Методическая разработка Ок-биле адаар состер. 3 класс


Темазы: «Ок-биле адаар ажык уннер»
Кичээлдин хевири: чаа теманын тайылбыры.
Кичээлдин сорулгалары: 1) Ок-биле адаар ажык уннерлиг состерни, оларнын шын бижиирин уругларга тайылбырлап, билиндирер; оон-биле кады аас чугаазын сайзырадыр; Торээн чер-чуртунга ынак болурунга уругларны кижизидер.
Баш бурунгаар даап бодаашкын:Ок-биле адаар ажык уннерлиг состерни шын бижиири, ок-биле адаар ажык уннерлиг состерни шын адаары.
Дерилгези: таблица, тест, улегер домактар, сюжеттиг чуруктарКичээлдин чорудуу.
1.Организастыг кезээ: 
 Башкынын созу.
Кичээлдин сорулгаларын уругларга дамчыдар.
Онаалга хыналдазы2.Катаптаашкын: Улегер домак-биле ажыл.
Кижи – чурттуг, куш – уялыг. (Улегер домактын утказы-биле кижизидилге ажылы чорудар).
- Улегер домактын утказын канчаар билип тур силер, тайылбырлап корунерем.
- Улегер домакты кыдырааштарынарга бижип алынар.
– Бердинген улегер домакта ажык уннерни тыпкаш, адаан шыйыптынар.
- Ам шын кылдыр адап корунерем, канчаар адаттынып турар-дыр?
- Шын-дыр, уруглар, ок-биле адаттынып турар ышкажыл, силер уннернин адаттынарын эге класстарга ооренген силер.
Туннел: ажык уннернин адаттынары база онзагай болур.
3.Чаа теманын тайылбыры:
Состер оюну.
Башкы состер адаарга, уруглар баштайгы ажык уннун транскрипциязын бижиир. Чурт, кижи, куш, Тыва, ада, баш.
– Бижип алган уннеривис кандыг ажык уннер болду, уруглар?
– Шын-дыр, бердинген ажык уннер шупту ок-биле адаар уннер-дир.
 Таблица-биле ажыл.
Ок-биле адаар ажык уннерни чангыс ужук-биле бижииркыш дувудошдагааыткойгунборт идиккешОк-биле адаар ажык уннернин ужуктеринге ъ (кадыг демдек) немеп бижиири:
Аът, эът, оът, каът, чаъс, дуъш, аъш-чем, чуък, чоъп – 9 сос.
Оларнын иштинден укталган хевирлеринге ъ (кадыг демдек) биживес состер:
Чоъп, чаъс, чуък, дуъш, аъш-чемЧоптээр, частаар, чуктээр, душтээр, аштаныр-чемненир (канчаар?)
Чоптуг, частыг, чуктуг, душтеки, аштыг-чемниг (кандыг?)
4.Ном-биле ажыл.
Номда дурумну уругларга дынзыг кылдыр номчудар, 4 уругдан номчаан чуулунун утказын айтырар.
Немелде материал.
Тыва дыл эртемдени Каадыр-оол Алексеевич Бичелдей тыва дылда ок-биле адаар ажык уннер дугайында эртем ажылы бижээн. Оонуу-биле алырга, адап турарывыс октун ажык уннеринге шуптузунга ъ (кадыг демдекти_ бижиир деп саналдап турар.5. Физминутка.
Психологтуг релаксация. Чаъс деп состун утказы-биле холбап, уругларга чаъстын унунун чаражын, кижинин сагыш-сеткили оон-биле кады арыгланып турар кылдыр холдарынын салаалары-биле столду оожумундан дургенинге чедир токкуладыр соктаар.
- Уруглар, бойдустун болуушкуннары – чаъс, хар бистин амыдыралывыста база улуг рольду ойнап, сагыш-сеткиливисти арыглап турар-дыр ийин.
6.Быжыглаашкын.
Ыыттавас диктант.
Башкы слайдыларда чуруктарны коргузерге, уруглар состерни бижиир.
Койгун, бижек, далган, аът, чечек, дулгуур.
Туннел: Бижээн состерин адаар, ажык уннерни шын адаар.
Ном-биле ажыл.
Номда арын… мергежилгени…. кыдырааштарынга кууседир.
7.Туннел.Рефлексия.
Тест-биле ажыл.
Карточкаларда созуглелде хой сектер орнунга чогуур черинге ъ (кадыг демдекти) киирип бижиир. Шын бижилгезин самбырада слайдыда харыыдан хынаар.
Туннел: харыыларын уруглар удур-дедир хынажыптар. Демдээн башкы кыдырааштарга салып бээр.
Унелээри: 0-1 – «5», 2-4 – «4», 5-7 – «3», 8-10 – «2».
– Богунгу темадан бис боттарывыска ажыктыг чуну билип алдывыс, уруглар?
- Бистин амыдыралывыска ок-биле адаар ажык уннернин ужур-дузазы чуде деп бодаар силер?
- Шын бижилге дурумнерин шингээдип алыры-биле бердинген таблицаны карточка кылып алгаш, ургулчу кичээлдерге ажыглаар бис.
Демдектер салыры.
Онаалга бээри.
Бажынга ооренген теманы катаптап, номчуур. Ада-иези-биле словарьлыг диктант бижиир, бажынынын иштинде ок-биле адаттынып турар ажык уннерлиг состерни тып бижиир.