ИНФОРМАТИКАНЫ О?ЫТУДА П?НАРАЛЫ? БАЙЛАНЫСТЫ Ж?ЗЕГЕ АСЫРУДЫ? ТЕОРИЯЛЫ? НЕГІЗДЕРІ
ИНФОРМАТИКАНЫ ОJЫТУДА П€НАРАЛЫJ БАЙЛАНЫСТЫ Ж^ЗЕГЕ АСЫРУДЫR ТЕОРИЯЛЫJ НЕГІЗДЕРІ
Елпанов БаKдаулет ТолаCайaлы, «Негізгі орта білім (информатика)» мамандыCыныS
студенті
Жетекшісі: Сейдахметова Шарапат Рахымжановна
М.М‰метова атындаCы Jызылорда гуманитарлыK колледжі
Информатика п‰нініS басKа мектеп п‰ндерімен тыCыз байланысы оныS негізгі ерекшеліктерініS бірі болып табылады. Бaл тaрCыда информатика п‰нін философия Cылымымен салыстыруCа болады. Себебі, оKушылар информатика сабаCында алCан білімдерін басKа п‰ндерді оKып-_йрену барысында жан-жаKты Kолдана алады. ОныS таCы бір ерекшелігі п‰н мазмaнындаCы таKырыптардыS арасындаCы п‰нішілік байланыстыS к_штілігінен к™рінеді. Себебі, информатиканыS бастапKы aCымдары алгоритм, функция, таCы басKада математикадан алынCан. Математикада д‰лелдеулер алгоритмдік KaрылымCа негізделген, ал информатикада осы алгоритмдерді Kaрайтын б™ліктерді ерекшелей білу маKсаты Kойылады.
ИнформатиканыS физика, химия п‰ндеріне aKсастыCы оныS т‰жірибеге, экспериментке (латын тілінен exspermentum-тексеріп к™ру, т‰жірибе) негізделгенінен к™рінеді. Компьютерде программаны ж_ктеу мен ж_ргізу эксперимент ретінде ‰сіресе, программадаCы Kатені іздеуде айKын байKалады. ФизикалыK к™зKарас тaрCысынан компьютер приборлар секілді Kарастырылады. ОныS жан-жаKты сипаттамасын зерттеуге ж‰не т‰жірибелер ж_ргізуге байланысты ‰дістерді физика п‰нінде алып KолдануCа болады.
ИнформатикаCа Kос сипаттылыK т‰н. Бaл біріншіден, оKушыларCа алгоритмді Kaру менталдау ‰дістерін _йрету барысында байKалады, екіншіден, программаларды іске Kосу кезіндегі экспериментке с‰йкес “т‰жірибе” жасау ‰дістері кезінде айKын к™рінеді. ФизикалыK Kaбылыстарды математикалыK моделдеу кезіндегі сандыK эксперимент бaл жаCдайларды ™зара бірлікте Kарастырады.
Информатика п‰нініS психологиямен байланысы оKушылардыS компьютермен Kарым-Kатынас м‰селесінде к™рінеді. СaхбаттыK программалармен, компьютерлік ойындармен жaмыс істеу _шін “компьютерге жан біткендей” ‰сер етеді.
Информатикада таSбалар мен белгілеулер кеS KолданылатындыKтан оларды т_рлендіруде компьютердіS ролі ерекше. ОKушылардыS аKыл-ойыныS дамуына компьютердіS ‰сері ‰лі зерттелуде. ОKытуда компьютерлік ойын элементтерін шектеулі т_рде пайдалануды информатиканы оKытуда жоKKа шыCармайды, кейде тіпті aсынады. Мысалы, программаларды _йлестіруді “кім аKылды” компьютерлік ойыны арKылы ж_ргізуді aсынып, оKушылардыS ой-™рісін кеSейтуді к™здейді.
Компьютерді оKыту процесіне енгізу, жаCдайында танымдыK аKыл-ой ‰рекеттері – анализ, синтез, индукция, дедукция, жалпылау, салыстыру, аналогия таCы да басKа ‰дістері ескертіледі. Мaнда оKытудыS білімділік, т‰рбиелік маKсаттары жалпы дидактикадан алынып, информатика материалдарыныS мазмaны арKылы ж_зеге асырылады. ДидактикалыK принциптер информатиканы оKыту ‰дістемесінде п‰н ерекшеліктеріне с‰йкес айKындалып, оKу процесінде Kолданыс табады.
Информатика п‰нініS шет тілдерімен байланысы аударма жасау, текстерді ™Sдеу кезінде к™рінеді. Сондай-аK формальды тілден мазмaндылыKKа к™шу информатика CылымыныS жетістіктері негізінде табысты шешілуде.
ИнформатиканыS кибернетика Cылымымен байланысы
ИнформатиканыS дамуына байланысты оныS кибернетикамен байланысы мен айырмашылыKтары туралы сaраK туады. ОсыCан орай кибернетиканыS таKырыбын д‰лірек аныKтап, оныS мазмaнын айKындау Kажет.
КибернетиканыS 1948 жылы американ математигі Норберт ВинердіS “Кибернетика: жануарлар ‰лемінде ж‰не машинадаCы басKару мен байланыс” деген атаKты кітабыныS шыCуымен байланыстырады. Бaл жaмыста басKарудыS жалпы теориясыныS жасалу жолдары мен ‰рт_рлі ж_йелерге арналCан басKару ж‰не байланыс проблемаларын зерттейтін ‰дістердіS негізі Kаланды.
Кибернетика ЭЕМ-мен Kатар дами отырып, уаKыт ™те жалпы CылымCа-информацияны ™Sдеу туралы CылымCа айнала бастады. Кибернетикада информацияныS т™мендегідей аныKтамасы KабылданCан: информация дегеніміз Kайсыбір ж_йеніS KоршаCан ортадан Kабылдайтын, керісінше KоршаCан ортаCа беретін ж‰не ™зінде саKтайтын сигналдардыS, ‰серлердіS немесе м‰ліметтіS кез келген жиынтыCы.
Кибернетика ™зініS дамуында бірталай тартысты кезеSдерді басынан ™ткізді. Академик А.И. Берг жазCанындай, “...1955-57 жылдары, кейін де біздіS ‰дебиеттерде кибернетиканыS маSызы мен м_мкіндіктерін баCалауда ™рескел Kателер жіберілген. Бaл біздіS еліміздем CылымныS дамуына _лкен зиянын тигізді, к™птеген теориялыK жаCдайларды жете зерттеудіS ж‰не электрондыK машинаныS ™зін жасаудыS тоKтап Kалуына ‰келді” ,-дейді ™зініS “Возможное и невозможное в кибернетике” атты еSбегінде.
Сондай-аK, философиялыK с™здіктіS 1959 жылCы басылымында кибернетиканы “буржуазиялыK жалCан Cылым” деп к™рсетті. МaныS басты себебі, біріншіден, KарKынмен дамып келе жатKан Cылымды “классикалыK баCыттаCы” кейбір Cалымдар жете баCаламаудыS салдарынан, екіншіден, кейбіреулер іс ж_зінде Kолданылатын ‰рт_рлі облыстарда кибернетиканыS наKты проблемаларын жете зерттеудіS орнына шамадан тыс бос с™здер айтылды, кибернетиканыS шексіз м_мкіндіктері жайлы жартылай фантастикалыK болжау жасалды, осылайша CылымныS беделі т_сті. Кибернетиканы KолданудыS KызыKты перспективалары халыK шаруашылыCында математикалыK ‰дістер мен ЭЕМ-дерді жоспарлау мен басKару маKсатында кеSінен KолданудыS aсынысын тудырды.
Сонымен, кибернетика термині пайда болCанннан кейін д_ние ж_зілік Cылымда аCылшын с™зі “computer science” Kолданыла бастады,ал одан кейінірек, 60-70 жылдар деSгейінде француздар “informatigue” терминін енгізді. Орыс тілінде информатика терминініS еS алCашKы Kолданылуы Cылыми техникалыK информация мен документалистиканыS пайдаланылу саласына байланысты болды. Сондай-аK, 1976 жылы А.П. ЕршовтыS басKаруымен неміс тілінен аударылCан жоCарCы оKу орындарына арналCан информатика курсыныS оKулыCы мен есептер жинаCыныS шыCуынан бастап “информатика” термині басKа маCынада пайдаланыла бастады.
ПедагогикалыK информатика технологиясы
Bылым мен техника дамыCан сайын мыSдаCан жаSа aCымдар пайда болып жатады. Б_гінгі к_ні информатика п‰ні жаппай оKытыла бастады. Бaл Cылым тиісті Cылыми aCымдарсыз, сол Cылыми aCымдарды білдіретін арнайы терминдерсіз меSгерілмейтіні аныK. Бaл міндетті орыс немесе басKа шетел тілдерінен аударылCан оKулыKтар атKарады. ОныS пайдалы да, зиянды да жаCы бар. Жалпы Cылыми-техникалыK терминологияныS даму баCытын белгілеу к_нніS кезек к_ттірмейтін ™зекті м‰селелерініS бірі.
ПедагогикалыK информатика – жаSадан KaрылCан ж‰не ™те KарKынды дамып келе жатKан білім саласы. Осы облыста зерттеушілер мен педагог т‰жірибешілердіS саны ™те KарKынды дамып келе жатKан білім саласы. Осы облыста зерттеушілер мен педагог т‰жірибешілердіS саны ™те жоCары. БіраK, педагогикалыK информатика терминологиясы толыK орнатылCан жоK. ОсыCан байланысты кейбір термин с™здердіS толыK болмауы немесе тіпті жоKтылыCы _лкен KиыншылыK туCызады. СондыKтан, бaл м‰селе шеттен тыс болмауы керек. Бaл м‰селе авторлар тобымен, aжымдыK жaмысты біріктіре отырып талKылауды талап етеді. Терминология м‰селесі адамзат білімініS барлыK саласында кездеседі. Бaл м‰селені зерттеушілер арасынан €.Б. Алаев монографиясын алуCа болады. ОныS монографиясы географиялыK терминологияны сипаттауCа арналCан.
БіраK, ол ™зініS еSбегініS бастапKы б™лімінде адамзат білімініS кез келген саласында терминология _лкен м‰селе болып табылатынын жазып ™ткен. БілімніS барлыK саласында терминология негізі ретінде “терминологиялыK ж_йе т_сінігі” концепциясы жатыр. ТерминологиялыK ж_йе т_сінігі деген кезде термин немесе т_сінік бірінші орында тaрады. Бaл жерде бізге термин керек, біраK дегенмен ол екінші фактор болып табылады. €рбір жаSа т_сінік жалпылама т_сініктен алынуы керек. ПедагогикалыK информатикада терминологиялыK ж_йе т_сінігі иерархиялыK болып келеді. Кез келген білім саласындаCы терминологиялыK ж_йе т_сінігі адамдар Kолданатын терминмен, соныS т_сінігімен, біліммен байланысты болуы керек.
ТерминологиялыK ж_йе т_сінігініS ‰р аймаKта ™зініS ‰р т_рлі aCымы болады. Кейбір терминдерді мамандар ™здері ойлап шыCарады. Бaдан, ‰рине, кейде кемшіліктер тaрады.
Олар:
-ТерминдердіS к™пмаCыналылыCы, яCни, бір термин ‰р т_рлі т_йсік береді;
- Синонимия. Мaнда, керісінше бір т_сінікке бірнеше терминдер с‰йкес келеді;
-Термин с™здерініS наKты аныKтаманыS жоKтыCы;
-БасKа тілдерде кейбір терминдердіS эквивалентініS болмауы.
ЖоCарыда аталып ™ткен кемшіліктер педагогикалыK информатика білім саласында жиі кездеседі. Информатика саласында к™птеген с™здер аCылшын тілінен алынCан, мысалы ‰дебиеттерде аCылшынныS PLAIN термин с™зі жиі кездеседі. Ол с™з к™біне PLAIN TEXT с™зімен біріктіріліп Kолданылады. Ол ASCII кодта терілген “Kарапайым м‰тін” дегенді білдіреді. БіраK, к™біне к™пшілік Kауым оны PLAIN – тегіс с™зімен шатастырады. Осыдан “тегіс”, “м‰тін”, деген маCынасы “іздеу” дегенді білдіреді, біраK, оны к™біне “бума” деген маCынада т_сінеміз, “принтер” с™зініS аудармасы, “сандыK баспа” болса да, ‰дебиеттерде ‰лі к_нге дейін “принтер” деп жазылады, “файл” с™зі екі т_рлі маCынада Kолданылады: “Kaжаттар саKтайтын бума” ж‰не “жеке іс-KаCаздар”. Осындай жаCдайлар аCылшын тілін дaрыс білмейтін жандарCа осындай с™здер _лкен KиындыKтар туCызады. Термин жасау _шін ешкімге арнайы KaKыK берілмейді, сондыKтан, термин жасаушылар оCан _лкен жауапкершілікпен Kарауы керек.
ПедагогикалыK информатика саласындаCы термин с™здер тек шетел тілдерінен емес, Kарапайым педагогика Cылымында алынды. Шетел тілінен алынCан с™з тек аударылып Kана Kойылса, ал педагогика саласынан алынCан с™з KиындыK туCызады, себебі, ол гуманитарлыK саланыS барлыCында Kамтиды. Сонымен Kоса, к™птеген жаCдайларда осы салаCа жаSадан келген автор ™зініS бaрын Kолданыста болCан термин с™здерін жаSартады.
Jорыта келегнде информатика п‰нініS басKа мектеп п‰ндерімен тыCыз байланысы оныS негізгі ерекшеліктерініS бірі болып табылады. ОKушылар информатика сабаCында алCан білімдерін басKа п‰ндерді оKып-_йрену барысында жан-жаKты Kолдана алады. ИнформатиканыS маSызды ерекшелігі-оныS KоCамдыK KызметтіS барлыK негізгі т_рлеріне Kолданылуы: ™ндірісте, басKаруда, Cылымда, білім беруде, жоспарлауда ж‰не сауда операцияларында, KоршаCан ортаны KорCауда, крименалистік медицинада ж‰не таCы басKа орындарда Kолданылуы. Информатика к™птеген наKты информациялыK процестердіS, технологиялардыS барлыCына ортаK м‰селелерді зерттейді. Осы технологиялар информатиканыS обьектісі болып табылады.
ИнформатиканыS таKырыптары оныS ‰рт_рлі салада KолданылатындыCымен аныKталады. JоCамдыK ™мірдіS к™птеген салаларында Kолданылатын ‰рт_рлі информациялыK технологиялардыS жалпы сипаттамаларымен Kатар ‰рKайсысыныS ™зіндік ерекшеліктері бар. ОсыCан байланысты операциялар мен процедуралардыS ‰рт_рлі жинаKтарына, кибернетикалыK жабдыKтардыS ‰рт_ріне ж‰не ‰рт_рлі информациялыK тасымалдаушыларCа негізделген “п‰ндік информатикалар” пайда болды.
ПайдаланылCан ‰дебиеттер:
Мемлекеттік білім беру стандарты. Информатика 7-11 сынып, Алматы 1998, Ы.Алтынсарин атындаCы JазаKтыS білім академиясыныS РеспубликалыK баспа кабинеті.
М. Лапчик, И. Семакин, Е. Хеннер Методика преподование информатики. Москва, 2001,
Гейн А. Линецкий Е, Сапир М, Шолохович М. Информатика. – М: Просвещение, 1991.
Кушниренко А, Лебедев Г, Сворень Р. Основы информатики и вычислительной техники. М: Просвещение, 1993.
Бочкин А. Методика обучения информационному поиску. ИнфО.2000.№ 3.
Ершов А. Компьютеризация школы и математическое образование. Основные направления работ по программе «Информатизация образования», ИнфО. 1992. № 5,6.
Кузнецов А. О разработке стандарта школьного образования по информатике. ИнфО. – 1994. - № 1.
15