Биkиги тапталлаах т™р™™б_т дойдубут ураты к™ст__лээх. Бу дойдуга олорор, _лэлиир, _™рэнэр олус _ч_гэй. Онон биkиги эмиэ _™рэ-к™т™ уруокпутун саEалыыбыт.
Тэтэрээппитин арыйан б_г_UU_ чыыkыланы суруйабыт, уруок бэлиэ тылын устабыт.
Урут _™рэтиллибити хатылааkын.
ОEолор, эkиги этии чилиэннэрин _™рэппиккит , кинилэр араастарын туkунан билэEит. Билигин сорудаEы толорон билиибитин тургутуохпут. (интерактивнай дуоскаEа сорудахтар бэриллэллэр)
Слайд.
Сорудах: Бэлиэтэммит тылларга ыйытыыта туруоруU, этии ханнык чилиэнэ буоларын быkаарыU, болдьох бэлиэнэн аннынан тардыU.

Хоту диэки солко былаат тэлимниир.
Муора ортотугар к™м_с кытыйа уста сылдьар _k_.
Балыктан араас аkы оUороллор.
(оEолор дуоскаEа _лэлииллэр, атыттар с™б_н-сыыkатын быkаараллар)
Слайд.
Сорудах: Этии чилиэннэрин наардааU.
Тутаах ОйоEос


Туkаан, быkаарыы, кэпсиирэ, толоруу, сиkилии
ким? ханнык? тугу? ханна? хайыыр?
______ _ _ _ _ _._._
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
(оEолор соkон илдьэн с™пт™™х миэстэтигэр туруораллар)

Т_м_к. ОEолор этии чилиэннэрин араастарын, тугу бэлиэтииллэрин, болдьох бэлиэлэрин туkунан т_м_к оUороллор.
Слайд.

ТэUнээU.
Хонууну хаар сапта.
Тыаны, хонууну хаар сапта.
Бу этиилэр туох уратылаахтарый?
Бэлиэтэммит тыллар ханнык ыйытыыга эппиэттииллэрий?
Иккис этиигэ тыллар икки ардыларыгар ханнык сурук бэлиэтэ турарый?

Слайд.
Дьэ, оEолор, биkиги б_г_UU_ уруокпутугар маннык маарыннаkар тыллар тустарынан кэпсэтиэхпит. Кинилэри биkиги ааттыыр эбиппит этии биир уустаах чилиэннэрэ диэн. (ОEолор тиэмэни суруналлар)
Оттон биkиги тоEо _™рэтэбит? (билээри)

С™п. Онон биkиги уруокпутугар биир уустаах чилиэннэр ™йд™б_ллэрин, сурук бэлиэтэ туруутун _™рэтиэхпит, толкуйдаан, ырытан к™р_™хпут, айар _лэEэ холонуохпут.

СаUа тиэмэни _™рэтии.

Кинигэбит 40 сирэйигэр баар 81 эрчиллиини к™р™б_т.
Сорудах: интонацияны тутуkан ааEыU. ОEо ааEар. Интерактивнай дуоскаEа схема.
Слайд.
Сахалар, биир уустаах чилиэннэр
нууччалар,
эбэUкилэр, олороллор. ____ туkааннар
эбээннэр,
чукчалар,
юкагирдар

К_™х,
кыkыл, сибэккилэр
·
·
·
·
·
·
· быkаарыылар
маUан

Алаастары, ааkыталаан _ _ _ толоруулар
тыалары истилэр

ОEолор, туох т_м_ккэ кэлэбит? ОEолор быраабыла толкуйдууллар.

Слайд.
Этии биир уустаах чилиэннэрэ биир тылга сыkыаннаkаллар, биир ыйытыыга эппиэттииллэр.

Биир уустаах чилиэннэргэ туох сурук бэлиэтэ турар эбитий? (,)
Уонна, итиэннэ диэн ситим тыл баар буолла5ына... (,) турбат.
Биир уустаах чилиэннэрдээх этиини хайдах аа5ар эбиппитий? (интонацияны тутуkан)
Биир уустаах чилиэннэр этии ханнык чилиэннэрэ буолар эбиттэрий? (барыта)
Схемабытыгар суохтары ситэриU.
( ОEолор сиkилии, кэпсиирэ буолбут биир уустаах чилиэннэрдээх этиилэри толкуйдууллар, суруйаллар, ааEан иkитиннэрэллэр). Сыанабыл.
Т_м_к.

ЧиUэтии.
Слайд.
Биир уустаах чилиэннэри туруоран этиилэри ситэриU.
Булчуттар саkылы, ... бултууллар.
Саха сиригэр дьэдьэн, ... ™лг™мн_к __нэр.

(ОEолор интерактивнай дуоскаEа, тэтэрээттэригэр суруйаллар)
Слайд.
Хартыыналартан талан биир уустаах чилиэннэрдээх этиилэри толкуйдааkын.
^™рэх кинигэтин 41 сирэйигэр баар 83 эрчиллиини толоруу.
Сорудах: устуU, биир уустаах чилиэннэри анныларынан тардыU, сурук бэлиэтин туруоруU.

ОEолор тэтэрээккэ _лэлииллэр. Хардарыта бэрэбиэркэлэkэллэр.

Физминутка. Хотугулуу _Uк__ хамсаныыларын _т_кт__

Слайд.
Ким болEомтолооEуй? ЭкраUUа суруллубут тыллары 1 м_н__тэ ™йд™р_гэр хатыыллар. Ширманан сабыллыбытын кэннэ т™k™ ™йд™™б_ттэрин суруйаллар.

СолоUдо, к_рэй, киис, собо, к™E™н, майаEас, куобах, сыарEа, былдьырыыт, моонньоEон, наарта, сордоU.

Ширманы арыйан тэUнээн к™р™лл™р.

Бу тыллары б™л™хт™™U. Тыллар суолталарын быkаарыU. Билбэт тылгыт баар буоллаEына быkаарыылаах тылдьыты туkаныU. (_™рэх кинигэтин 145 сирэйин к™р_U) Этиитэ толкуйдааU.



Слайд.
Хартыыналары тэUнээU. Саха сирин киин уонна хоту улуустарын айылEатын туkунан биир уустаах чилиэннэрдээх этиилэрдэ толкуйдааU.
Слайд.
Хартыыналартан талан ханнык баEарар к™р_U_нэн (хоkоон, кэпсээн) айар _лэ.

Дьиэ5э _лэ.
^™рэх кинигэтин 41 сирэйигэр баар 85, 86, 87 эрчиллиилэртэн талан толоруу.
Т™р™™б_т литератураEытыгар _™рэтэ сылдьар айымньыгытыттан биир уустаах чилиэннэрдээх этиилэри булан устуу.

Т_м_к.
Слайд.
Уруок бэлиэ тыла.
Бу уруокка туох туkунан кэпсэттибит? Биир уустаах чилиэннэри хоkоон тылыттан булуу.
Т™р™™б_т дойдубут кэрэ да эбит.

Рефлексия. ОEолор уруок туkунан санааларын этэллэр.
Бу уруокка туох саUаны биллибит
Тугу с™б_лээтибит, сирдибит


БаEа санаа утаEа( А4, ™Uн™™х кумааEы)
ОEолор баEа санааларын суруйаллар, А4 кумааEыга сыkыараллар.
Учуутал Киkилээх хайа хаартыскатын бэлэхтиир.
Биkиги боk_™лэкпитигэр ытык сирдээхпит – Киkилээх хайа. С_рдээх к__стээх дьайыылаах сир. Онон мин эkигини ыраахтан да буоллар харыстыы, арчылыы, араUаччылыы сырыттын диэн бу дьикти сир хаартыскатын бэлэхтиибин, уруокка айымньылаахтык кыттыбыккытыгар махтанабын.
«Тус хоту» ырыаны караокенан ыллаан уруогу т_м_кт__ллэр.












15