Жаканов Еркин Ондасынулы Кызылорда облысы Жалагаш ауданы АКсу ауылы №116 орта мектептин дене шыныктыру мугалими
ДЕНЕ Т€РБИЕСІ САБАBЫНДА ОJЫТУДЫR ЖАRА ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫН ЕНГІЗУДІR ТИІМДІ ЖАJТАРЫ
Елбасы Н.€. Назарбаев ‰рбір жылCы халKына арнаCан жолдауында: «жедел дамып келе жатKан ортада ™мір с_руге Kабілетті; aлттыK тілді, тарихты жетік меSгерген, отандыK м‰дениетті бойында KалыптастырCан; шыCармашылыCы дамыCан жеке тaлCаны Kалыптастыру» деп атап ™ткен болатын.
Б_гінде білім - KоCамныS ‰леуметтік-экономикалыK, интеллектуалдыK ж‰не рухани дамуыныS стратегиялыK баCдары Cана емес, сонымен Kатар біздіS KоCамымыздыS KауіпсіздігініS кепілі.
ОKытудаCы жаSа технология аса Kажетті педагогикалыK м‰селелердіS шешімдерін табуCа, ой еSбегін арттыруCа, оKу процесін тиімді басKаруды Kамтамасыз етеді. ЖаSа технологияларды оKыту _рдісінде KолданудыS негізгі ерекшелігі ол оKытушылар мен оKушыларCа ™з бетімен ж‰не бірлесіп шыCармашылыK жaмыс жасауCа к™п м_мкіндік береді ж‰не оны педагогикалыK маKсатта пайдалану оKушылардыS зердесіне, сезіміне, к™зKарасына ‰сер ете отырып оныS интеллектуалдыK м_мкіншіліктерін арттыруCа к™мектеседі.
Дене т‰рбиесініS ‰леуметтік ж_йе ж‰не KоCамдыK Kaбылыс есебінде дене т‰рбиесі ж_йесін, оныS Kалыптасуы мен дамуыныS негізгі заSдылыKтарын, оныS Kызметі мен Kaрылымын танып, білудіS Kажеттілігі білім мен т‰рбие талаптарына с‰йкес ™сіп келе жатKан aрпаKтыS дене т‰рбиесін Kамтамасыз ету _шін керек. Дене т‰рбиесі тек мектептегі дене шыныKтыру сабаCы Cана емес, ол сабаKтан тыс, мектептен де тыс денсаулыKKа байланысты шаралар ж_йесі екенін ескерсек, Kазіргі кезеSдегі білім беру орындарындаCы дене т‰рбиесініS ж_йесі жастардыS денсаулыKтарын ныCайтумен Kоса, тaлCа бойындаCы биологиялыK-психологиялыK KажеттіліктердіS жан-жаKты жетілуіне, ™мірге белсенді aстаным мен ізгілікті Kатынастарын дамытуды меSзейді. Мaндай маSызды ‰дістеме Cылыми ж‰не оKу п‰ні ретінде жетекші р™л атKаратын, дене т‰рбиесі
саласындаCы к‰сіптік баCытта болашаK мaCалімдерді дайындауды ж_зеге асыратын жоCары оKу орындарындаCы оKыту ж_йесіне тікелей байланысты. Jазіргі кезеSде жалпы орта мектептердегі оKу баCдарламаларын Kaрастыру баCыт-баCдары ™згерді. Алайда, бaлардыS б‰рінде мектеп оKушыларын Kайда оKитындыCы ескерілмейді, олардыS меSгеруі тиіс негізгі даCдылар мен Kабілеттер, оKу нормасын тапсыруCа арналCан шарттар к™рсетілген. Денені шыныKтыру жаттыCуларыныS орындалуы KозCалыс дайындыCыныS деSгейі туралы м‰лімет береді. Дегенмен, бaл баCдарламалар базалыK, _лгілік сипатKа ие, сондыKтан оларды ‰рбір педагог жергілікті жаCдай мен салт-д‰ст_рлерге орай ™згертулер мен толыKтырулар енгізіп, ™згерте алады. Дене т‰рбиесі м‰селелерін шыCармашылыK тaрCыда шешуге, ™згермелі ™мір жаCдайында инновациялыK процестер мен жаSашыл баCыттарды дер кезінде меSгере отырып, т‰жірибеге сын к™збен Kарап, дене т‰рбиесі міндеттерін ж_зеге асыруCа белсенді, салауаттылыK пен дене м‰дениетін меSгерген маман даярлаудыS маSыздылыCы артуда.
Дене т‰рбиесін, жаSа технология мен озат т‰жірибені aлттыK ж‰не жалпыадамзаттыK KaндылыK KаCидаларымен сабаKтастыра зерттеу – б_гінгі к_н талабынан туындап отырCан педагогика CылымыныS міндеттерініS бірі. Дене т‰рбиесініS м‰нін б_гінгі жаSа заман талабына с‰йкес Kарастыру – бaл адамды ™зі ™мір с_рген ортаныS жемісі Cана емес, сол ортадаCы дене м‰дениеті, адамгершілік Kарым-Kатынасы ‰рекетімен к™рінетін субъект деп танылуымен айKындалады. JоCамныS елеулі ™згерістерге т_суі, адамныS маKсат-мaраттарына, тaрмыс-тіршілігі мен мінез-KaлKына, сондай-аK ™зініS жеке басына да субъект ретінде ™згеріс енгізуде. ОныS _стіне KоCамдаCы салауаттылыK, дене м‰дениеті мен рухани KaндылыKтардыS табиCаты, м‰ні, шыCу тегі ж‰не атKаратын Kызметтері туралы жан-жаKты зерттеу, оKушылардыS дене т‰рбиесін салауаттылыK дене м‰дениеті м‰селесімен байланыста Kарастыру Kажеттігі біздіS таKырыбымыздыS ™зектілігін айKындай т_седі.
Елімізде б‰секеге Kабілетті білім – білім беру саласыныS еS басты міндеті болып отыр. ДамудыS алдыSCы KатарындаCы елдердіS білім д‰режесімен теSесу – еліміздіS біліми саясатыныS негізгі к™здегені. ДамыCан елу елдіS Kатарына енудіS алCышарттарыныS бірі де осы сапалы да б‰секеге Kабілетті білім. СондыKтан да еліміздегі мектептердегі білім берудіS басты aстанымдары мен міндеттері, ‰рекеттері, жолдары осы маKсатKа орай aйымдастырылады.
МаKсатKа жетудіS т_рлі жолдары бар. СолардыS бірі де бірегейі оKытудыS жаSа технологияларын пайдалану. JазаKстан РеспубликасыныS «Білім туралы» ЗаSыныS (Астана, 2000 жыл) 18-бабыныS 8-тармаCында: «ОKытудыS жаSа технологияларын сынаKтан ™ткізу, білім берудіS жаSа мазмaнын енгізу _шін білім беру aйымдарында эксперимент т‰ртібімен іске асырылатын білім беру баCдарламалары ‰зірлену м_мкіндігі», - атап к™рсетілген [1]. ОсыCан орай Kазір еліміздегі к™птеген мектептерде білім берудіS жаSа ж_йесі енгізіліп, ‰лемдік білім беру кеSістігіне бет алуда. Білімі мен Cылымы ™з д‰режесінде дамыCан елдер к™ш бастап, Kашан да елдік дамудыS кез келген саласында озыK тaрары с™зсіз. Бізде осы к™штен KалмаудыS Kамын жасап баCудамыз.
Жалпы орта мектептердегі «Дене т‰рбиесі» п‰нініS маKсаты ‰лі к_нге дейін толыKтыруды Kажет етеді, осыCан орай оныS Cылыми негізделген баCыт-баCдарын жасау Kажеттілігі туындайды. Осы баCыттаCы ізденістердіS тиімдісі дене т‰рбиесі сабаCында д‰ст_рлі емес оKыту Kaралдарын Kолдануды зерттеу болып табылады.
Дене т‰рбиесі ™сіп келе жатKан жас aрпаKKа білім мен т‰рбие беру саласыныS бір тармаCы болып табылады ж‰не ол жеке тaлCаныS жан-жаKты дамуына, к_шті де Kуатты болып ™суіне, aзаK уаKыт шыCармашылыK еSбекке жарамды адамды KалыптастыруCа, оны Отан с_йгіштікке дайындауCа Kызмет етеді.
РеспубликамыздаCы білім беру саласында ж‰не ‰рт_рлі Kолдану салаларына байланысты жаSа баCыттаCы спорт, дене т‰рбиесі ж_йесі бойынша мамандарCа деген сaраныстардыS артуы, оларды дайындаудаCы білімділігі мен Kабілеттілігі, біліктіліктіS Kазіргі талаптарCа сай болуы ™те _лкен маSызды жaмыстарды атKаруды талап етеді ж‰не болашаK педагогтардыS к‰сіби даярлыCын, білім стандартына, мазмaнына сай жетілдіру м‰селелері к™кейкесті м‰селе болып отыр. К™рсетілген міндеттерді толыK ж_зеге асыру дене т‰рбиесі ж_йесіне тікелей байланысты. Дене т‰рбиесін ж_зеге асыру – денсаулыKты ныCайту, білім беру, дамыту, т‰рбиелеу міндеттерін шешуге арналCан педагогикалыK жaмыстардыS бірі бола отырып, жеке тaлCаныS денсаулыK деSгейін арттыру, табиCи к_ш-Kуатын ныCайту, дене м_шелерін гигиеналыK негіздері мен дене- KозCалыс Kабілеті м_мкіндіктеріне сай, ™з бетінше Kимыл-KозCалыс жаттыCуларын орындап, ™зін- ™зі _немі дамытып, к™Sілді де сергек ж_руге баулиды. БолашаK aрпаCымыздыS денсаулыCыныS мыKтылыCы, салауатты ™мір с_руі мектеп мaCалімініS жеке басымен оныS жоCары оKу орнындаCы теориялыK жеке т‰жірибелік дайындыCыныS д‰режесіне тікелей байланысты. ОсыCан орай оKушылардыS дене т‰рбиесі ж_йесін ж_зеге асыру жaмыстарын aйымдастыруCа болашаK мaCалімдерді даярлау ісін к‰сіби дайындыKтыS ажырамас б™лігі ретінде Kарастыру керек. Дене т‰рбиесі ж‰не спорт мамандары к_рделі ‰леуметтік міндеттерді шешуге араласумен бірге оKушылардыS психологиялыK ерекшеліктеріне сай, оKу-т‰рбие міндеттерін шешуде олардыS рухани жетекшісі де болуы тиіс.
ОKушыларCа дене шыныKтыру сабаKтарында жаSа технологияны пайдалану оKыту мен т‰рбиелеудіS жалпы заSдылыKтарына баCынCан. СондыKтан оны іске асыру барысында дене т‰рбиесініS жас ж‰не жыныстыK ерекшеліктерін ескере отырып, осы заSдылыKтарды к™рсететін жалпы педагогикалыK aстанымдарды басшылыKKа алу Kажет. Ол aстанымдарCа жататындар: жан- жаKтылыK, саналылыK пен белсенділік, бірте-бірте жасалатын ‰рекет, KайталамалыK, к™рнекілік, жеке даралыK.
ОKу _дерісініS _здіксіздігі негізгі _ш KаCидаларда к™рініс тапKан:
а) оKу-т‰рбие _дерісі к™п жылCы ж‰не жыл бойындаCы сипатKа ие болуы тиіс;
‰) сабаK барысында ‰рбір келесі сабаKтыS ‰сері алдыSCы сабаKтыS ізінше Kатпарлы ‰сер Kалдыруы тиіс, себебі жас оKушыныS аCзасында алдыSCы сабаKтардыS ‰серінен пайда болCан жаCымды ™згерістер беки т_суі ж‰не жетіле т_суі Kажет;
б) демалыс жaмыс Kабілетін Kалпына келтірудіS арта т_суі _шін жеткілікті болуы тиіс.
Дене ж_ктемелерін бірте-бірте ж‰не жоCары деSгейге арттыру aстанымы олардыS к™лемі мен KарKындылыCыныS, оKушыны дайындауCа Kойылатын талаптардыS бірте-бірте к_рделенуініS _здіксіз арта т_суімен байланысты болып келеді.
СабаKтарды бір-бірте к_рделендіру оKушыны дайындаудыS м_мкіндіктері мен деSгейлеріне с‰йкес келіп, олардыS спорттыK жетістіктерініS _здіксіз арта т_суін Kамтамасыз етуі тиіс. Дене ж_ктемелерініS толKынды т_рде ™згеру aстанымы олардыS динамикасыныS толKынды сипатын к™рсетеді, себебі ол салыстырмалы алCанда оKу – т‰рбие _дерісініS кіші-гірім _зіндісіне, немесе сабаKтардыS кезеSдері мен тaтас бір д‰уіріне де т‰н болуы м_мкін.
СпорттыK техника мен оны жаSа тaрCыда жетілдіруге _йрету ‰дістерініS кез-келген т_рініS жаCымды жаKтары бар, біраK ол жеке Kалпында шапшаS ‰рі тиімді _йретуді толыK Kамтамасыз ете алмайды, сондыKтан спорттыK техниканы меSгеру барысында барлыK ‰дістер бірін-бірі толыKтыратын т_рде Kолданылады. Олар жиірек бір уаKытта пайдаланылады.
Jимыл-KозCалыстарды белгілі реттілікте игеру. Атап айтKанда: дайындалып ж_рген оKушылардыS оKуCа деген жаCымды ынтасын Kалыптастыру; KозCалыс KимылыныS м‰ні туралы білімді Kалыптастыру; ‰рбір спорт т_рлері бойынша _йренетін KозCалыстар туралы толыK т_сінікті Kалыптастыру; _йренетін KозCалыс Kимылын тaтастай игеру. С™йтіп, KимылCа _йрету дегеніміз - бaл білім алу, KозCалыс икемділігін Kалыптастыру ж‰не тиісті дене жаCынан KалыптасудыS Kасиеттерін т‰рбиелеу.
Талдау, жалпы білім беру мектептерінде оKу-т‰рбие _дерісін aйымдастыру мен басKаруCа білім беру мен спорттыK мекемелерге т‰н Kaрылымдар - маKсат, жалпы ж‰не арнайы (арнайылыK) міндеттер, ‰дістер мен KаCидалар, оKу кеSістігінде ж_зеге асатын, наKты баCыттылыCы бар, оKу материалыныS теориялыK ж‰не т‰жірибелік мазмaны кіретінін к™рсетті. ОKушы-спортшыныS осы білім беру кеSістігіндегі таSдаCан жолыныS басы, мектептегі оKу мерзіміндегі бастапKы кезеSніS де наKты Kaрылымы немесе мазмaны болады.
Дене т‰рбиесі сабаCында оKытудыS д‰ст_рлі емес Kaралдарын Kолдану барсында оKушылардыS дене т‰рбиесін дамыту технологияларын жетілдіруге; дене т‰рбиесі сабаKтарында оKушыларды адамгершілікке т‰рбиелеуге, дене т‰рбиесі арKылы жеке тaлCаныS психофизиологиясын ™згеруге: ™зін-™зі реттеуін Kалыптастыру; дене т‰рбиесі сабаKтарын п‰наралыK байланыс арKылы жетілдіру; дене Kабілетін рухани KaндылыKтар арKылы дамыту; релаксация арKылы жеке тaлCаныS психофизиологиялыK Kабілеттерін дамыту; психикалыK Kуат м_мкіндіктері мен дене т‰рбиесін сабаKтастырып дамытуCа т.б. Kол жеткізуге болады.
15