Класс шагы: «Россияны? чонуну? улуг маадырлыг чоруунга т?лептиг болур бис!».

«Россияныӊ чонунуӊ улуг маадырлыг чоруунга төлептиг болур бис!».
Өөредиглиг сорулгазы:
Уругларныӊ патриоттуг медерелин, Төрээн чуртунга шынчы ынакшылды, Россияныӊ чонунуӊ чаӊчыл –ёзулалдарынга болгаш төөгүлүг эрткен үеге камналгалыг хамаарылганы хевирлээри.
Кижизидилгелиг сорулгалары:
- улуг болгаш биче Төрээн чуртунга хүндүткелди кижизидер;
- чурттуӊ маадырлыг эрткен үезинге хүндүткелди кижизидер;
- дайынныӊ хоочуннарынга хүндүткелди кижизидер;
- төрээн чериниӊ, суурунуӊ, хоорайыныӊ, өг-бүлезиниӊ культуразыныӊ төөгүзүн өөренириниӊ хереглелдерин болгаш сонуургалдарын оттурары;
- чырык чер кырынга тайбыӊтурзун дээш, сагыш-сеткилиниӊ байы-биле, арыг шынчызы-биле боттарыныӊ амы-тынын безин харамнанмас, амыдыралда херек кырында бадыткап чоруур төөгүлүг кижилерниӊ, маадырларныӊ чижектерин көргүзери;
- хөй-хөй салгалдарныӊ талантызы болгаш ынакшылы сиӊген улусчу ужурларныӊ онзагайларынга хүндүткелди кижизидер.
Дерилгези: интерактивтиг самбырада слайдыда чуруктар, эки турачы Вера Чүлдүмовна Байлактыӊ чуруу, Бай-Тал чурттуг фронтучуларныӊ чуруктары, дайын шөлүнден чагаалар.
Чорудуу:
Ι. Организастыг кезээ.
А) уруглар-биле мендилежир.
Б) уругларга келген аалчыларны таныштырар.
- Кайгамчыктыг, чоргааранчыг кылдыр байырлап эрттиреривис төөгүлүг болуушкун чоокшулап келген: 1941 – 1945 чылдарда болган Ада-чурттуӊ Улуг дайынынга совет чоннуӊ тиилээнинден бээр 65 чыл ою. 1941 чылдыӊ июнь 22-де эртенгиниӊ 4 шакта оор ёзу-биле фашистиг Германия Совет Эвилелиниӊ кызыгаарларын деербедеп кирип, халдаан. Амыр-дыштыш тайбыӊ турган амыдырал шериглержи амыдырал-биле, аарышкы болгаш чидириглери-биле, Россияныӊ чок дээн оолдары, кыстарыныӊ чидириглери-биле солушкан.
Ада-чурттуӊ Улуг дайынынга совет чоннуӊ тиилээнинден бээр 65 чылдар эрткен, ынчалза-даа бистиӊ сагыш-сеткиливиске аарышкылыг, маадырлыг эрткен үе ам-даа дүвүренчиг берге болуп артпышаан.
Ада-чурттуӊ дайынынга бистиӊ чонувус боттарыныӊ дайынчы күзел –соруктуун, коргуш чогун көргүскеннер.
Бистиӊ тыва чон база дайынны анаа-ла көрүп орбааннар.
Ада-чурттуӊ Улуг дайыныныӊ каржы-дошкун оттуг чылдарыныӊ үезинде «Бүгү-ле күштү фронтуже!» деп кыйгыныӊ адаа-биле Тываныӊ арат чону акы-дуӊмалышкы Совет Эвилелиниӊ чоннары-биле бир дөмей Кызыл Шеригге материалдыг дузаламчыдан аӊгыда, ок-боозун холга туткаш, немец-фашистиг эжелекчилерни узуткаарынга киржир күзелин дайынныӊ баштайгы хүннеринде-ле даӊгыраглаан. Улуг Төрээн чуртувустуӊ өске-даа улустары-биле кады немец-фашистиг эжелекчилерни чылча шаварынга Тываныӊ эки турачы аъттыг эскадронунуӊ дайынчылары эвээш эвес эрес-маадырлыг чоруктарны дайын шөлүнге кылып, боттарыныӊ интернационалчы хүлээлгезин ак сеткилдиг күүсеткеннер.
Фронтуга тыва чон 5 эшелон белекти, 1 эскадрилья самолёттарны, муӊ-муӊ дайынчы аъттарны, хөй түӊнүг акша дузаламчызын көргүскен. Тываныӊ эрес оолдар, кыстары, танкистер болгаш аъттыг шериглер эки тура-биле фронтуга барып киришкеннер. Ам бөгүнде бис оларныӊ коргуш, чаныш-сыныш чок маадырлыг демисешкеш, чедип алган тиилелгезиниӊ ачызында аас-кежиктиг, тодуг-догаа, хостуг –шөлээн өөренип, ажылдап, чурттап чоруур бис. Ам дараазында «День Победы» деп сураглыг ырны дыӊнаалыӊар. ( дыӊнаар)
Башкы:
- Бо ырны кым деп артист ырлап турарыл?
- Ырны дыӊнааш, чүү сагыжыӊарга кирди, уруглар?
- Бөгүнгү хүн дугайында кым чүнү чугаалаксап тур?
- Ада-чурттуӊ Улуг дайыны кажан, канчаар эгелээнил? Кымнар тиилээнил?
- Дайынныӊ изиг тулчуушкуннары кайы хоорайларга болуп турганыл?
- Тывалар каш эки турачылар киржип, оларныӊ кажы дедир чуртунче ээп келгеннерил?
- Билириӊер эки турачыларны, « Совет Эвилелиниӊ Маадыры» аттыӊ эдилекчилерин адап көрүӊерем. Чаӊгыс чер чурттугларыӊардан кымнарны адап болур силер?
- Куулар Дарыяа Намзырай уруу, Хомушку Чудурук Эртине оглу, Чудурукпай Иргит Эртине оглу.
- Эр хейлер! Кончуг эки-дир.
- Дараазында бистиӊ чаӊгыс чер – чурттуувус, дайынныӊ хоочуну Куулар Дарыяа Намзырай уруунуӊ дугайында дыӊнадыгны Доржу Чойган номчуп бээр-дир. ( номчуур)
Фронтудан чагаалар.
- Дайыннын эге хүннеринден эгелээш-ле хүн бүрүде фронтуже муӊ –муӊ чагаалар чоруп турган. Оон эвээш эвес чагаалар янзы-бүрү хоорайларже, суурларже чоруп турган.
- Төрээн аалын, төрээн кижилерин, авазын сагынмайн турган кижи фронтуга черле чок турган.
- Ынчангаш дыка хөй чагаалар мынчаар эгелеп турган: «Эргим ынак авай», «Төрээннерим», «күжүр уругларым», «ынак эжим»…
- Чагаалардан көөрүвүске, дайын дугайында кыска медээлер база кирип турган. ( чижек чагааларны номчуур)
Ам дараазында дайын дугайында шүлүктү Салчак Алиса номчуп бээр-дир.
Башкы:
- Бистиӊ бурунгуларывыс 20 вектиӊ дошкун ханныг дайынын тиилеп алган, харын-даа кижи делегейиниӊ төөгүзүнде-даа чадавас. Эрткен үе дораан уттундуруп каар. Ырак төөгүнүӊ – эрткен дайынныӊ салгалдары өскен. Чоннуӊ төөгүлүг тураскаалдары ам-даа дириг. Бо хүнге чедир ол төөгүлүг, кайгамчыктыг, үнелеп ханмас тураскаалдар 1941 чылдыӊ эге айларындан эгелээш, бисти Тиилелгениӊ өөрүшкүзүнге чедирген.
Ада-чурттуӊ Улуг дайыны бистиӊ чаӊгыс төөгүлүг черивис, маадырлыг шөлдеривис турган болгаш ол-ла хевээр артып калыр. А ол дайынга тиилелге – карактарда чаштарлыг бистиӊ ниити байырлалывыс болуп арткан.
Кичээливисти төндүрүп тура, Россияныӊ Улустуӊ артизи Лев Лещенконуӊ ырлап турары «День Победы» деп сураглыг ырызын ырлажыылыӊар.