Жасушаны? ??рылысы мен ?ызметі
Сабақтың тақырыбы:Жасуша құрылымы мен қызметіМұғалім жаңа сабақ тақырыбымен таныстырады.ОҚО. Шардара ауданыШардара қаласы №1 «М. Әуезов " атындағы жалпы орта мектебіБиолгия пәнінің мұғалімі Курбанова Перуза Рахматуллевна «Жасушаның құрылысы мен қызметі»Сабақ тақырыбы:
Сабақ мақсаты: Жасуша құрылымы қызметтері жайлы әрбір оқушы өзіне ой түйеді. Бір- бірімен мәлімет алмасып, алған білімдерін өз еркіндіктерімен терең талқылап білуді үйренеді.Мұғалім сабақ мақсатымен таныстыруда.
Сабақ міндеті: Оқушылар ұжымдық, топтық, басекелес жұмыс істеуге үйретуОқушы өзіне беттерінше бір- бірімен мәлімет алмасуды, алған білімдерін өз еркіндіктерімен терең талқылап білуді қалыптастыру.Мұғалім сабақ міндетімен таныстыруда.
Сабақ нәтижесі: Биология пәніне деген қызығушылығы артады,өзін-өзі оқытуды,бір-бірінің ойына баға беруді уйренеді.Бір- бірімен мәлімет ақпараттық сауаттылығы артады,терең ойлайды ,шешім қабылдап дәлелдей алуға үйренеді..Мұғалім сабақтан күтетін нәтижелері тулары хабарлайды.
Жобаның мазмұны және оның жүзеге асырылуыЖасуша құрылымы мен қызметі9 сынып
Сыныпты төрт топқа бөліп аламын.І- МинохондрияІІ- Цитоплазма ІІІ- ЛизосомаІV-МембранаОсы органоид атаулары жазылған қағазды оқушылар қорапшадан таңдап алады да аттастар бір-бірін табады. Нәтижесінде төрт топ шығады.
І Суреттермен сырласайық. І топІІ «Терминология» ІІ-топ ІІІ Бұл кім? ІІІ топІV Жылдар сөйлейді.
Жасушалар әлемі.Тірек-сызбаны толтыру.Анықтама-сын айтуЖасуша органоидтары Мұғалім 4 топқа бірдей тапсырмалы карточкаларын таратады, 2 мин. толтырып, бір-бірінің жауаптарын қарсылыс топ тексереді.
Жасушалар әлемі.Тірек-сызбаны толтыру.Анықтама-сын айтуЖасуша органоидтарыРибосома ЛизосомаЭндоплазмалық торЯдро Гольджи жиынтығы ЦитологияМитохондрияМұғалім орындаған тапсырмалары қарсылас топ мүшелеріне береді , оқушылыар кітап қолдана отырып 1 минутта тексереді.
Суреттермен сырласайық. І топ.Мұғалім топбасшыларына ортаға шығуын сұрайды, партадағы канверттің бірін таңдауға мүмкіндік. береді. Ішіндегі тақырыпқа байланысты өз тпасырмаларына ие болады. 7 минут ішінде орындауы және топ мүшелері толық қатысуы қажет..
Суреттермен сырласайық. І топ.Мұғалім А4 парағымен суреттелген тапсырмаларды. таратады. Оқушылыр суретерді нұсқай отырып, жасуша құрлысының бөлімдерін топ мүшелері бөлісіп алып кезекпен-кезек түсіндіру қажет. 5мин.
Термин сөздерАнықтамасыЯдроПлазмалық жарғақшаЦитоплазмаХрамасомаЖасуша«Терминология» ІІ-топЖасуша құрылымы мен қызметіТоп мүшелері термин сөздердің анықтамасын кезекпен - кезек нақты айтуы қажет. 3 мин.
«Жұмбақтар»Бұлардың бәрі білсеңменде өседіБірімен бірі әркез теңеседіБолмасам мен осындай күрделіДүние тіршілігін бермес едіМен сырымды ашып айтам дәл бүгінЕштеңе етпес қамал сынды тарлығымКедір бұдыр және тегіс бетті екенмінӨткеретін реакцияның барлығынБір бөлігі жасушаның,Дөп дөңгелек мен боламТұқым қуалау қасиетінҰрпақтарға жолдағамЖасушаның ішіндегіҚоймалжыңдау сұйықпын.Әрқашан космос қысымынТұрақты етіп тұрыппын
Жасуша мембранасыЖасуша қабырғасының астында болады.Қызметі:Жасуша құрамын шектеп, бір пішінге келтіріп тұрады;Жасушаны қорғайды;Сыртқы ортамен зат алмасуды реттейді. ЦитоплазмаЖасушаны толтырып тұратын тұтқыр сұйықтық;Көрші жасушалар бір бірімен цитоплазма арқылы байланысқан. Қызметі:Жасушаның тіршілік әрекетіне қажетті заттарды жинақтау; Қоректік заттарды қорға жинау.ЯдроХромосомалар болады;Қабықпен қапталған.Қызметі:Ұрпақтан ұрпаққа тұқымқуалаушылық ақпаратты сақтау және беруге қатысады;Жасушадағы үрдістерді реттейді. ЯдрошықЯдролық заттардың ядрода жинақталуы ҚызметіРибосома түзу РибосомаларДөңгелек пішінді және көлемі кішкентай;Цитоплазмада немесе эндоплазмалық торда еркін орналасқан.Қызметі:Нәруыз түзу (синтез)Эндоплазмалық торТор түзетін түтіктерден тұрады;Өз қабықшасы болады.Қызметі:Органикалық заттар түзу (нәруыздар, майлар және көмірсулар)Жасушадағы заттарды тасымалдайды. Гольджи аппаратыТүтікшелер мен көпіршіктерден тұрады;Өз қабықшасымен қапталған.Қызметі:Күрделі органикалық заттарды түзу;Лизосома түзу.ЛизосомаларБұлар кішірек көпіршіктер;Құрамында ферменттер болады;Өзінің жеке қабықшасы болады. Қызметі:Органикалық заттарды ыдырату (нәруыздар, майлар, көмірсулар). МитохондрияСопақша пішінді;Екі қабатты қабықпен қапталған;Ішкі қабық қатпар түзеді.Қызметі: Энергия түзу және жинақтау (жасушаның энергия көзі)Жасуша орталығыЦилиндр пішінді екі бөліктен тұрадыҚызметі:Жасушаның бөлінуіне қатысуЖасуша бөлігін басыңызЖануар жасушасының құрылысыМұғалім тапсырмалар орын далып болған сон, қайталау ретінде немесе сергіту мақсатында оқушыларға қалаған топтан қалаған оқушы шығып жасушаның қалаған органоидтын шертіп оның қандай қызмет атқаратының экраннан негізгі нақты қызметін оқый алады.
ppt_y
ppt_y
Мұғалім ғалымдар суретін оқушыларға береді, оқушылар атын жөні, не жаңалықтар ашқандың айту керек. Бұл кім?ІІІ топ.
К. ГольджиРоберт ГукЯ. ПуркеньеДе. Дюв
Лизосомаларды 1955 жылы бельгиялық биохимик Де Дюв ашқан.Лизосома (грекше “lysis”- ерігіш және “soma”-дене ) “денелерді ерітеді” деген мағынаны білдіреді.Лизосома эукариот жасушалардың барлығында,соның ішінде фагоцитозға қабілетті лейкоцит жасушаларында көп мөлшерде кездеседі.Өсімдік жасушаларында ірілеу келген вакуоль түрінде болады.Бұл органоидтың құрамында гидролиз ферменттері көп мөлшерде кездеседі.Лизосомаларды липопротеидтерден тұратын мембрана қоршайды.Бұл мембрана бұзылған жағдайда ғана лизомадағы ферменттер сыртқы ортаға әсет етеді.бірқатар маңызды қызмет атқаратын жасуша органоидінің бірі.Оны 1898 жылы итальяндық ғалым К.Гольджи жүйке жасушаларынан тапқан.Ол ауыр металдардың ерітінділерімен жүйке жасушаларын бояп қарағанда,оның цитоплазмасынан тор болып келетін жиынтықты бірінші болып байқаған.Оны “ішкі тор тәрізді аппарат” деп атады. Кейіннен Гольджидің есіміне байланысты “Гольджи жиынтығы” деп аталып кеттіК. ГольджиЭлектрондықмикроскоппен қарағанда бұл органелла үш түрлі құралымдардан: созылыңқы келген қапшықтар мен көпіршіктерден және түтікше келген қуыстардан (вакуольдерден) түрады. Бұл құралымдар сыртынан жарғақтармен (мембраналармен) шектеліп, жасуша [[цитоплазма|цитоплазмасында шоғырланған шағын аймақтар түзеді. Осылай жекеленіп орналасқан цитоплазма аймағын диктиосома деп атайды. Бір диктиосомада 5-10 шақты созылыыңқы қапшықтар мен түтікшелер және көпіршіктер орналасады. Гольджи аппараты өзінен секрет бөледі және біріншілік лизосомалардытүзеді.[1] Golgi) Камилло (1844-1926 ж.ж.) — итальян ғалымы, невропатолог,гистолог. 1905 жылы Петербург Ғылым академиясының мүше-корреспонденті атағына ие болған. К. Гольджи жүйке жүйесі гистологиясы және морфологиясы туралы іргелі ғылыми еңбектер жазып қалдырған. Ол 1873 жылы жүйке ұлпасының гистологиялықпрепараттарын дайындау әдісін жасап, жүйке жасушаларының екі түрін ажыратып анықтаған. Камилло Гольджи 1898 жылы ми нейроциттері цитоплазмасындаорналасқан тор төрізді құрылымның бар екендігін анықтады. Бұл құрылым кейіннен Гольджи аппараты деп аталды. К. Гольджи 1906 жылы С. Рамон-и-Кахальмен бірге Нобель сыйлығын алған. Гольджи аппараты, Гольджи кешені (аппарат Гольджи,комплекс Гольджи)apparatus goigiensis,dcomplexus golgiensis, грек, apparatus - аппарат, complexus — жиынтық, кешен, Golgi - итальян ғалымы) — биологиялық жарғақпен (мембрана) шектелген жасуша органелласы.
Де. ДювЖасушада лизосомаларды 1956—1959 жылдары француз ғалымы Де Дюв бастаған ғалымдар тобы ашкан. Лизосомалар — диаметрі 0,5 мкм шамасында болатын жасушаішілік көпіршіктер. Лизосомалар морфологиялық жағынан бір текті емес және жасушаның басқа мембраналарымен қосылуы нәтижесінде үнемі әр түрлі өзгерістерге ұшырайды. Лизосоманың негізгі қызметі—лизосомалық ферменттерді жекелендіріп жинақтау және сақтау, төменгі молекулалық қосылыстарды, сонымен қатар макромолекулалардың ыдырау өнімдерін тасымалдау.Лизосомада орналасқан ферменттер түйіршікті (тегіс) эндоплазмалық торда синтезделіп, Гольджи жиынтығына тасымалданады. Кейін одан өзгеріске ұшыраған ферменттері бар Гольджи жиынтығының көпіршіктері бөлектеніп шығады. Мұндай көпіршіктер бірінші реттік лизосомалар деп аталады. Олар, негізінен, жасушаішілік қорыту және кейде ас қорыту ферменттерінің секрециясымен байланысты қызмет атқарады. Бірінші реттік лизосома пиноцитоз және фагоцитоз процестері аркылы келген заттарды қосып алып, көлемін ұлғайтады, оны еттиіреттік лизосомалар дейміз (ас қорыту вакуольдері). Олар бірінші реттік лизосомадан құрамында шығу тегі лизосомадан бөлек субстраттар болуымен ерекшеленеді. Сонымен қатарекінші реттік лизосомалар қосылу қабілетіне ие, мысалы, (көпіршіктер мен везикулалар) митохондриялар, эндоплазмалық тор немесе ядромен.Лизосомамен қосылуға қабілетті көпіршіктер екі негізгі процестің нәтижесінде түзіледі: эндоцитоз (жасушадан тыс құрауыштардың ыдырауымен байланысты) және аутофагия (жасушаішілік құрылымдардың ыдырауымен байланысты). Эндоцитоз — жасушадан тыс құрауыштардың плазмалық мембранадан түзілген қосындылар көпіршіктерімен бірге қосылып жасуша ішіне ену процесі. Эндоцитоз екі негізгі категорияға: фагоцитозга және пиноцитозга жіктеледі.
1831 1841 1850 1998 1955 1955 1665 1976 1945Жылдар сөйлейді§25-§27 аралық10-сыныпТоп мүшелері кезектесе жоғарыдағы жылдарда жасушаға байланысты ашылғаны жаңалықтар туралы айтуы қажет ІV топ.
style.rotation
Жоба қортындысы Оқушылар мәселелерді шапшан тез нақты шешім қабылдауға, басекелестікке, және де бір-бірін тыңдап, өз ойларын еркін дәллелдей алуға, сыйлауға үйреніп, қарым –қатынасы дамыды.
style.rotation
style.rotation
style.rotation
Өсімдіктер мен жануарлардың жасушасының цитоплазмасындағы сұйықтыққа толы қуыс.Өсімдік жасушасында болатын негізгі органоид.Цитоплазмадағы торлар жиынтығына ұқсас органоид.Шеңбер пішінді, құрамында ферменттері бар, ыдырату қасиетіне ие. Ол қандай зат?Қай органоидте нәруыз молекуласы синтезделед?Жасуша құрамында көп мөлшерде қандай сұйықтық кездеседі? Жасушаның сыртқы қабаты қалай аталады? Жасушаның сұйық бөлігі қалай аталады?Жасушаны зерттейтін ғылым.ДНҚ-ның жіпшелерінен және нәруыздан тұратын ядроның аса маңызды бөлігі.
style.rotation
style.rotation
ppt_xxshearppt_x
style.rotation
style.rotationstyle.rotationppt_yppt_yppt_y
style.rotation
style.rotation
Рефлексия:Не білдім?Нені үйрендімНе білгім келеді?
“5”“4”“3”Оқушылардың алғырлығына қарай бағалаймын.Бағалау
Қатысқандарыңызға рахмет!!!Сау болыңыздар!!!
style.colorfillcolorstroke.colorfill.type