Ма?ала Бастауыш сынып о?ушыларыны? шы?армашылы? ?рекетін дамыту

М.А. ЖаKанова
№ 82 ЖББОМ JараCанды Kаласы

Бастауыш сынып оKушыларыныS шыCармашылыK ‰рекетін дамыту

Б_гінгі JазаKстанCа Kалыптан тыс ойлап алатын, шaCыл шешімдер Kабылдай білетін, белсенді, шыCармашылыK адамдар Kажет. СондыKтан да сабаKтарда тек білімділік маKсаттарды шешіп Kоймай, балалардыS жекелік Kасиеттерін, Kабілеттерін дамытудыS жолдарын KарастырCан ж™н. Бастауыш сынып оKушыларыныS Kабілеттері екуі т_рлі ‰рекетте дамиды. Біріншіден, кез келген бала оKу ‰рекетінде адамзат баласыныS осы кезге дейнгі жинаKталCан т‰жірибесін меSгерсе, екіншіден, кез келген оKушы шыCармашылыK ‰рекеттер орындау арKылы ™зініS ішкі м_мкіндіктерін дамытады. ОKу ‰рекетінен шыCармашылыK ‰рекеттіS айырмашылыCы – ол баланыS ™зін ™зі Kалыптастыруына ™з идеясын ж_зеге асыруына баCытталCан жаSа ‰діс- т‰сілдерді іздейді. Проблеманы ™зінше, жаSаша шешуге талпыныс жасайды. БіздіS ойымызша, б_гінгі бастауыш сынып оKушыларыныS кез келшені шыCармашылыK тапсырмалар шешуді табыспен меSгере алады. ОсыCан. Орай, Cалымдар ж_ргізілген т‰жірибе барысында, барлыK п‰ндердегі білім мазмaнында оKушыныS шыCармашылыK KабілетерініS дамуы басты нысана болып алынуымен байланысты, оKулыKтарда берілген тапсырмалардан басKа ™здігінен баKылау ж_ргізу, Kарапайым т‰жірибе, эксперимент Kою, м‰тінмен, сызбмен, суретпен, диаграммамен жaмыс істеу, жекеден жалпыны шыCару, жалпыны жекелей Kолдану т№б№ сияKты оKушыны іскерлікке, дербестікке баулитын, ойына т_рткі болып, шыCармашылыKKа жетелейтін, ™здігінен ізденіске салатын, айналадаCы д_ниемен Kарым- KатынасKа т_сіретін, «жаSалыK ашып», оныS н‰тижесініS «KызыCына» б™лейтін ‰діс- т‰сілдер мен мазмaндыK ойындар, KызыKты тапсырмалар тaраKты ж_ргізіліп отырылуы біз к™теріп отырCан м‰селені н‰тижелі ететіні наKытыланды. [1]
Мектепте оKыта бастаCанда баланыS ойлау ж_йесі ™зініS эгоцентризмімен, белгілі бір м‰селелерді дaрыс шешуге Kажет болатын білімініS жоKтыCынан ойлау _рдісініS ерекше болуымен назар аудартады. Мысалы; бала ™зініS білімдік т‰жірибесінде заттардыS aзындыCы, к™лемі, салмаCы сияKты ерекшеліктерін онша т_сіне бермейді.
Білімінде ж_йеліліктіS жоKгыCынан, т_сініктерініS жеткілікті т_рде даму д‰режесіне жетпегендігінен ойлау ж_йесінде к™ріністі тек Kана Kабылдау логикасы басым болады. Мысалы, судыS, KaмныS, пластилинніS ж‰не т.б бірдей м™лшерін ыдысKа салCанда, ол заттардыS сол ыдыстыS Kалыбын алCанын к™ріп тaрып, біраK оны баCамдау баланын Kабілеті жетпейді. Балалар ол заттардыS ‰рKайсысыныS ™згерісін к™рген с‰тіндегі ‰р жаCдайCа т‰уелділікте болады. Бала KоршаCан ортаны зерттеуге баCытталCан тынымдыK белсенділігімен ™зі зерттей бастаCан объектісінен aзаK уаKыт бойы назарын алмайды, бaл ‰рекеті ол оCан KызыKсыз болып KалCанCа дейін жалCаса береді.
Бастауыш сынып жасындаCы бала белгілі деSгейде ™зінін атKаратын жaмысын ™зі де жоспарлай алады. Мaндай кезде ол не істеу керек дегенін ж‰не неден кейін нені орындау керек екенін ™з-™зіне к_бірлеп айтатынын да байKаймыз. Бaлай жоспарлау, с™з жоK, баланыS назарын ж_йелеп, aйымдастырады. Алайда, бала т™менгі сыныпта ж_рген кезінде – аK ™зіні мінез – KaлKын ™зі _йлетіре алады. Десек те, оныS назарыныS анда-санда басKа жаKKа ауып отыруы оны шаруадан саKтайды. Бaл ерекшелік ойынныS сабаKKа кірісуте м_мкіндік беретінмаSызды элемент екендігін к™рсетеді ж‰не іс-‰рекетті онымен жиі алмастырып отыру керек болатынын д‰лелд сыныпта оKитын балалар интеллектуальды тапсырмаларды назарында aстауCа Kабілетті, алайда бaл ерекше ерік-жігерді ж‰не _лкен aйымдастырушылыKты Kажет етеді. Бастацыш сынып жасындаCы бала ‰рт_рлі жаCдайларды ™з Kиялында бейнелей алады. Ойын _стіндегі бір затты екінші затпен алмастырып к™ру арKылы баланыS Kиялы іс-‰рекеттіS басKа т_рлеріне ауысады. ОKу іс-‰рекетініS жаCдайында бала Kиялына арнайы талаптар Kойылады,олар бала Kияларын ™з к_шімен ‰рекет етуге aмтылады. МaCалім сабаKта балаларCа заттардыS, бейнелердіS Kайта пайда болу жаCдайларын к™з алдарына елестетіп к™руі ж™нінде тапсырма береді. Бaл оKу талаптары бала Kaралдармен пысыKтап отыруCа тура келеді, ‰йтпесе баланыS ™з Kиялын ™з к_шімен ілгері жылжытуы Kиын болады. Ол Kaралдар заттар, схемалар, макеттер, белгілер, графикалыK бейнелер ж‰не т.б болуы м_мкін. Jазіргі таSда шыCармалыK тапсырмалар ‰р сабаKта ™тілетіндей aйымдастыру Kажет. БаланыS шыCармашылыK Kабілеттерін дамытудыS жолдарын , Kaралдарын аныKтау психология мен педолгогика Cылымдарында ™те ертеден зерттеліп келеді. ШыCармашылыK ‰лемді м‰дениеттіS дарлыK д‰уіріндегі ойшылдардыS назарындаCы болCандыCын «шыCармашылыK теориясын» жасауCа деген к™птеген ізденістердіS болCандыCынан байKауCа юолады . к™теріп отырCан м‰селе туралы ойлар, тaжырымдылар, к™зKарастар, еSбектер баршылыK. Бaл ежелден-аK aлы ойшылдарымыз Ж_сіп БаласaCын, €л- Фараби, Абайды ерекше толCандырCан.[2] СондыKтан еSбектерінде адамныS жеке басын, Kабілеттерін дамытуды _неиі к™теріп отырCан. Jабілеттер жайлы жазылCан ойларды, тaжырымдамаларды, еSбектерді талдай келе, адам бойында табиCи м_мкіндіктер болады, ол тек белгілі бір ‰леуметтік жаCдайларда байKалып, ‰рі Kарай дамиды, ‰р адам басKа адамнан ™зініS табиCи психологиялыK ™згешеліктермен ерекшеленеді деген KорытындыCа келемін .
ОKушылардыS шыCармашылыK Kабілетін дамытудаCы дидактикалыK бірліктерді ірілендіру ‰дісі негізінде ж_зеге асыру _шін алдымен «шыCармашылыK» aCымын табиCатын аныKтай Kажет. ПсихологиялыK с™здікте «шыCармашылыK» aCымына мынадай т_сінік берілген: «шыCармашылыK-жаSа рухани ж‰не материалдыK KaндылыKтарды жасау жолындаCы адамныS ‰рекетініS н‰тижесі, жемісі».
ОKушылардыS аKыл ой белсенділігін арттыру _шін ‰р т_рлі оKу ‰дістерін орынды пайдаланудыS тиімді екені туралы М:А Данилов, Л:В:Занков, М:Н:Скаткин еSбектерінде айтылCан [3] Бaдан оKушылардыS шыCармашылыK Kабілетін дамытуCа баCытталCан, арнайы aйымдастырылCан оKыту ‰дістері оKушылардыS ойлау KабілетініS дамуына, ойлаудыS икемділігіне ‰сер ететіні айKындалады. Сонымен бірге ‰рбір оKушыныS жетістігіне негізгі-оKу к™рсеткіші болатын еркіндік деSгейін айKындау, оKушыларды оKу материалдарын игеруде алCа Kарай жылжу, ілгерілеу д‰режесін байKау , «ізгілік пелогогикасы » негінде ‰рбір оKушымен теS Kарым-Kатынас орнату, яCни шиеленіссіз жаCдай Kалыптастыру, теориялыK білімніS баCыттаушы ролі атKаруын Kамтамасыз ететіні к™рсетіледі.

JолданылCан ‰дебиеттер:
1.Оманов.Б Оилада математика – Т ., 1996 ж
2. Житомирский В., Л.Шеврин.Математическая азбука.-М.,1991 г.
3.Моро.М.И., Бантова М.А Математика в четвертом классе . – А ., 1990 г.

15