Т?рбия с?гате Зарарлы гад?тл?р
Т‰рбия с‰гате
Максатлар :Яшусмерл‰рг‰ т‰м‰ке тарту, исерткеч эчемлекл‰р эч_неS, наркотик куллануныS зарарын аSлату ;
Ш‰хси гигиена кагыйд‰л‰ре бел‰н таныштыру;
Т‰ртипл‰рен‰ б‰я бирерг‰ кунектер_. (2 слайд)
Укытучы:Х‰ерле к™н, кадерле укучылар. Укучылар без б_ген зарарлы гад‰тл‰р, аларныS организмга нинди зыян китер_е, аларны ничек кис‰терг‰ кир‰клеге, кешенеS заралы гад‰тл‰рг‰ ничек иял‰н_е турында с™йл‰шербез. € х‰зер заралы гад‰тл‰р турында презентация карап узарбыз.(Ул карала, аннары аныS турында фикер алышу башлана.)
Нинди зарарлы гад‰тл‰р бел‰сез? (3 слайд)
Укучы: Мин зарарлы гад‰тл‰рг‰ т‰м‰ке тарту,х‰мер эч_,наркотиклар бел‰н мавыгуны кертер идем,ч™нки алар кешенеS матур яш‰_ р‰вешен бозалар.
Укытучы: Шушы проблемаларга тукталып китик.Бер яктан караганда бу проблемалар к_ч_ чорында барлыкка кил‰. (4 слайд)
К_ч_ чоры - яш_смерл‰рнеS ™лк‰нн‰р бел‰н конфликтлы м™н‰с‰б‰тл‰р чоры. Бу табигый д‰, ч™нки _смерлек чоры - ул баланыS икенче туу чорына тиS вакыт. Бу чорда баланыS физик _сеше k‰м ™лгереп кил_че интеллекты аны _зен т™рле иGтимагый рольл‰рд‰ сынап карарга омтылдыра.
Бу вакытта _смер _з "мин"ен булдырырга тырыша, шул с‰б‰пле барлыкка килг‰н мораль k‰м физик стресслар ™лк‰нн‰р бел‰н аралашуда каршылыклар китереп чыгара. Олы булып к_ренерг‰ тел‰г‰н, ‰мма бер _к вакытта бала булып калган _смерл‰р _зл‰рен ™лк‰нг‰ санамаганнарны кабул итмил‰р.
Яш_смерл‰р _з яшьт‰шл‰ре бел‰н м™н‰с‰б‰тл‰рен Gайларга омтылалар. Алар _зара дус булырга k‰м т™рле группаларга берл‰шерг‰ м™мкин. Мондый берл‰ш_л‰р яшьл‰рнеS олылардан м™ст‰кыйль булып, _з й™зл‰рен булдырырга тырышулары бел‰н б‰йле була. Алар берт™рле киен‰л‰р, _з группаларында т™рле ш™гыльл‰р, шаярулар уйлап табалар. Зурлар кебек т‰м‰ке тартып карарга, алкогольле эчемлекл‰рне эчеп карарга телил‰р. Алар бу татып карауларныS зарарлы гад‰тк‰ ‰верел‰ барганын сизми д‰ калырга м™мкин.
Яшьл‰р _з ™сл‰рен‰ т™рле бурычлар алып, куркыныч янаган проблемалар бел‰н д‰ очрашалар. Бер _к вакытта ата-анадан читл‰ш_ д‰ барлыкка килерг‰ м™мкин. Ул вакытта ата-ана киS‰шл‰рен яшьт‰шл‰ре фикерл‰ре алыштыра, алар яшьт‰шл‰рен‰ к_бр‰к ышана башлый. Яш_смерл‰р аралашырга, _з-_зл‰рен сынап карарга, х™рм‰т казанырга тырыша. Теге яки бу т™ркемд‰ге авторитетлы бер кеше яш_смернеS кумирына ‰верел‰.
Укучы: Д™рест‰н д‰,минем яшьт‰шел‰ремнеS к_бесе зарарлы гад‰тк‰ ия.
Укутучы: Беренчед‰н,наркоманияне карап _тик. Бер инъекция ясаганнан соS ук, кеше аSа б‰йле булып кала. Наркоманнар уртача 30 – 35 ел яши.
Наркоманияг‰ иял‰н_неS 5 т™п факторы бар. Алар т_б‰нд‰гел‰рд‰н гыйбар‰т: (5 слайд)
1. кешенеS _з-_зен дорфа, агрессив тотуы.
2. м‰кт‰пт‰ т™рле проблемалар барлыкка кил_е
3. гаил‰д‰ _зара м™гам‰л‰неS киеренке булуы
4. гаил‰д‰ге ‰лед‰н-‰ле була торган каршылыклар
5. ата-ананыS бала т‰рбиял‰_г‰ игътибар итм‰ве
Шуны да ‰йтерг‰ кир‰к: тышкы яктан ‰йб‰т булып к_ренг‰н гаил‰л‰рд‰ д‰ наркотиклар кулланучы бала _с‰рг‰ м™мкин.
Минем сезг‰ “НаркоманныS тышкы кыяф‰те нинди була?” диг‰н сорау бир‰сем кил‰. (6 слайд)
Укучы: НаркоманныS фикерл‰_, аSлау д‰р‰G‰се кими, башы “томанлы” була. Бите, муены тирел‰ре кызыл т™ск‰ кер‰, к_з кабагы киS‰я. Морфий бел‰н исерг‰нд‰ кешенеS к‰ефе к_т‰рел‰, ул _зен к_кт‰ очып й™рг‰нд‰й сиз‰, аныS аSы югалмый. К_з алмасы кысыла, карашы “томанлана”, бит тиресе агара, х‰р‰к‰те тоткарлана. Мондый кеше k‰р фикер бел‰н .
Укытучы:Т‰м‰ке тарту турында нил‰р ‰йт‰ аласыз?
Укучы: Т‰м‰ке тартучыларныS к_б‰я баруы, G‰мгыять ™чен катлаулы проблемага ‰йл‰нде.
Т‰м‰ке тарту k‰м эчкечелек – зарарлы гад‰тл‰р. Алар кеше организмыныS м™kим ‰гъзаларын зарарлый. Эчк‰н алкогольнеS 89 % ын – ашказаныныS лайлалы тышчасы, ‰ башка ™лешен эч‰гел‰р _зен‰ сеSдер‰. Исерткеч эчемлек барыннан да бигр‰к баш миен‰ т‰эсир ит‰. Исерткеч эчемлек кешенеS иS м™kим ‰гъзаларында – баш миенд‰, бавырда, й™р‰кт‰, ашказанында k.б. 28 с‰гатьт‰н 15 к™нг‰ кад‰р саклана. Алкоголь кеше психикасына да нык т‰эсир ит‰. Шул с‰б‰пле ул т™рле Gинаятьл‰р эшл‰_г‰ эт‰р‰. (7 слайд)
Укытучы: Мин сезнеS фикерл‰р бел‰н килеш‰м. Аларга ™ст‰п тагын шуны ‰йт‰сем кил‰: автомобильд‰ узышу буенча д™нья чемпионы Тони БетенхаузенныS игътибар ит_ тизлеген махсус прибор бел‰н _лч‰г‰нн‰р. Аннары, бер ч‰рк‰ виски эчк‰нн‰н соS, тагын шуны ук кабатлаганнар. Бу вакытта игър ит_ тизлеге бик нык кимег‰н. Дим‰к, фаGига булу м™мкинлеге бик тиз арткан. (8 слайд)
Х‰зерге тормыш шартлары баланыS нерв системасына, моннан ярты гасырга караганда, тагын да к™члер‰к йогынты ясый. Б_ген кеше м‰гъл_матны к_бр‰к кабул ит‰, т‰эсирл‰р д‰ к_бр‰к була, тормыш агымы да тизл‰н‰. Кеше психик яктан да тизр‰к камилл‰ш‰. ШуныS бел‰н берг‰ яш_смерл‰рд‰ аларныS _зл‰рен‰ ген‰ хас мавыгулар, хисси тотрыклылык формалашып, д™ньяны к_заллаулары ™лгереп Gитм‰ве к_з‰тел‰.
“Исерткеч эчемлек эчк‰нд‰ яш_смер организмында нинди _зг‰решл‰р барлыкка кил‰?” диг‰н сорауга Gавап биреп карыйк ‰ле.
5 нче укучы: Х‰мер эчк‰н яш_смер _зен тыныч тотмый, ул агрессив була, _з-_зен‰ бикл‰н‰, башкалар бел‰н аралашудан читл‰ш‰. Нерв системасы, тормышка карашы k‰м инанулары ныгып Gитм‰г‰н яшь кеше алкоголь т‰эсиренд‰ тиск‰ре к_ренешл‰рг‰ тиз биреш‰.
Исерткеч эчемлек нерв киеренкелеген‰ чик куймый, ‰ б‰лки аSа тиск‰ре йогынты ясый, психиканы Gимер‰: “Кайгыны бетер_”, “т™шенкелект‰н котылу” ™чен эч_чел‰р соSыннан шуSа инаналар: спиртлы эчемлек элекке проблемалардан котылырга ярд‰м итми, ‰ б‰лки яSаларын гына барлыкка китер‰. Х‰мер _зен‰ килг‰н кайгы-х‰ср‰тне _зе ген‰ GиS‰ алмый. АныS авыруын д‰валарга якыннары гына булыша ала.
Укытучы: €йе, мин син с™йл‰г‰нн‰р бел‰н килеш‰м. Бер ч‰рк‰ аракы эч‰-эч‰ эчкече булып кит‰рг‰ м™мкин.Бер‰_л‰р – 20 ел, икенчел‰р 5 ел д‰вамында эчкече булып формалаша. € кайбер‰_л‰рг‰ эчкече булу ™чен 2 ай да Gит‰. Бала ис‰ исерткеч эчемлек эч‰рг‰ бик тиз иял‰неп кит‰рг‰ м™мкин. ШуSа к_р‰ _з-_зеSне куркыныч астына куярга ярамый. Х‰мернеS т‰мен д‰ татып карамаска кир‰к.
Алкоголизм чиренн‰н котылу ™чен аутоген к_нег_л‰ре зур ярд‰м ит‰. Кеше спиртлы эчемлекл‰рне азрак кулланган саен, аутоген к_нег_л‰рнеS т‰эсире зуррак була.
Белгечл‰р, _з-_зеSне билгеле бер н‰рс‰г‰ ышандыру ™чен, с_зл‰рне инанып ‰йтерг‰ т_б‰нд‰ге к_нег_л‰рне т‰къдим ит‰л‰р.
· Мин бик тыныч, _з-_зем‰ ышанам k‰м мин ирекле
· Борчу k‰м х‰вефле х‰лл‰р онытыла
· Мин алкогольг‰ битараф
· Аек булу миSа шатлык китер‰
· Аракыны к_р‰сем килми, ш‰раб бик т‰мсез
· Аракы эч‰рг‰ тел‰м‰вем‰ мин бик шат
· Мин бик тыныч k‰м _з к™чем‰ ышанам
· Эчм‰_ мине к™чле k‰м горур ит‰
· Мин _з с_земд‰ торырмын
Укытучы: Х‰зерге чорда тагын нинди м™kим проблема бар?
Укучы: (Т‰м‰ке тартучыларныS к_б‰я баруы.)
Статистик м‰гъл_матлар раславынча, кешел‰р k‰р елны 3600 миллиард сигарет тарта. 3,5 миллиард кеше _зл‰ренеS _пк‰се аша 5 млрд кг т™тенен _тк‰р‰. j‰р сигарет кешенеS гомерен 5 – 6 минутка кыскарта. К™нен‰ 10 – 19 сигарет тарткан кеше _зенеS гомерен – 5,5 елга, 40 сигарет тартканы 8,3 елга кыскарта. (10 слайд)
Т‰м‰ке тартучы шулай ‰кренл‰п _зен – _зе агулый. Й™гер_ алдыннан р‰тт‰н ике сигарет тарткан й™герешченеS _л_е д‰ м‰гъл_м кешелек д™ньясына. Никотин й™р‰к тибешен‰ тиск‰ре йогынты ясый. Спорт бел‰н ш™гыльл‰нг‰нд‰ й™р‰к тибеше ешлыгы 3 м‰рт‰б‰г‰ артса, ‰ никотин бу санны 4 к‰ Gиткер‰. Т‰м‰ке тартканда kава, янып торган т‰м‰ке аша _теп, кир‰генн‰н артык Gылына k‰м т™тен бел‰н _пк‰г‰ _теп кер‰.
Д™рес сулыш алганда kава борын куышлыгына _теп кер‰,анда ул Gылына,дымлана k‰м механик катнашмалардан ™лешч‰ чистартыла.Борын кушылыгындагы лайлалы катлам Gыерыла торган эпителий бел‰н капланган.Анда лайла б_леп чыгаручы тукыма бар.Ул борын куышлыгына утырган тузанны борын эченд‰ге кечкен‰ йоннар ярд‰менд‰ чистарта.Н‰къ мен‰ шуSа к_р‰ борынга тузан яки башка матд‰л‰р утырганда, кеше т™чкер‰.jава орын куышлыгыннан угазга кер‰,трахеяга Gит‰.Ул дерелди торган эпителий бел‰н капланган.Борын эченд‰ге фильтрланган kава трахея аша уS k‰м сул _пк‰г‰ бара торган ике бронхка кер‰.Бронхлар бронхиолларга тармаклана.ронхиолларныS читл‰ренд‰ _пк‰ куыклары –альвеолалар урнашкан,аларныS стенасы аша kава ел‰н кан арасындагы газ алмашу барлыкка кил‰.
Т‰м‰ке тартучы авыз аша зарарлы матд‰л‰рне йота.Алар т‰м‰ке т™тене бел‰н тын юлларына да _теп кер‰.МоSа иял‰шм‰г‰н кеше й™ткер‰ башлый.Аннары агулы матд‰л‰р лайлалы тышчаны зарарлый.Бу-бронхит авыруыныS с‰б‰бе.
Укытучы: € т‰м‰ке тартудан ничек тыелырга соS?
Пекин м‰кт‰пл‰ренд‰ ‰ле яSа гына т‰м‰ке тарта башлаган малайлар k‰м кызларны зур “F‰за” к™т‰: алар с‰гатьл‰р буе велотренажерда ш™гыльл‰нерг‰ тиеш. Педагоглар фикеренч‰, бу алым укучыны, беренчед‰н, т‰м‰ке тарту турында уйлаудан читл‰штер‰, икенчед‰н, спорт бел‰н ш™гыльл‰н_г‰ к_нектер‰.
XIX гасыр ахырында Англияд‰ т‰м‰кечел‰рне х™кем итк‰нн‰р, ‰ аларныS башын, авызларына т‰м‰ке каптырып, м‰йданга чыгарып куйганнар.
Т™ркияд‰ т‰м‰кечел‰рне ид‰нг‰ утыртып тота торган булганнар.
Россияд‰ Михаил Ромонов патшалык итк‰нд‰ т‰м‰ке тарткан ™чен _лемг‰ х™кем ит_ турында ‰мер чыгарылган. €мма мондый чаралар тел‰г‰н н‰тиG‰не бирм‰г‰н.
Укытучы: € х‰зер б_генге ‰S‰м‰г‰ йомгак ясыйк. Без сезнеS бел‰н н‰рс‰ турында с™йл‰штек?
Укучылар: Зарарлы гад‰тл‰р турында.
Укытучы: Зарарлы гад‰тл‰рд‰ котылу ™чен н‰рс‰ эшл‰рг‰ кир‰к? (11 слайд)
Физкультура k‰м спорт бел‰н ш™гыльл‰нерг‰, спорт ярышларында катнашырга, с‰лам‰т яш‰_ р‰веше кагыйд‰л‰рен _т‰рг‰ кир‰к.Тормышта, б‰хетсез булуга караганда, б‰хетле булу GиSелр‰к. ШуSа к_р‰ мин сезг‰ кешел‰рне, тормышы яратырга, эшне намус бел‰н башкарырга тырышырга киS‰ш ит‰м. ^з с‰лам‰тлегегез ™чен _зегез к™р‰шегез. С‰лам‰тлек – матурлык ул. Матур булыгыз. С‰лам‰тлегегезне ныгытыгыз.
Игътибарыгыз ™чен р‰хм‰т!
13PAGE \* MERGEFORMAT14215
15