Отбасыда?ы балалар?а к?рсеткен ?атыгездік м?селесі
Отбасыдағы балаларға көрсеткен қатыгездік мәселесі
Каирова Рысты ИманбековнаПМ ПК г. Павлодар облысы, Ақсу қ., әлеуметтік педагог
Балаларды дұрыс тәрбиелемеуі мүгедектік пен жиі өлімге әкелуіне, баланың дене және психикалық денсаулығына зиян келтіруіне әкелетін формаларды педагогтар мен психологтар білуі керек. Психологтар, дәрігерлер, әлеуметтік ұйымдар, және құқық қорғау органдары ата-аналармен жұмыс жүргізіп осы жағдай бойынша мүмкіндігінше көп білген маңызды.
Мұндай құқық бұзушылықтар мен ауытқуларға балалар балалық кезінде зорлық-зомбылық көргендері себеп болады. Оның салдары олардың балалары қатысты осындай әрекетке ата-аналарды ынталандыру мүмкін. Басқа жағдайлар да бар: мысалы, үй иелерінің көп жағдайға көз жұмады. Әкесі немесе өгей әкесі қыздарына зорлық көрсеткенін анасы көрмегендей болып жүре береді, біліп қойған жағдайда қызын ұрып соғады. Кейбір жағдайларда анасы өзі баласына қорлық көрсетіп сосын дәрігерге кішкентай кезінде құлаған деп өтірік айтады.
Зорлық-зомбылық құқықта «Бір адамның екінші бір адамға, оның жеке басына тиіспеушілік құқығын бұзатын тәни және психикалық ықпал жасауы» делінген.
Тән азабын шектірген зорлық – адамның ағзасына тікелей әсер ету, ұрып-соғу, денесіне зақым келтіру, тағы басқа. Тән азабын шектірген зорлықтың салдарынан жәбірленушінің денсаулығына зиян келтірілуі мүмкін. Жан азабын шектірген зорлық – жәбірленушінің қарсылық көрсетуіне, өз құқықтары мен мүдделерін қорғауына деген ерік жігерін жасыту үшін қорқыту, адамның психикасына әсер ету. Жан азабын шектірген зорлық жүйке ауруына немесе тіпті жан ауруына ұшыратуы мүмкін. Адамның өмірі мен денсаулығына қауіпті әдіс қолданылып жасалған қылмыстар «Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің» тиісті баптарына сәйкес жауаптылық пен жазаны ауырлататын мән-жайлар болып табылады.
Отбасыдағы балаларға көрсеткен зорлыққа қарсы ықпал ететін тәуекел факторлары құрылған.
Балаларға қатысты зорлық жасау әр түрлі отбасылық проблемалар себеп болады, сондай-ақ арнайы ерекшелік ата-аналар мен балалар арасында. Тәуекел факторлары:
-толық емес немесе көп балалы отбасы
- асырап алынған балалармен жанұя
-маскүнем немесе нашақорлық науқаспен отбасы
-жаза ретінде зорлық-зомбылық қолдануы
-жеткіліксіз ата-ана дағдыларымен жас ата-аналар
-білім деңгейі төмен
-қаламайтын бала
-баланың психикалық және физикалық мүмкіндігі шектеулі балалардың болуы
-отбасыдағы сүйікті бала емес
-баланың мінез-құлығының бұзулуы (гиперактивность)
-қиын бала
Балаларға зорлық нысандары: Балаларға қатыгездік жасауының төрт түрі бар:
- физикалық зорлық-зомбылық
-сексуалдық зорлық-зомбылық немесе сыбайлас жемқорлық
-психикалық зорлық-зомбылық
-моральдық соққы
Физикалық зорлық – ата-аналарымен балалардың денесіне физикалық зақым келтіру. Осы зақымдар балалардың денсаулығына зиян келтіру, одан да ауыр өлімге әкелуі немесе баланың дамуына кідірістер туғызуы мүмкін.
Физикалық зорлық-зомбылық жарақат сипаты, баланың мінез-құлығынан, психикалық жағдайынан көруге болады.
Сыртқы көрініс:
- нақты сипаты бар бірнеше зақымдануы;
- кешіктірілген физикалық дамуы (салмағы мен бойының өспеуі);
- нашар бағу сипаты;
Жарақаттың негізгі типтері:
- дененің - көгеруі. Жаралар, күйдіру немесе белбеумен соғу орындар, ішкі органдарын немесе сүйектерін зақымдайды.
- басында – ретиналды геморрагия (көзінің алмасына қан жүру), шаштарының түсуі, тістері сынған, ауыздарына зақым келтірілген, еріндері кесілген.
Сексуалдық зорлық-зомбылық немесе сыбайлас жемқорлық. Баланы тартып оның келісімімен немесе онсыз дүмбілездік жастағы ересек адамдармен жыныстыққа түсуі.
Сыбайлас жемқорлық жыныстық акт, сонымен қатар басқа да жыныстық актілердің кең ауқымды іс әрекетері болып саналады:
- жыныс органдарына мануалды, оралды, гениталды немесе басқа да дене байланыс, сондай-ақ эрогенды жерлерін аймалау.
- қынаптарға объектілерді енгізу ынталандыру үшін, анус
- жыныстық порнографиялық мақсаттары үшін баланың операциясы немесе жезөкшелікпен айналысуы
- жалаңаш дене бөліктерін көрсету
- дәретханада, қиініп – шешінген кезде балаға қарау, баланы шешіндеру.
Психикалық зорлық-зомбылық.Ұзақ мерзімде ата – анасы жағынан балаларына көрсеткен зорлық-зомбылық психологиялық әсер тигізеді. Зорлық-зомбылық түрлеріне жатады:
- баланың ашық бас тарту және тұрақты сын
- қорлау және оның қадiр-қасиетiн қорлау
- баланың атына кір келтіру
- баланы физикалық немесе әлеуметтік оқшаулау
- оған ерекшелігіне сай емес шамадан тыс талаптар қою
- өтірік мен ересектердің уәделерінде тұрмауы
- жалпы экспозиция
Психикалық жарақат келтіруі, психикалық жай-күйi және физикалық даму ерекшеліктері, бір эмоциялар теріс күдіктенеді:
- физикалық және психикалық дамуын кедергі жасау
- жүйкесі қозып күйіп-пісу
- энурез
- қайғылы түр
- түрлі аурулар
Баланың қалауын менсінбеу.
Ата – анасы жағынан баласына дұрыс күтім жасмаған нәтижесінде балалардың эмоциялық жағдайы бұзылады, денсаулығына зиян келеді, осыған орай баланың негізгі қажетіліктерінің қанағаттары себеп болып табылады:
- баланың жас ерекшелігі бұзылып, тамақтануы, киінуі, білім алуы шексіз қажетілік етеді, емдеуден бас тартады.
- балаға дұрыс қарамауы сәтсіз оқиға әкеліп соғады.
- ішімдік пен есірткіні пайдалану, сондай-ақ құқық бұзушылыққа әкеледі.
Бала күтімі болмауы ата-анасы жағынан әдейі де болуы мүмкін. Бұл ауру, кедейшілік, табиғи апаттар мен әлеуметтік төңкерістер немесе білмеу салдарынан болуы мүмкін.