Психо-эмоционалды ?ысымды т?сіру жатты?улары

Иманбаева Айжан Утегеновна
Ақтөбе облысы, Байғанин ауданы,
Ақтан жырау негізгі мектебінің психологі
Психо-эмоционалды қысымды түсіру жаттығулары
М.Жұмабаев бала ойынына мынадай мән берген:  «Баланың қиялы әсіресе ойында жарыққа шығады. Ойын балаға кәдімгідей бір жұмыс. Ойнағанда бала 7-10 жас арасы анатомиялық, физиологиялық даму жағынан қаурыт қимыл-әрекеті, қозғалысты, жылдамдықты талап ететін кезең болғандықтан бала организмі үшін ойын қажет деп есептейміз. Сондықтан бұл жастағы бала қанша ойнасада шаршамайды. Психологтардың анықтауы бойынша балалардың ойыны олардың өмірге бейімделуі. Ойын арқылы бала айнала қоршаған өмірді таниды. Өмір сүрудің белсенді іс-әрекетін, қарым-қатынастарын, адамгершілік  мінез-құлық нормаларын игереді, зейін, ес, қиял, ерік, ойлау сияқты психикалық процестерді біртіндеп қалыптастыруға мүмкіндік алып, сөйлеу тілі дамиды. Сана-сезімі, еркі, өзін-өзі бақылауы, өзін-өзі танып білуі жетіле бастайды. Осы жаста ойын арқылы бала адамгершіліктің ең парасатты мінез-құлықтарымен қарым-қатынас жасай бастағанын байқаймыз. Адамгершілік қасиеттердің жетілуі – оқу- тәрбие жұмысының нәтижесі және тәрбие жұмысы тиімділігінің негізгі өлшемі.
Ойын оқушылар сабақтан жалыққан кезде олар сергітіп, сабаққа ынталандыра түсу үшін пайдаланылды.
Осы ойын түрлері  «не үшін қажет?» деген сұраққа  атақты психологтер өз енбектерінде былай деп жауап береді: 
1-ден, «ойын мінез –құлықтын ырықты дамуының алғашқы баспалдағы, яғни, мектебі», - дейді психолог Д.Б. Эльконин.
2- ден, әйгілі психолог  А.Н. Леонтьевтің айтуы бойынша, ойын іс - әрекеттегі әдептілікке үйрену мектебі болып табылады
3- ден, «ойын мінез –құлықтын ырықты дамуының алғашқы баспалдағы, яғни, мектебі», - дейді психолог Д.Б. Эльконин.
Балалар ұжымынан оқшауланған оқушылармен жұмыс жүргізу бастамасы оның себебінен туындаған конфликтіні шешудің психологиялық-педагогикалық жолдарын ашудан басталады.
Мектеп оқушылары арасындағы қарым-қатынасында проблемасы бар балаларға психологиялық көмек көрсету істеріне, конфликттердің алдын-алу әрекеттеріне мектептегі жақсы оқу тәрбие беру ұйымының болуы, тәртіптің болуы, оқушылардың қарым-қатынасқа түсуінің қиын жағдайларында мұғалімнің белсенді көмек беруі негізгі роль атқарады. Бүдан басқа, оқушылардың конфликтерді шешу және басқара білуіне дағдылану үшін мектептерде оқушыларға арнайы оқытатын жоғарыдағы бағдарламаларды қолдануға болады.
Психологиялық конфликтінің даму динамикасын зерттеу барысында мұндай конфликтілерді балалар өз бетімен шеше алмайтындығы түсіндірілген. Мұндай балалармен ерекше жеке дара жұмасты ересек адамдар жасау керек, яғни өз құрбыларымен жағымды қатынас құру жағдайларын қарастыру қажет. Зеттеулер бойынша, әсіресе, экспериментті ойындар балаларда әрбір баламен өте ерекше, дифференциалды әрекеттер жасай отырып, балалардың жағымсыз әрекеттерінің себебін анықтап, оның ерекшеліктерін зерттеу қажет, одан әрі оны шешудің жолдарын қарастыру қажет.
Жаттығу «Менің қорқынышымды түсін»
Бұл жаттығу баланың қорқыныш қашықтануынан қабылдау қорқыныш проблемасынан құрылған.
Қатысушыларға тапсырманың жолақ ережесін таратады, бір жағында сөйлем жазылған, ал екінші жағында соның жалғасы болады. Құрдастары не айтқысы келді бұнымен қатысушыларды 2-4 адамнан тұратын аз топқа бөлуге болады, әр топқа бір карточкадан беріледі. Балалар әр сөйлемнен қандай әр түрлі түсініктеме ажырата білу керек. Мысалы; карточканың бір жағына жазылған: «маған қорқынышты, қашан ...»; екінші жағынан; «... мен жаңа адамдармен танысамын». Түсініктеме: бірінші танысқан кезінде адам оған сенімсіздеу болады немесе адам жаңа жағдайда өзін қалай ұстауын білмейді. Осы жағдайда балалар тапсырманы жасай отырып айта бастайды, оларда көптеген қорқыныш пайда болады. Сіз осы бейне арқылы шеше алмай жүрген ақпаратқа дәлелдеме аласыз.
Жолақ 1.
Маған қорқынышты қай кезде...
Мен жаңа адамдармен танысқанда басқалар менің істеген жұмысымдыбақылаған кезде.
Маған сұрақтар қойғанда және оларға жауап беретін кездегі қорқыныш
Жолақ 2.
Мен қорқам, егер...
Мен туралы басқалар қалай ойлайды. Маған қарсылық білдіреді.
Маған біреу қарсы екенін сеземін.
Жолақ 3.
Мен түсінемін, қай кезде қорқатынымды. Қорқам. Менің қолым мұздап кетеді. Маған нашар болады. Басым айналады.
Осы кезеңнің мақсаты-қорқыныштың пайда болуы көрсету және одан өзін-өзі ұстау жолын анықтау. Не себептен адам қорқады, не үшін табиғат осылай жасайды, адамдар да не үшін қорқыныш пайда болатынын балалармен бірге талқылау. Осыдан кейін сұрау керек, кімде кім қорқынышқа шыдай білсе, онда сол адам жеңе біледі, бұл қалай болуы мүмкін. Балалардың көңілін мынаған бөлу керек, қорқынышты жасыру және оны жеңе білу-мінезді әр түрлі жолдарына байланысты.