С?л?тле укучылар бел?н эшл??
С‰л‰тле укучылар бел‰н эшл‰_
Мин – укытучы буларак k‰р яSа д‰ресем балалар ™чен яSа ачыш алып килерг‰, белем алуга тел‰к уятырга, аларны иGатка эт‰рерг‰ тиешмен.
Х‰зерге заман м‰кт‰бе _зенеS _сешенд‰ катлаулы чор кичер‰. ИGтимагый м‰гариф икътисади _зг‰решл‰р: м‰гариф системасында яSарту, т™рле типтагы м‰гариф учреждениел‰ренд‰ укыту-т‰рбия эшен‰ к_п ™стенлек бирел‰.
Х‰зерге чорда д™нья к_л‰м м‰сь‰л‰л‰р хакында фикер й™ртерлек ш‰хес т‰рбиял‰_ аеруча ‰k‰миятле. Т™рле телд‰ге ф‰нни чыганаклардан м‰гъл_матлар туплап, _з карашын бернич‰ телд‰ аSлатып бир‰ алырлык кил‰ч‰к кешесен т‰рбиял‰_ т™п бурыч булып тора. С‰л‰тле балалар бел‰н эшл‰_ м™kим. Ч™нки ‰леге яшь л‰р безнеS икътисадны, с‰нгатьне, ф‰нне алга Gиб‰ р‰ч‰к. БезнеS балаларыбыз тиз _с‰. Укыту ™лк‰сенд‰ с‰л‰тле балаларны табу k‰м аларныS эшч‰нлеген _стер_ – х‰зерге к™нд‰ т™п бурычларныS берсе булып тора. Без баланыS с‰л‰тен никад‰р тизр‰к к_реп алабыз, _стер‰без, уSай шартлар тудырабыз, шул очракта гына к™телг‰н уSышларга иреш‰ алабыз. Х‰зерге заман шартларында с‰л‰тле балалар бел‰н эшл‰_ системасы зур Gаваплылык сорый дип ‰йтерг‰ кир‰к. Ни ™чен диг‰нд‰, k‰рбер кеше _зенеS м™мкинлекл‰ренн‰н, _з кызыксынуларыннан чыгып, кил‰ч‰к k™н‰р сайлый, олы тормыш юлына аяк баса.
j‰р уSышка иреш_неS с‰л‰т-талант н‰тиG‰се ген‰ т_гел, ‰ тырышлык н‰тиG‰се ик‰нен бел‰без. БаланыS с‰л‰тен д™рес юн‰лешт‰ _стерг‰нд‰ ул бернич‰ ™лк‰д‰ _зенеS талантын к_рс‰т‰ ала. Укытучыларга балаларныS ни д‰р‰G‰д‰ с‰л‰тле булуын бел_ бик м™kим. Алардан с‰л‰тле балаларныS к_Sелен аSлау, аларныS _сешен‰ к™ч-ку‰т бирерлек эшл‰р башкару, ш‰хси якын кил_ тал‰п ител‰. М™галлимн‰р укучылар бел‰н эшл‰г‰нд‰ белем _сеше д‰р‰G‰сен бик тиз k‰м т™г‰л билгел‰_ k‰м шуныS бел‰н б‰йл‰нешле р‰вешт‰, д‰ресл‰рнеS тема k‰м формаларын планлаштыру вариантларын т™г‰л ф‰нни нигезл‰п сайлап ала алуларын к_р‰ белерг‰ тиеш.Д‰рест‰ дифференциале укытуны ф‰нни нигезд‰ гам‰лг‰ ашыру, _сеш д‰р‰G‰л‰ре k‰м ‰зерлекл‰ре т™рлеч‰ булган укучыларныS тиешле белем алуына иреш_, д‰ресл‰рд‰ нинди алым k‰м эш формалары кулланырга кир‰клеген билгел‰_. Д‰рест‰ укытучы-укучы дуслыгын тагын да н‰тиG‰ле ит_ юлларын табарга тиеш.
Акыл с‰л‰тен эшк‰ Gиг_ – шулай ук х‰л ит‰се м‰сь‰л‰л‰рнеS берсе. Бу – туктаусыз алга бару м™мкинлеге тудыру диг‰н с_з.
С‰л‰тле балалар бел‰н эшл‰г‰нд‰ т™рле алымнар куллану бик отышлы. М‰с‰л‰н,тер‰к схемалар.Алар укучыларга теманы аSлату алдыннан ™л‰шен‰ k‰м балалар укытучы с™йл‰г‰нн‰рд‰н Gавап эзлил‰р яки тема н‰тиG‰л‰рен таба баралар. €леге конспектларда к™члер‰кл‰р ™чен текстлы биремн‰р яки ™ст‰м‰ сораулар бирел‰. Мондый укытуныS уSай н‰тиG‰се бар. С‰л‰тле балалар да, уртача белем алучылар да биремн‰рне бик тел‰п _тил‰р, сорауларга Gавап табалар. Шулай итеп аларныS белеме тир‰н‰я.
Текстлы биремн‰р, шулай ук тестлар да киS кулланыла. Укучы _зе д™рес дип санаган GавапныS берсен сайлап ала. С‰л‰тле балаларга катлаулырак, эзл‰н‰ торган сораулар яки Gаваплар т‰къдим ит‰рг‰ м™мкин. БалаларныS ни д‰р‰G‰д‰ с‰л‰тле булулары укучыларныS бер-берсенеS белемен тикшер_, проектларны яклау, д‰рес-конференциял‰рд‰, семинарларда ачык к_рен‰. М‰с‰л‰н, д‰рес-семинарларны алыйк. j‰р баланы актив катнаштыру – д‰реснеS т™п тал‰бе. Алардан ™ст‰м‰ ‰д‰бият бел‰н Gитди м™ст‰кыйль эш (яSа чыганакларны уку, материалларны чагыштыру, кызыклы м‰гъл_матлар сайлап алу) тал‰п ител‰.
Эшл‰_ методларымныS тагын берсе – кроссвордлар. Кроссворд чиш_ -GиSел эш. € аны т™з_ – авыр, катлаулы; укучыдан тырышлык k‰м эзл‰н_ сорый. С_з т™ркемн‰рен ™йр‰нг‰нд‰ укучылар кроссвордларны бик р‰х‰тл‰неп т™зил‰р. Аларны т™зег‰нд‰ табышмаклар куллану тел д‰ресл‰рен ‰д‰бият д‰ресл‰ре бел‰н б‰йли. €леге кроссвордларны халык авыз иGаты ‰с‰рл‰рен _тк‰нд‰ куллану яхшы н‰тиG‰ бир‰. Шулай ук сочинение язу, шигырь, хик‰я, ‰киятл‰р уйлап чыгару укучыларныS иGади фикерл‰_ д‰р‰G‰л‰рен _стер‰, с_злек запасын баета, с™йл‰м телл‰рен _стер‰.Мондый алымнар ФДБС буенча т™зелг‰н 5 сыйныфлар ™чен ‰д‰бият д‰реслегенд‰ биремн‰рне _т‰г‰д‰ д‰ уSышлы н‰тиG‰ бир‰.
С‰л‰тле балалар бел‰н эшл‰_неS т™п максаты: k‰р укучыныS с‰л‰тен, иGади башлангычын _стер_. Мондый укучылар бел‰н эшл‰г‰нд‰ эзл‰нерг‰, яSа м™мкинлекл‰рд‰н файдаланырга туры кил‰.
Ф‰нни конференциял‰рг‰ ‰зерл‰н_неS д‰ укучылар с‰л‰тен _стер_д‰ зур ‰k‰мияте бар. Бирелг‰н тема буенча укучы ™ст‰м‰ чыганаклардан файдаланып ‰зерл‰н‰. ^зен кызыксындырган сорауларга Gавап эзли. Теманы тулысынча ачып бир_ ™чен, бернич‰ чыганактан файдалана. ^зенеS д‰лилл‰рен бернич‰ галимнеS фикерл‰ре бел‰н ачыклый. Монда укучыныS м™ст‰кыйль фикер й™рт_ен, эзл‰н_ен, н‰тиG‰ ясавын ассызыклап _т‰рг‰ кир‰к.
Йомгаклап шуны ‰йт‰се кил‰: д‰ресл‰рд‰ кулланылган эш алымнары (карточкалар бел‰н эш, р‰сем, картиналар буенча иGади эшл‰р) - барысы да укучыларныS с‰л‰тл‰рен _стер_г‰ юн‰лтелг‰н. Бары тик _з эшеSне чын к_Sелд‰н яратып, вакытыSны кызганмыйча эшл‰с‰S, с‰л‰тле балалар тагын да зур уSышларга иреш‰ч‰к k‰м калган укучылар арасында с‰л‰тле балалар саны, kичшиксез, артачак, ‰лб‰тт‰.
Иске Ч_пр‰ле беренче номерлы гомуми урта
белем бир_ м‰кт‰бенеS
татар теле k‰м ‰д‰бияты укытучысы
Ш‰р‰пова А.Н.
15