Семинар для воспитателей Уругларнын салым — чаяаны, оларнын салааларынын баштарында

«Уругларнын салым-чаяаны оларнын салааларынын баштарында»
Киирилде кезээ.
Бичии уругларнын холдарынын салааларынын шимчээшкини дыка сайзырангай бооп турар. Чижээ: чаа торуттунген чаш кижи кезээде-ле адыштарын дынзыг кылдыр чудуруктанып алган чыдар болгай. Бир эвес, улуг кижи айтыр салаазын чаштын адыжынче суптар болза, о лону быжыг кылдыр адыштаптар. Харын, бичии чашты кодуруп-даа болур. Ынчалза-даа холдар-биле кандыг-даа нарын шимчээшкиннерни бичии уруг боду-ла чайгаар кыла бээр.
Бичии уруг бир чувени тудуп алгаш, эгезинде салбас турган болза, чоорту угааны сайзырап, ол чуулду салып, тудут турар апаар. Ону ургулчу катаптап-ла турарга бичии уругнун угаан-сайзыралынга дээштиг болур. Кижинин холдарынын шимчээшкиннери мээнин сайзыралынга салдарлыг деп чуве бистин эрага чедир 2 векте Кыдатка билдингир турган. Тускай эртемниглернин санап турары-биле алырга холдарнын болгаш салааларнын киржилгези-биле оюннар ойнаарга мага-ботка, угаанга эптиг, таарымчалыг болур болгаш мээнин тургузуун ургулчу кончуг эки байдалга тудуп турар. Намикоси токудзиро деп япон эмчи холдарга эки салдарлыг эмнениринин аргазын ажылдап кылган. Оон санап турары-биле алырга, салаалар кижинин топ нерв тургузуунче ала-чайгаар чорткан хой санныг тускай клеткалар-биле чаяаттынган.
Кижинин салаа-сайгыдында ине-биле кадап эмнээр хой-хой точкалар бар. Ол точкаларнын дузазы-биле иштики органнарга салдарлыг нугугну (массажты0 кылып болур. Ындыг точкаларнын хойу-биле холдун салаалары кулак биле тавангайга дужуп бербейн турар.
Улуг-эргекти нугуурга (массажтаарга) баштын мээзинин ажылдаарын экижидер; айтыр салааны нугуурга ижин-хырынга эки салдарлыг; ортаа салаа – шойундулерге; 4-ку салаа азы уваа-шээжей – баарга болгаш бууректерге; бичии-салаа азы биче-боовей – чурекке эки салдар чедирер дугайын чоон-чук эмчилери тодараткан бооп турар.
А Кыдатта даш болгаш демир шарлар адышка чууктаар мергежилгелер нептерээн. Ол мергежилгелерни ургулчулелдиг кылырга уругнун чувени сактып алыры, угааны экижиир; шылап турупканын чидирер; чуректин хан-дамыр болгаш аъш-чем хайылдырар тургузугларынын ажылын экижидер; шимчээшкиннернин харылзаазын сайзырадыр; холдарны куштуг болгаш аваангыр болдурар; амыдыралдын хоонунге деткимче болур.
Адыштарга болгаш салааларга грек тооруктарнын дузазы-биле мергежилдерни Японияда делгеренгейи-биле ажыглап турар.
Организмнин болгаш оон органнарынын ажыл-чорудулгазын ооредир эртемниглернин шинчилелдери мээнин сайзыралы-биле холдарнын сайзыралы сырый харылзаалыг деп чувени бадыткап турар.
Холдун анаа шимчээшкини *** кижинин угаан талазы-биле турупкан шаг-шинээн чедиреринге, холдарнын болгаш эриннернин кужениишкинин ап кааптарынга дузалаар, ол ышкаш хой уннерни адаарынга база уругнун чугаа сайзыралын экижидип шыдаар. Чижээ: бир эвес 4 харлыг уруг адыш ишти сугну арнынга чедирип шыдавас болза, оон бичии-бичии шынган эъттеринин сайзыралы четче эвес бооп турары ол болур. Уруунарнын ындыг оожумун эскерип кааш хомудаан херээ чок. Салаалар дузазы-биле мергежилгелерден кылдыртынар (прил. №1).
Кол кезээ.
«Уругларнын салым-чаяанынын унер достери – оон салааларынын баштарында»
В. А. Сухомлинский.
Садик назылыг уругнун долу сайзыралын канчап чедип алырыл? Школаже кандыг арга-биле белеткээрил? Бо айтырыглар ада-ие болгаш кижизидикчи башкы бурузун ургулчу дувуредип чоруур. Бо айтырыгнын база бир оске талазынга доктаап корээлинер – бичии-бичии шимчээшкиннерни болгаш салааларнын шимчээшкиннерин харылзаштырып сайзырадырынын дугайында. Чугаа-домактын сайзыралы безин холдарнын салааларынын шимчээшкиннеринге чагыртып турар деп чуве билдингир болгай.
Уругларны шинчилээнинин соонда мындыг дурум илереп келген: бир эвес салааларнын шимчээшкиннери чыдып каан турар болза, чугаа-домак сайзыралы база аскап турар болур, ындыг болза-даа ниити шимчээшкиннери ой-тавында болгаш оон-даа эки бооп болур. Холдардан азы салаалардан кээп турар ала-чайгаар чуткулдун салдары-биле чугаа-домак сайзырап экижттр.
Аажок бедик деннелде шимченгир уруглар чувени шын угаап бодаар, оларнын чуве сактып алыры, кичээнгейи, чугаа-домаа тода болгаш эки сайзырангай болур.
Башкылардан мындыг состерни бо-ла дыннаар бис: «1-ги класстарнын оореникчилеринин угааны эки сайзыраан. Долгандыр турар бойдус дугайында эвээш эвести билир, бижик-билигни болгаш санны эки сайгарар. Чугле оларнын холдары чедир сайзыраваан. Бижиири оожум, дидим эвес бооп турар». А ада-иелеривис база чамдыкта мунгаралын мынчаар илередирлер: «Мээн оглум чеже-даа хойну бижиирге, домей-ле холунун ужуу чараш болбас-дыр. Кыдыраашта шыйыгларны-даа корбес, ужуктер аразынын хемчээлин-даа сагывас, бижип алган ужуктерин кижи номчуп-даа шыдавас».
Сайзырангай мээ болгаш сайзыраваан хол дээрге – бо бистин амгы уевисте амыдыралдын аяны-биле дурумге дуушкен болуушкун-дур. Ынчалза-даа бо дугайы ада-иелерни болгаш кижизидикчи башкыларны дувуретпес арга чок.
Силернин кичээнгейинерге, шимчээшкиннернин сайзыралынга дузалыг оюннарны болгаш мергежилгелерни сумелеп тур мен (прил. №2).
Бир эвес салааларнын шимчээшкиннери сайзырангай болза, оон-биле кады чугаа-домаа угаан-бодаары база сайзыраар. 1-ги класска болгаш оон-даа ынай бергедежиишкиннер чиде бээр.
Холдарнын шынганнарын быжыктырар ажылга янзы-буру спортчу дериг-херекселдер, ойнаарактар болгаш бичии эт-херекселдерни ажыглап болур. Чижээ:
Салааларга мергежилге.
Тоолдар болгаш чаптанчыг чугаалар номчувушаан холдар дузазы-биле янзы-буру коргузуглер коргузери («очки», «сандай», «колокольчик» болгаш оон-даа оске).
Саналга палочкалары-биле чогаадыкчы кылыглар.
Дустуг далган болгаш чылыг чуктан кылыглар тудуп кылыры.
Чуга, кылын, ангы-ангы саазыннар узундулери (картон. Солун. Папирос саазыны).Адыш иштинге саазынны дырыштыр огуткаш, дедир хере базары.
Бойдустун дериг-херекселдеринден (чуурга карты азы урезиннер) аппликациялар.
Геометрилиг дурзулер, угулзалар болгаш ужуктер кылыры.
Янзы-буру чуулдерни оннуг пластик-биле шуткуп кылыры, ону пластилин-биле шывары.
Проволокага ооктерни, чинчилерни чараштыр сугары.
Поске даараары болгаш оон-даа оске.
Оон ынай мындыг ажылдарны база кылып болур: «Ужуктерни шын салыры», «Пластилин-биле оюннар», «Карандаш, крупалар, чинчилер, тоорук сайы-биле оюннар», «Бойдустун материалдарындан кылыглар», «Чурулга», шугумнар болгаш шыйыглар ажыглаар мергежилгелер, даараныры, аргытыннары, оорууру, «Чайын кодээге» (прил. №4).
Туннел кезээ.
Кичээл уезинде уруг бурузунун угаангыр-сагынгырын, хар-назынын, хоонун, кузелин болгаш чуну кылып шыдаарын ооренип коору чугула.
Эн-не кло чуве – бо эрттирип турар кичээлдер уругларнын сагыш-сеткилинге чугле эки чуулдерни арттырар ужурлуг.
Чуну-даа кылып шыдавас, кошкак холдарлыг уругга карандашты тудускаш, ону чараштыр бижииринге албадаванар, ынчан ол домей-ле хилинчектени бээр болгаш ажынып хорадап азы мунчулуп болур.
Бичии уругнун кылган ажылы чедиишкинниг, уре-туннелдиг болурунче сагыш салыр болза, ынчан оюннарга, кичээлдерге оон сонуургалы улгадыр.
Оюннарга болгаш кичээлдерге киржилгенер дээш улуу-биле четтирдим.
Муниципальное бюджетное дошкольное образовательное учреждение детский сад комбинированного вида №2 «Чечек» с. Мугур-аксы муниципального района «Монгун-тайгинского кожууна Республики Тыва»
Ада-иелерге беседа
«Уругларнын салым-чаяаны оларнын салааларынын баштарында»
МБДОУ д/с «Чечек»
I-ги категориянын кижизидикчи башкызы
Хунан-оол Чодураа Иргитовна2015 чыл