Милли биз?кл?р. тарихи экскурсия
Китапхан‰че: ХалкыбызныS гам‰ли с‰нгате, милли киемн‰ре нинди ген‰ сынаулар кичерс‰ д‰, гасырлар д‰вамында сакланып кала алган.j‰р милл‰тнеS с‰нгате, гореф- гад‰те аныS тарихына, динен‰, табигый шартларына, с‰_д‰ б‰йл‰неше k‰м к_ршелек м™н‰с‰б‰тл‰рен‰ б‰йл‰нг‰н.
Укытучы: Элек- элект‰н оста куллы хатын – кызларыбыз мавыктыргыч кул эшл‰рен‰ б™тен тырышлыкларын куеп, з‰вык бел‰н _зл‰рен‰ k‰м туганнарына милли киемн‰р текк‰нн‰р.Бу киемн‰рне с‰нгать ‰с‰рл‰ре д‰р‰G‰сен‰ к_т‰релг‰н, матур итеп чигелг‰н калфак – т_б‰т‰йл‰рсез к_з алдына да китереп булмый.
Китапхан‰че: Талантлы хатын- кызларыбызныS к_Sел Gылысы кушып чигелг‰н баш киемн‰ре татар костюмыныS декоратив _з‰ге, г_з‰л биз‰ге булып тора.Борынгыдан ук k‰рбер халыкта баш киемн‰ре милли костюмныS м‰Gб_ри атрибуты саналган.Алар костюмны декоратив биз‰_ функциясен ген‰ т_гел, ‰ т™рле бозымнардан саклау йоласын да башкарганнар.Дин буенча да башка киеп й™р_ тал‰п ител‰.
Укытучы: Укучылар, безнеS милли киемн‰ребез- к_лм‰кл‰ребез, калфакларыбыз, т_б‰т‰йл‰ребез, читекл‰ребез, алъяпкычларыбыз т™рлед‰н- т™рле орнаментлар бел‰н ягъни биз‰кл‰р бел‰н биз‰лг‰нн‰р.
Уйлап карыйк ‰ле, н‰рс‰ соS ул орнамент ?Орнамент- кабатланучы геометрик элементларга яки _семлекл‰р k‰м хайваннар д™ньясына б‰йл‰нешле мотивларга нигезл‰нг‰н т™рле формадагы график k‰м скульптур биз‰кл‰р.
(Экранда татар халык орнаментлары к_рс‰тел‰)
Китапхан‰че: Илаkилаштырылган биз‰к элементларыныS к_бесе табигатьт‰н алынган.БезнеS бабаларыбыз шартлы билгел‰рд‰н, символлардан гади ген‰ биз‰кл‰р ясаганнар.Горизонталь , туры сызыклар бел‰н Gир ™слеген, дулкын бел‰н суны билгел‰г‰нн‰р.Т_г‰р‰к,квадрат, ромб фигуралар бел‰н ай сур‰тл‰нг‰н.
Укытучы:Н‰кышларда чагылган роза ч‰ч‰ге матурлык k‰м м‰х‰бб‰т билгесе булган.Г™лGимеш,мил‰ш – б‰хет китер_че _семлекл‰р.Б_генге к™нд‰ д‰ аларныS ч‰ч‰к – яфракларын, ботакларын талисман итеп кулланалар.К_п таGлы кашкарыйлар(астра)озын гомер символы итеп саналалар.ЯзныS беренче ч‰ч‰кл‰ренн‰н саналган k‰м биз‰кл‰рд‰ еш кулланыла торган лал‰ ч‰ч‰ге _зг‰реш, яSарышны аSлата.
1 нче укучы: €би ничек матур итеп
Киенг‰н яшь чагында...
Бу бит минем туй к_лм‰гем,
БабаеSа чыкканда.
К_кр‰кт‰ из_- биз‰ге,
€лл‰ бабай б_л‰ге?
ДиSгез суы кебек тора-
Дулкынлана ит‰ге.
( Хатын – кызларныS милли к_лм‰ге к_рс‰тел‰)
Китапхан‰че:€йе, бу безнеS татар хатын- кызларыныS милли к_лм‰ге.Элекке заманда татар хатын- кызларыныS милли киеме аска таба киS‰еп китк‰н иркен к_лм‰кт‰н k‰м шуныS ™стенн‰н киел‰ торган камзулдан гыйбар‰т булган.
К_лм‰кне бер ген‰ т™сле тукымадан – атластан, тафта, парча, еф‰к, сатиннан утыртма яка бел‰н, из_ен ачык итеп текк‰нн‰р.К_лм‰кне кайвакыт киS воланнар яки б™рм‰л‰р бел‰н биз‰г‰нн‰р.
Милли костюм ансамблен‰ шулай ук калфак, чиг_ле читек k‰м туфли д‰ керг‰н, алар костюмны берб™тен итеп тулыландырып торганнар.Мондый костюм безнеS к™нн‰рг‰ кад‰р килеп Gитк‰н.С‰хн‰л‰рд‰ чыгыш ясаганда, безнеS ‰бил‰ребез, ‰нил‰ребез,сеSелл‰ребез бу к_лм‰кл‰рне р‰х‰тл‰неп киеп чыгалар.
2 нче укучы: АлъяпкычымныS биз‰ге
€лл‰ кайдан к_рен‰.
Аллы- г™лле ч‰ч‰к т™шк‰н,
Килеш‰дер _зем‰.
( Алъяпкыч к_рс‰тел‰)
Укытучы: Милли к_лм‰к ™стенн‰н татар хатын- кызлары аллы- г™лле алъяпкычлар да кия торган булганнар.Алъяпкычларны ак ч‰ч‰к, лал‰, роза, м‰к, кан‰фер, кыSгырау, лотос ч‰ч‰кл‰ренеS k‰м яфракларыныS мотивлары бел‰н биз‰г‰нн‰р.Биз‰кл‰рд‰, гомум‰н, кызыл, алсу,сары, яшел, з‰Sг‰р т™сл‰рне кулланганнар.АлъяпкычларныS ит‰кл‰ре k‰м к_кр‰к турысы биз‰лг‰н.
3нче укучы: К_рг‰негез бармы сылу кызлар,
Кия торган татар камзулын?
Биз‰г‰нг‰, г_я, сыйдырган ул
Бар тарихын илнеS, бар моSын.
Буыннардан к_ч‰- к_ч‰ килг‰н
ХалкымныS ул асыл киеме.
Билд‰м‰сен эл‰ктереп куйсаS,
Бигр‰к нечк‰ ит‰ билеSне!
(Камзул к_рс‰тел‰)
Укытучы: Чираттагы киемебез – камзул. Камзул озын яки кыска, GиSсез яки GиSле, ябык яки озын из_ле, ™ч, биш, Gиде билле булырга м™мкин.Бай хатын- кызлар камзулларын парчадан,еф‰кт‰н, б‰рхетт‰н тектерг‰н.Аны тагын да купшылап, тар гына G‰нлек мехы яис‰ аккош мамыгы ™ст‰п тектерерг‰ яратканнар.
Китапхан‰че: € х‰зер, ‰йд‰гез татар хатын кызларыныS милли баш киеме булган калфакка к_чик.Бу баш киеменд‰ нинди орнаментлар чагылыш тапты ик‰н.
(Калфакны к_рс‰теп с™йли)
Калфак – хатын кызларыныS рухи матурлыгын, к_Sел байлыгын, тег_ – чиг_ эшен‰ осталыгын, з‰выгын чагылдыручы т™рки халыкларда киS таралган баш киеме.АныS тарихы болгар чорына барып тоташа.
КалфакныS чигелешен‰ игътибар итс‰к, анда к_бесенч‰ ч‰ч‰к б‰йл‰мен. Ай- йолдыз балкышын, _семлек сабакларын, _л‰н яфракларын к_рербез.Болар барысы да табигатьнеS яш‰_ сулышын, яш‰_ к™чен зурлый.Калфакны маSгай ™лешен‰ т™шереп киг‰нн‰р.
2 нче укучы: Ай, ак калфагым! К™меш, ай, ука-чук,
Чын осталар чикк‰н – беркайда юк!..
Fепк‰ тезг‰н энGе ак ин‰д‰,
ЭнGе калфак – милли х‰зин‰ л‰...
(Аудиоязмада “Калфагым” Gыры (В.Агапов к™е, Р.В‰лиева с_зл‰ре) тыSланыла.)
Укытучы: Т_б‰т‰й- ислам динен тотучы т™рки телле халыкларда ирл‰рнеS т™п баш киеме булып санала.
(Т_б‰т‰й к_рс‰тел‰)
XIX гасыр уртасыннан алып б_генге к™нг‰ кад‰р яссы формалы к‰л‰п_ш т_б‰т‰йл‰р к_бр‰к кулланыла.XIX гасыр башында чигелг‰н т_б‰т‰йл‰рнеS ™слекл‰ре дулкынсыман ч‰ч‰кле композиция k‰м геометрик мотивлар бел‰н биз‰лг‰н булган.СоSрак т_б‰т‰й биз‰кл‰ре ваклана, б_лен‰.
Т_б‰т‰йл‰рнеS т_б‰сен алтын бел‰н чикк‰нн‰р.Биз‰к т_б‰т‰йнеS яссы т™бен‰ шахмат т‰ртибенд‰, ‰ чите буйлап дулкынлы- дулкынлы ч‰ч‰к-_семлек композициясенд‰ урнаштырылган.
Шул уSайдан Г™л_з‰ СафинаныS “Татар т_б‰т‰е” шигырен тыSлап узыйк.
Татар т_б‰т‰е
1 нче укучы:Т_б‰т‰й киеп й™рерг‰ 4 нче укучы:Биз‰кл‰ре тере кебек,
Кушкан ата- бабабыз, К™леп торалар кебек,
Т_б‰т‰йле ир- атларга Ерактан ук якты нурлар
Без сокланып калабыз. Сибеп торалар кебек.
2 нче укучы:КемнеS татар ик‰нлеге 5 нче укучы:Т™сле – т™сле чигешл‰рд‰
К_рен‰ ‰лл‰ кайдан – ТатарымныS _тк‰не,
^рн‰кл‰рен алганнардыр Иген игеп, к™чен т_геп
Ч‰чк‰, кояш, я айдан. МаSгай тирен с™ртк‰не.
3 нче укучы:Укалы итеп чигелг‰н, 6 нчы укучы:Сокланам мин, к_рг‰н
Уем- уем биз‰ге, саен,
К_зл‰реSне камаштыра Татар т_б‰т‰ен‰.
Ч‰чк‰сенеS _з‰ге. К™нл‰шеп т‰ куям ‰ле,
^зем ким‰г‰нем‰.
7 нче укучы:
^сеп Gитс‰м, т_б‰т‰йнеS
Затлысын кияр идем,
Мактанып k‰м горурланып:
“Мин- татар”,- дияр идем.
Китапхан‰че: (Читекне к_рс‰теп с™йли)Биз‰кле к_н читекл‰р, туфлил‰рне Gирле халык кына т_гел, б_т‰н т™б‰кт‰гел‰р д‰ яратып кия.аларны т™сле йомшак к_н сафьяннан, бераз катырак булган юфьт‰н, кайвакыт к‰G‰ тиресенн‰н тег‰л‰р.
К_нне т™рле т™сл‰рг‰ маналар, аннары, биз‰к т™шерг‰нд‰, трафаретка салып кис‰л‰р.К_н кис‰кл‰ренн‰н ясалган биз‰кл‰рне мозаика т‰ртибенд‰ урнаштырып, еф‰к, кайвакыт алтын k‰м к™меш Gепл‰р бел‰н тоташтырып тег‰л‰р.
Мозаика биз‰ге нигезенд‰ ™ч икеяфраклылык, пальметкалар, розеткалар; й™р‰к, дулкын; лал‰сыман, м™гезсыман, болытсыман сур‰тл‰р ята.Мозаикада к_пт™рле вариантларда кыSгырау ч‰ч‰к,лал‰ кулланыла.
Каюлы читек
1.€ти алган б_л‰к итеп 2.Бу читекне k‰рбер кеше
МиSа каюлы читек. К_реп исе кит‰ч‰к.
Сабантуйда к_рс‰термен Балтырлары – яшел болын,
Тыпырдап биеп китеп. Биз‰кл‰ре – к_к ч‰ч‰к.
3.j‰р адым атлаган саен,
Шыгыр-шыгыр ит‰ ул.
Тик кузгатып кына Gиб‰р,
^зе биеп кит‰ ул.
М.Ф‰йзуллина
Укытучы: € х‰зер мин сезне барыгызны да к_м‰к биюг‰ чакырам.(Яис‰ бер‰р кыз бала татар халык биюен биеп к_рс‰т‰)
(Татар бию к™е уйнатыла)
Китапхан‰че: Укучылар, шуныS бел‰н безнеS милли киемн‰ребезг‰,милли биз‰кл‰ребезг‰, бер с_з бел‰н ‰йтк‰нд‰,халкыбызныS милли с‰нгате бел‰н якыннанрак таныштык.
К_пме мирас...j‰ркайсы кыймм‰тле k‰м затлы х‰зин‰.Бу х‰зин‰л‰р сандыкларда гына сакланырлык кадерле байлык.БезнеS ‰би- бабайларыбыздан калган милли х‰зин‰.Татар мили с‰нгате турында тагын да к_бр‰к бел‰сегез килс‰, мен‰ бу китапларга м™р‰G‰гать ит‰ аласыз.(Китапхан‰че укучыларныS игътибарын к_рг‰зм‰г‰ куелган китапларга юн‰лт‰)
Милли киемн‰ребез k‰м биз‰кл‰ребезTimes New Roman