Дидактикалы? синквейн тілді дамуты ??ралы ретінде
Дидактикалық синквейн тілді дамуты құралы ретінде.
Қазіргі таңда логопедия ғылымы бала тілін дамыту жұмыстарын жетілдіру бағытында заман талабына сай әрдайым белсенді ізденіс үстінде. Педагогика, психология және медицина ғылымдарының қиылысқан нүктесінде тұрған логопедия өз тәжірибесінде дәстүрлі емес әдіс тәсілдерді өз жұмысына бейімдеп қолданабастады. Дидактикалық синквейнді логопедиялық түзету сабақтарында тиімді пайдалану балалардың жалпы сөйлеу тілі дамытуда жақсы нәтиже берері сөзсіз.Синквейн баланың талдау қабілетін қалыптастыруда көп пайда келтіреді. Синквейн жазу сабақ уақытын үнемдейді, сонымен қатар баланың зиятын, шығармашылық қабілеттерін дамытуға мүмкіндік береді. Синквейн жазу түсініктерді және оның мағынасын меңгерту үрдісін әжептәуір жеңілдетеді, баланы өз ойын қысқа, әрі дәл айтуға үйретеді, сөздік қорын байытуға себептігін тигізеді.-өткен лексикалық тақырып бойынша синвейн жаз; -бір тақырыпқа сурет сал, сурет бойынша синквейн жаз;-синквейн тақырыбы бойынша қысқаша әңгіме құрастыр;Синквейн жазуды топпен немесе жеке сабақ кезінде де өткізуге болады. Логопедиялық түзету сабақтарында дидактикалық синквейнді пайдаланудың өзектілігін қарастырсақ:Бұл балалардың сөздік қоры шектеулі, сөйлемде сөздерді дұрыс байланыстыра алмайды, өз ойын анық және дәл жеткізе алмайды.Тәжірибе көрсеткендей жалпы сөйлеу тілінің дамуы тежелген балалармен түзету жұмысын жүргізгеннен кейін де, олар өз ойын жеткізуде ұзақ ойлануды қажет етеді. Сондықтан, сөз қорын байытумен қатар, баланың белсенді сөйлеуіне мүмкіндік беру маңызды. Бұл бағытта түзету сабақтарында дидактикалық синквейнді пайдалану жақсы нәтиже беріп келеді. Синквейн француз тілінен аударғанда «бес жол», бес жолдан тұратын өлең деген мағына береді. Дидактикалық синквейн әр жолдың мағыналы және синтаксистік байланыста болуына негізделген, еркін шығарма түрі.Оқушы синквейн жаза отырып ақпараттың негізгісін іріктеп алып, қорытынды жасап, өз ойын қысқа, әрі нақты білдіруді үйренеді. Бұл қазіргі заман жастарына өте қажетті қасиеттердің біріЖалпы сөйлеу тілінің дамуы тежелген балалардың сөздік қоры, лексика-грамматикалық жағы қалыпты дамыған өз құрдастарынан меңгерген лексиканың сандық және сапалық жағынан да қалыс қалады. -оқып-үйренуге арналған минимум сөздіктерге тілімізде жиі кездесетін және жаңа мәнге ие сөздерді сұрыптап ала білу. -сөздік қордағы лексикалық бірліктердің синонимдік қатарын толықтыру және меңгерілген лексиканың семантикасын және экспрессивтік мәндегі сөздердің мағыналарын айқындау; -ауызша тілді меңгерудің жүйесіз, ретсіз түрінен мектепте морфология мен лексиканы оқып-үйренудің жүйеленген үлгілеріне көшу;-меңгерілген лексиканың сандық және сапалық ерекшеліктері;Мектептегі оқытудың алғашқы кезеңіндегі бала тілінің дамуына енгізілетін өзгерістер:Заттар мен құбылыстарды және олардың арасындағы байланыстар мен қарым-қатынастарды атау және түсіндіру барысында ересектер баланың өз бетінше қалыптасатын таным-түсінігінен гөрі, күрделі әрі терең танымдық байланыстарды қалыптастырады.
«Дидактикалық синквейдің» тарихы
Синквейн (фран. Cinquains, ағыл. Cinquain) — Жапондық поэзия әсерінен ХХ ғасырдың басында Америка Құрама Штаттарында пайда болған бес жолдық өлең нысаны. Кейінірек (соңғы кездерде және 1972 жылдардан бастап, Ресейде) дидактикалық мақсататрда, тиімді әрі әсерлі сөз дамыту мақсаттарында қолданысқа енді. Кейбір әдіскерлердің ойынша «синквейн» оқушыларға күрделі ақпаратты синтиздеуде, олардың тұжырым жасау және (лексикалық ққабілеттерін бағалауда тез шешімін табуға «синквейн» ыңғайлы деп санаған), сөздік қорын дамытуына тиімді, пайдалы деп танылған.
Дидактикалық синквейн негіздері
Дидактикалық синквейнді логопедиялық түзету сабақтарында тиімді пайдалану балалардың жалпы сөйлеу тілі дамытуда жақсы нәтиже берері сөзсіз.Синквейн баланың талдау қабілетін қалыптастыруда көп пайда келтіреді. Синквейн жазу сабақ уақытын үнемдейді, сонымен қатар баланың зиятын, шығармашылық қабілеттерін дамытуға мүмкіндік бередіСинквейн жазу түсініктерді және оның мағынасын меңгерту үрдісін әжептәуір жеңілдетеді, баланы өз ойын қысқа, әрі дәл айтуға үйретеді, сөздік қорын байытуға себептігін тигізеді.-өткен лексикалық тақырып бойынша синвейн жаз; -бір тақырыпқа сурет сал, сурет бойынша синквейн жаз;-синквейн тақырыбы бойынша қысқаша әңгіме құрастыр;Синквейн жазуды топпен немесе жеке сабақ кезінде де өткізуге болады. Үй жұмысы ретінде берілген синквейн ата-ананың да шығармашылық жұмысқа қатысуына себептігін тигізеді. Синквейн жазуды үйге берген жағдайда тапсырманы да күрделендірген тиімді:Тәжірибе көрсеткендей, оқу жылының аяғында оқушылардың көбі синквейн жазуға дағдыланады, сонымен қатар, сөздерді мағынасына қарай жинақтай алады, сөздік қорын байытады.- сөйлем құра білуі маңызды.-сөйлемдегі сөздерді байланыстыра білуі;- сөз мағынасын дұрыс түсініп, сұрақ қоя білуі;-жинақтай білуі;-тақырып бойынша сөздік қордың қажетті деңгейде болуы;Мысалдар көрсеткендей, синквейнді дұрыс жазу үшін:Жыл мезгіліМен қысты жақсы көремінТоңдырады, үсіреді,шынықтырады Аязды, суық Қыс Ойыншық Менің аюымның түсі ақ Тыңдайды, ұйықтайды, отырады Сүйкімді, әдеміАю Үй жануары Лақ ешкінің төлі Жүгіреді, секіреді, сүзеді Кішкентай, пысық ЛақМысалы,-Тек тіл байлығына ғана емес, баланың дамуына кешенді түрде есте сақтау қабілетінің, зейінінің, ойлау қабілетінің дамуына әсерін тигізеді.- Мұғалімге өткен материалды баланың қандай деңгейде игергенін бағалауға мүмкіндік беретін диагностикалық құрал бола алады;- Баланың сөздік қорын байытуға,белгілі бір түсініктің мазмұнын айқындауға себебін тигізеді;- Синквейнді пайдалану тіл дамуының бұзылуын түзетудегі жүргізілетін негізгі жұмысқа қайшылық келтірмейді, керісінше ол жұмысты қорытындылауға мүмкіндік береді; - Логопедия ғылымы мұғалім жұмысын ізгілендіріп, жаңа тиімді технологияларды іздестіріп, тәжірибеде пайдалануды іске асырады; - Жаңа технология - жаңа мүмкіндіктерге жол ашады; Логопедиялық түзету сабақтарында дидактикалық синквейнді пайдаланудың өзектілігін қарастырсақ:Бұл балалардың сөздік қоры шектеулі, сөйлемде сөздерді дұрыс байланыстыра алмайды, өз ойын анық және дәл жеткізе алмайды.Тәжірибе көрсеткендей жалпы сөйлеу тілінің дамуы тежелген балалармен түзету жұмысын жүргізгеннен кейін де, олар өз ойын жеткізуде ұзақ ойлануды қажет етеді. Сондықтан, сөз қорын байытумен қатар, баланың белсенді сөйлеуіне мүмкіндік беру маңызды. Бұл бағытта түзету сабақтарында дидактикалық синквейнді пайдалану жақсы нәтиже беріп келеді. Синквейн француз тілінен аударғанда «бес жол», бес жолдан тұратын өлең деген мағына береді. Дидактикалық синквейн әр жолдың мағыналы және синтаксистік байланыста болуына негізделген, еркін шығарма түрі.Оқушы синквейн жаза отырып ақпараттың негізгісін іріктеп алып, қорытынды жасап, өз ойын қысқа, әрі нақты білдіруді үйренеді. Бұл қазіргі заман жастарына өте қажетті қасиеттердің біріЖалпы сөйлеу тілінің дамуы тежелген балалардың сөздік қоры, лексика-грамматикалық жағы қалыпты дамыған өз құрдастарынан меңгерген лексиканың сандық және сапалық жағынан да қалыс қалады. -оқып-үйренуге арналған минимум сөздіктерге тілімізде жиі кездесетін және жаңа мәнге ие сөздерді сұрыптап ала білу. -сөздік қордағы лексикалық бірліктердің синонимдік қатарын толықтыру және меңгерілген лексиканың семантикасын және экспрессивтік мәндегі сөздердің мағыналарын айқындау; -ауызша тілді меңгерудің жүйесіз, ретсіз түрінен мектепте морфология мен лексиканы оқып-үйренудің жүйеленген үлгілеріне көшу;-меңгерілген лексиканың сандық және сапалық ерекшеліктері;Мектептегі оқытудың алғашқы кезеңіндегі бала тілінің дамуына енгізілетін өзгерістер:Заттар мен құбылыстарды және олардың арасындағы байланыстар мен қарым-қатынастарды атау және түсіндіру барысында ересектер баланың өз бетінше қалыптасатын таным-түсінігінен гөрі, күрделі әрі терең танымдық байланыстарды қалыптастырады. Тілді, оның дамуы мен жеке адамның қалыптасуындағы ролін зерттеу - адамның бүкіл таным қызметінің қалыптасуын қарастыруда ерекше маңызға ие болып отырған ғылымның басты мәселесіне айналды. Ал танымдық қызмет баланың таныс емес ортамен қарым-қатынас жасауы, яғни ұрпақтан-ұрпаққа бұрынғылардың тәлімі мен тәрбиесі, іс-тәжірибесінің берілу үрдісінде қалыптасады. Балғын шақтан есейіп, ересектер қатарына өту барысында баланың психикалық дамуының негізгі бір формасы - өзара сөйлесу, пікірлесу арқылы өзгелердің іс-тәжірибесін бойына сіңіру екені белгілі.Баланың қалыптасып, дамуындағы тілдің ролін, олардың сөйлесу қызметін зерттеу, ғылымның басты міндеттерінің бірі болып отыр.
Дидактикалық синквейдің жасау ережелері
Бірінші қатар – бір сөз – затты білдіреді
Екінші қатар – екі сөз – заттың сапасын білдіреді
Үшінші қатар – үш сөз – заттың қимылын білдіреді
Төртінші қатар – бір фраза немесе бірнеше сөз
Бесінші қатар – сөздер - қауымдастық
Дидактикалық синквейді құрал алгоритімі
Дидактикалық синквейді пайдалану мысалдары
1 Қыс
2 Суық
3 Тоңдырады
4 Мен қысты жақсы көремін
5 Жыл мезгілі.
1. Раушан2. Әдемі3. Өседі4. Раушан гүлді анама әпердім5. Гүл1 Кітап2 Қалын3 Оқиды4 Мен кітапті оқимын5 Білім1 Алма2 Қызыл, әдемі3 Жийміз4 Жақсы көремін5 Жеміс