Маманды? та?дау?а психологиялы? ?олдау

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БIЛIМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛIГI
«МЕНІҢ МАМАНДЫҚТЫ ТАҢДАУДАҒЫ АЛҒАШҚЫ ҚАДАМЫМ»
(Мамандық таңдау бағытындағы 9 сынып оқушыларына арналған психологиялық жетелеу құралы)
Құрастырушы Кумаржанова К.А.
Ахмер орта мектебінің ұстаз-психологы

Өскемен қаласы.
2017ж.
«МЕНІҢ МАМАНДЫҚТЫ ТАҢДАУДАҒЫ АЛҒАШҚЫ ҚАДАМЫМ»
Мамандық таңдаудың алдын алу бағытындағы 9 - сынып оқушыларымен жүргізілетін бейімделу жұмысына психологиялық жетелеу жоспары
Құрастырушы: Өскемен қаласындағы Ахмер орта мектебінің педагог-психологы Кумаржанова Кенжегуль Алиповна

Мақсаты:
Оқушылардың мамандық таңдауда өзін - өзі тану арқылы, дұрыс бағыт алып, бейімделуіне психологиялық көмек көрсету
Міндеттері :
Мамандық таңдаудың алдын алатын алғашқы баспалдақтан, оқушылардың болашақ өмір жолдарының «оң» басталуына ықпал ету мақсатында - өзін-өзі тануды дамыту;
Мамандықты жеке бас ерекшеліктерімен байланыстыра таңдауға көмектесу;
Заман талабына сай икемділікті дамыту - әлеуметтік ортадағы өзгерістерге тез бейімделуіне ықпал ету;
Мақсат қойып , оған ұмтылуға баулу, белсенділікті арттыру.
Күтілетін әсер.
Мамандық таңдаудың алғашқы баспалдағында өзін-өзі танып, икемділіктерін дамытып, болашақ мамандыққа дұрыс бетбұрыс алып, соған қарай бейімделген, уақыт-заман талаптарына тез үйренетін, өзгенің пікірін сыйлайтын, құзіретті жеке тұлға қалыптастыруға ықпал ету.
Тиімділік критерийлері.
Жоспарланып отырылған жұмыстың басында және соңында бағдарламаның әсерін анықтау мақсатымен балалардың өзі туралы және қоршаған адамдар туралы көзқарастарының өзгергенін, жеке тұлға ретінде адамгершілік құндылықтары жоғары сатыға көтерілгенін анықтайтын, мамандықтың ішкі ерекшеліктерін саралай алу үшін байқау диагностикалары өткізілуі шарт:
А.М.Прихожан модификациялаған Дембо Рубинштейннің
«Өзін бағалау» шкаласы;
Р.С. Немовтың «Жекеленген диагностикалық сауалнама - ЖДС» сы; (ТІРКЕМЕ 3)
Ризапкинаның «Ақыл-ой түрлерінің даму деңгейін» байқайтын тесті;
Рокич әдістемесі «Адамгершілік құндылықтарының бағытталу барысы»
«Субъективті бақылау деңгейі - СБД»);
«Аяқталмаған сөйлем», «Менің әлемім» әдістемелері;
Әдістеме «Қызығушылық картасы» (ТІРКЕМЕ 2)
шығармашылық жұмыстар жасау;
анкеталау;
САБАҚ
Тақырыбы: «Мамандықтың адам өміріндегі рөлі»
Мақсаты: 1.Алғашқы диагностикалық жұмыстар өткізу арқылы өзін-өзі бағалау деңгейлерін байқау.
2.Мамандық түрлерінің адам өміріне әсерін түсіндіру,
Құралдар: Бала санына байланысты А3 жеке беттері, қалам, қарындаш, фломастерлер, ватман, жеке жұмыс дәптерлері .
Барысы:
1. Диагностикалық байқауды өткізу: Д.Рубинштеин «Өзін өзі бағалау шкаласы», «Адамгершілік құндылықтарының бағытталу барысы» Рокич әдістемесі (ЦО), «Субъективті бақылау деңгейі» (УСК)
2. Жалпы мамандық түрлері туралы әңгімелесу. Оқушылар білетін мамандықтардың тізімі құрылады. «Мамандық» , «Кәсіп» ұғымдарына жеке жеке тоқталып, әрқайсысына түсініктеме береміз. Оқушылардың жауап беру барысында мына сұрақтар қамтылуы мүмкін:
Мамандықты меңгеру үшін не қажет?
Мамандықты таңдауда нені ескеру керек?
Бұл мамандықты қай жерде оқып, меңгеруге болады? т.б сұрақтар ортаға салынып талқыланады.
3. Мамандық түрлері туралы әңгімелескеннен кейін, әр мамандықтың адамның өміріне қалай әсер ететінін және қандай рөл атқаратынын айқындап көрсетеміз. Ол үшін әр оқушы өзіне жақсы таныс бір мамандықты алып , оның адам өміріне «оң» және «теріс» әсерін сызбалы түрде көрсетіп беру тапсырылады. Модель қаңқасын көрсетеміз, мысалы:
Адам өмірі

мағыналы
пайдалы
бақыттыжарқын


қатыгез азапты
мәнді
Жеке моделдерден қорытындылай келе, ватман қағазына ортақ бір оң әсерлі модель жасалады. Бірақ оқушылардың шығармашылығына шектеу қоймау керек.
«Ендеше сол адам өмірінің мәнді, мағыналы, пайдалы, бақытты, жарқын болуы үшін қандай мамандықты және қалай таңдауымыз керек?» деген сұраққа жауап іздей отырып , әркім тағы да өз сызбасын сызады. Бұл жерде өте көп нұсқалар пайда болады. Ол нұсқалар түрлерін тақтаға бекіту арқылы біз бір – біріне ұқсамайтын көптеген схема түрлерін аламыз. Қорытындылай келе, оқушылар мамандықтың адам өміріне қалай әсер ететінін, және қандай рөл атқаратынын сезіне отырып, өз модельдеріндегідей жарқын өмір сүру үшін мамандықтардың қыр, сырын білу және адамның өзін-өзі тани келе, сәйкестендіре, бейімделе таңдау керектігіне жетелеп әкелеміз.
4.Рефлексия.
САБАҚ
Тақырыбы: «Өзге емес өзім айтам өз жайымды»
Мақсаты: Өзін-өзі тануды дамыту, өзгенің пікірін сыйлап түсіне білуге баулу, өз құндылықтарын арттыру. Мамандықтың салаларымен танысу.
Керекті құралдар: А3 жеке беттері, қалам, қарындаш, фломастерлер, бор.

Барысы:
1. «Мен кіммін, қандаймын?» жаттығуы орындалады. Әрбір оқушы «Мен кіммін, қандаймын?» деген сұраққа 20 пікір жазу керек. Берілетін уақыт 10 минут. Оқушылардың пікірлері міндетті түрде талқылануы тиіс.
2. Балалардан 5 минут уақыттың ішінде «Қуаныш дегеніміз не?» деген сұраққа пікірлер жазылып, немесе суретін салып беруін сұраймыз. Жұмыстар жиналып «сиқырлы сандыққа» салынады. Басқа да осы тақырыптардағы суреттер қорымен қосып аралыстырамыз. Бір-бірлеп алынып балаларға таратылады. Оқушылардың назарын «қуанышты» әркім әрқалай түсініп, әртүрлі елестететіне аударамыз. Біраз талдаудан кейін бір затты әркімнің әрқилы түсінетіндігі, елестететіндігі туралы қорытынды жасаймыз. Соңынан тапсырманы орындау жеңіл болды ма, жоқ па соған талдау жасалады. Әр адамның ерекше, қайталанбас екенін, әр адамның орнын ешкім толтыра да, ауыстыра да алмайтынын тұжырымдай келе, басқалардың пікірлерін тыңдап, сыйлау керектігі айтылады.
3.«Біз екеуіміз ұқсаспыз, әртүрліміз» жаттығуында оқушылар жұпқа бөлініп жұмыс жүргізеді. Дәптерде екі бағанға өзін жанындағы жұбымен салыстыра отырып (біріншісінде ұқсастық, екіншісінде айырмашылық) бойларындағы ерекшеліктерін жазып беруін сұраймыз. Тапсырма орындалып, талқыланған соң аталған ерекшеліктерді тақтаға физиологиялық, психологиялық топтарға жинақтап талдаймыз.
4. «Менің күн бетіндегі бейнем» жаттығуы: әркім басқаларды күн сәулесіндей өзіне тартатын өз бойындағы жақсы, жағымды қасиеттердің тізімін жасайды немесе сәуле бойына жазады. Бұл жаттығу оқушының өз құндылығын түсінуге, арттыруға әсер етеді.
5. Немовтың «ЖДС» диагностикалық байқауын өткізе отырып, қорытындысы бойынша мамандықтың түрлерінің «адам - адам», «адам – техника», «адам – белгілер жүйесі», «адам - көркемдік бейне» болып бөлінетіндігін, оның қайсысына бейімділігі бар екенін байқау.
6. Рефлексия.
САБАҚ
Тақырыбы: «Адам –белгі жүйесіне саяхат»
Мақсаты: Өзін-өзі тануды, басқалардың сезіміне сыйластықпен қарауға баулу, дамытуды жалғастыру, адамгершілік құндылықтарын арттыру.
Мамандықтың «Адам – белгі жүйесі» саласына шолу, осы салада қажетті адам қасиеттеріне талдау жасау.
Керекті құралдар: жеке жұмыс дәптерлері.
Барысы:
1. Өткен кездесудегі «Қуаныш» суреттерін, сипаттауларды есімізге түсіре отырып «кімнің жұмыстары дұрыс болды, кімдікі дұрыс болмады деп айта аламыз ба?» деген сұраққа талдау жасалады. Біздің бір-бірімізге ұқсайтынымыз, айырмашылықтарымыз туралы айта келе, «біреуді түсіне білу үшін бізге не кедергі? және не көмектеседі?» деген сұраққа жауап береміз.
Сонымен бірге төмендегі сұрақтарды талқылауға болады :
Біреудің сезіміне деген сыйластық көзқарас деген не?
Неге біз біреуге деген нақты сезімімізді басқалай айтуға уағыздамауымыз керек?
2. «Мен неге біреудің сыйлауына тұратын адаммын?» деген сұраққа жауапты күннің келбетінде толықтыру. Күн сәулелерінің көп болуына тырысу керектігін ескерту.
3.«Мүсін» жаттығуы. Топ екіге бөлінеді, оларға өзін сыйлауға тұратын қасиеті бар және ондай қасиеті жоқ екі «мүсінді» жасап беру тапсырмасы қойылады. Бір адамды қалған топ мүшелері жоғарыда аталып өткен қасиеттер бойынша мимика, жест арқылы «мүсіндейді». Экскурсия жетекшісі сайланып, екінші топтың «экскурсанттарына» неге осындай «мүсін соққандары» түсіндіріледі. Ал «экскурсанттар» онымен келісуі немесе келіспеуі мүмкін, олар өз түзетулерін енгізе алады.
4. Тапсырма «Өз өміріңде болған 6 оқиғаны есіңе түсір, «Ол сенің өз құндылығыңды жоғарылатуға әсер етті ме, әлде төмендетті ме, немесе сен үшін ол жағдайдың ешқандай әсері болмады ма?» деген сұраққа жауап табу тапсырылады.
5. Мамандықтың «Адам – белгі жүйесі» саласына шолу жасалады, балама-жақын түрлерімен танысу, оған қажетті адамның қасиеттерін талдау.
6. Рефлексия.