Презентация по крымскотатарской литературе на тему Номан Челебиджихан

 Noman Çelebicihan1885 - 1918 867Noman Çelebicihan 1885 senesi  Or uyezdiniñ  Büyük Sunaq  köyünde doğdı (bu köy sürgünlikten soñ ğayıp oldı, viranesi Canköy rayonındabuluna).  Номан Челебиджихан башта кой мектебинде окъуды, сонъра Къырымнынъ Акъчора ве Зынджырлы медреселеринде, Истанбул ве Санкт-Петербург университетлеринде тасиль алды. 1917 сенеси. Русие императорлыгъында, хусусан онынъ пайтахты Санкт-Петербургда къалабалыкълар башлай. Романовлар сюлялеси тахттан эндириле. Иште бойле тарихий вакъиалар садыр олгъан вакъытлары, Русие ордусында арбий хызметте булунгъан Челебиджихан Къырымгъа къайта ве Джафер Сейдамет эм де дигер сафдашлары иле бирликте Ветан азатлыгъы огърунда куреш башлайлар. Бу ерде шуны да къайд этмели ки, урриет огърундаки бутюн ишлер, Номан Челебиджихан ве буюк девлет эрбабы Джафер Сейдамет иле бераберликте азырланылгъан «Миллий Къуртулыш Арекети Программасы» денильген низамнаме боюнджа алынып барылды. 1917 сенеси, ноябрь 26-да къадимий Багъчасарайнынъ Ханлар Сарайында олуп кечкен Къырым Миллий Къурултайы Къырым Халкъ Республикасыны илян этип, Къырым девлети Конституциясыны къабул эте. Тарихий Къурултай Челебиджиханны Къырым Миллий укюметининъ Реиси вазифесине сайлай. Теэссюф ки, арадан деерли чокъ вакъыт кечмей, Челебиджихан большевиклер тарафындан якъаланылып, Акъяр апсханеси азбарында атылып ольдюриле. Бу фаджиа 1918 сенеси, февраль 23-те садыр ола.Большевиклер панджасында эляк олгъан, даа догърусы миллет ашкъына, халкъ ашкъына, Ветан ашкъына шеит кеткен Челебиджихан ёлбашчылыгъында янъы укюмет олсун икътисадият меселесинде, олсун маариф саасында, олсун сиясетте… йигирми – отуз йыл девамында зар-зорле япмакъ мумкюн олгъан ишлерни – исляхатларны эки – учь ай зарфында амельге кечирди. Албу исе, акъикъатта, бир муджизе эди. Челебиджихан Къырым Халкъ Республикасы укюмети Реиси ве айны заманда Къырым, Польша, Литва мусюльманлары Муфтиси вазифелеринде булунмакъ иле бир сырада иджад иле де огърашты. Онынъ къалеми астындан эм несир эм де назм жанрларында аджайип эсерлер догъды. «Къарылгъачлар дуасы», «Чобан къызы», «Бастырыкъ», «Татарлар юрду», «Ёлджу гъарип», «Сары тюльпан»… киби икяе ве шиирлер иште булар джумлесиндендир.Челебиджиханнынъ «Ант эткенмен» шиири, (музыкасыны композитор Асан Рефат язды), бугунь де – бугунь Къырым Миллий Медхиеси оларакъ хызмет этип кельмекте. Ветанына, догъмуш халкъына къудретли Севги беслеген Челебиджихан эм иджадкяр, эм де сиясий эрбап сыфатында – Ант эткенмен, сёз бергенмен миллет ичюн ольмеге, Билип, корип миллетимнинъ козьяшыны сильмеге!киби мукъаддес еминине сонъ нефесине къадар садыкъ къалды ве магърур эдждадлары киби бу къоркъубильмез заты алийлернинъ мирасы, акълы оларакъ, эбедиеттен ер алды. ANT ETKENMEN Ant etkenmen tatarlarnıñ yarasını sarmağa, Nasıl bolsun bu zavallı qardaşlarım çürüsin? Onlar içün ökünmesem, qayğurmasam, yaşasam, Yüregimde qara qanlar qaynamasın, qurusın! Ant etkenmen şu qaranğı yurtqa şavle serpmege, Nasıl bolsun iki qardaş bir-birini körmesin? Bunı körip buvsanmasam, muğaymasam, yanmasam Közlerimden aqqan yaşlar derya-deñiz qan bolsun! Ant etkenmen, söz bergenmen bilmek içün ölmege, Bilip, körip milletemniñ közyaşını silmege. Bilmey, körmey biñ yaşasam, qurultaylı han bolsam, Yine bir kün mezarcılar kelir meni kömmege!... SARI TÜLPAN İlk baarni müjdelegen sarı tülpan, Bari böyle solmasaydıñ iç bir zaman. Güzel yosma gönceñ ile endamıñnı Er kün sever, öper edim sayğılarman. Göñlümizni hoşlandırdıñ, sarı tülpan, Men de seni elden, yelden qısqanaman. Uzaqlardan, kökten, yerden çoq süyemen, Küneşlerniñ, yıldızlarnıñ közü yaman. Sarı tülpan, bağçamıznı şeñlendirdiñ, Pek az zaman qırıq göñlüm eglendirdiñ. Yarın sen de qırılacaq, öleceksiñ, Ölecekseñ bu cianğa niçün keldiñ? BASTIRIQ Dört taş divar, eñ töpede – bir kiçkene pencere, İçke demir çabaqlardan ışıq tuvul – dert kire. Er köşede dım kölgeler, yeşil küfler köpüre, Yataq – tahta, yemek – fena, yerden suvuq üfüre. Hızmetçi de er kün bunı suvlap-suvlap süpüre, Kimerde bir anaynı da sögüp sala, köz köre. Aqşamlar bu qara üyge qara perdeler kere, Yañğızlıqlar yañğız canğa canlı tüşler köstere. Ğarip yürek çapalana, tenler, tükler ürpere. Tozmay göñül, avalanıp, alçala bom-boş yere. Nevbetçiler gece-kündüz qarap, cürip teşkere Qapıdaki avur kiltni er saat dört-beş kere. Bu kölgeli, qaradan suvuq kiltli qara mezarğa Yasanlardan daa fazla yahşı insan köp kire. Kirgenden soñ işler belli: tura, tura ya cüre, Ya da aqsız azaplarğa dayanamay delire... KÖBELEK Bir köbelek uça-qona bağçalarda kezirdi, Erılğanlar, qart zambaqlar bu melekten bezerdi. Bezmey onıñ altın ipek qanatları, tülleri, – Salte öper, ohşar edi tülpanları, gülleri. Bir mektepli qızçıq kördi, buña içten tutaştı, – Seni, seni tutayım, – dep, fesi elde köp qoçtı. Quvaladı – yetamadı, Attı fesi – uramadı, Köbelegi tutamadı, Bir daa soñ köramadı… Çünki o bir yaş göncege öpe-öpe yapışaraq, Yapraqlarnıñ kölgesinde körünmeden gizlenmişti…  1918 senesi yanvar 26 künü onı apis etilgenler ve fevral 23 künde Aqyarda makemesiz deñizlerciler onı öldürdiler, bedesini çeriktiler ve Qara deñizge attılar. Бугунь де Номан Челебиджиханнынъ ады унутылмай. Номан Челебиджихан даима миллий лидеримиз, антлы шеитимиз оларакъ анъыла