Презентация ?дебиеттік о?у. Та?ырыбы: Киелі жеті саны(4сынып)

Сөз ... – жаманнан жиренткен,... – өмір жайлы сыр шерткен.... – мақал-мәтелдердің даналығына ой жүгіртіп,Бабамыздан өлмейтұғын ... қалдырған.Керекті сөздер: із, сөз мәйегі, құдіреті, сөз “Сөз мерген”Үй тапсырмасын сұрау: Даудың шешімі   Бала би шешен 1811 жылы киелі Шиелі топырағындағы Бәйгеқұм, Жөлек маңайында туылған. Шын есімі Бименбет Есенәліұлы. Он үш жасында жетім қалып, әкесінің інісі Арғынбайдың тәрбиесінде болып, қасына еріп жүреді. Ағасы жас Бименбеттің зеректігін байқап,  ел ішіндегі жиын, той, ас, басқа да басқосуларға ертіп апарып, болашағынан зор үміт күтеді. Осылайша жастайынан ел мен жер дауына араласып, халық арасында Бала би атанады. Балабидің шын аты кім?Бименбет қалай Балаби атанды?Төрт кісі ешкіні қалай бөліп алды?Үш кісі өртке кімді кінәлі етпекші болды?Балаби қандай шешім қабылдады?Енді осы мәтінді мақалдармен қортындылайық. Ынтымақ түбі –игілік,Тірлік, тірлік түбі – бірлік. Ағайын тату болса – ат көп,Абысын тату болса – ас көп. Теңге – тиыннан,Ынтымақ – ұйымнан. Біреуің бас, біреуің аяқ бол,Біреуің құйрық, біреуің қанат бол. Аздың азаншысы болғанша,Көптің қазаншысы бол. Күш — бірлікте. Саусақ бірікпей —Ине ілікпейді. Алтау ала болса,Ауыздағы кетеді;Төртеу түгел болса,Төбедегі келеді. Ақыл – арымас,Алтын – шірімес. 1.Әлемнің неше кереметі бар?2. Қазақ әдебиетінде Сәкен Сейфуллинді, Бейімбет Майлинді, Ілияс Жансүгіровті неге теңейді?3. 3 санының квадраты нешеге тең. Балалар, сендер «7» санын естігенде, естеріне не түседі? - Бір аптада 7 күн бар. - Жеті ата бар - Жеті жетім - Жеті жарғы - Жеті ғашық - Жеті ғаламшар - Жеті қазына - Жеті жұт “Жеті саны – бақытты сан, ол – адамзаттың сүйікті саны” “Сөз маржанын төгейік...”Жеті ата Қазақ халқының дәстүрлі салт-санасындағы адамның ата жағынан тегі таратылуының нақтылы жүйесі. Бала өзінен бастап әкесі, атасы, бабасы, т.б. жеті атасының нақтылы есімдерін кішкентайынан жаттап өседі. Бұлардан тараған ұрпақтар бір атаның балалары саналады. Ал екінші жағынан баладан тарайтын ұрпақ әкеден төмен қарай жалғаса береді. Ағайындықтары Жеті атаға толмай жақын-жуықтар бір-бірінен қыз алыспайды. Жеті атаға толғаннан кейінгі күннің өзінде, бір рудың жастары некелесетін жағдай туса, ру ақсақалдары бір пәтуаға келіп, боз биені сойып, баталасып барып рұқсат ететін болған. Ататек атаулары: ата, әке, бала, немере,шөбере, шөпшек, немене. Бұдан әрі туыстық атаулар: жүрежат, туажат, жұрағат, жат жұрағат, жегжат, жамағайын болып кете береді Сен кімге баласың?Сен кімге немересің?Сен кімге шөбересің?Сен кімге шөпшексің? Жеті ата кім:Жеті ата – үйге келген жеті қонақЖеті ата – өзіңнің бұрынғы ата -бабаң ЖЕТІ ЖАРҒЫӘЗ ТӘУКЕНІҢ ЗАҢДАРЫ1‑жарғы. Көтеріліс жасап, бүлік шығарған кісілерге өлім жазасы бұйырылсын. (Бұл жарғы мемлекеттің бүтіндігін сақтау талабынан туды).2‑жарғы. Түркі халқының мүддесін сатып, елге опасыздық еткендер өлім жазасына бұйырылсын. (Бұл жарғы халықтың ортақ мүддесі – елдің бүтіндігін қорғаған біртұтас қоғамдық сананың жемісі).3‑жарғы. Мемлекет ішінде жазықсыз кісі өлтіргендер өлім жазасына бұйырылсын. (Бұл жарғы да жабайылықтың төменгі сатысына тән кісі өлтірушілікке тыйым салған және мәдениеттіліктің белгісі ретінде танылуға тиіс өте елеулі жаңалық).4‑жарғы. Өзге біреудің әйелімен зинақорлық жасап, ақ некені бұзушыларға өлім жазасы бұйырылсын.(Бұл неке парызына адалдықты талап еткен маңызы зор жаңалық).5‑жарғы. Өреде тұрған, тұсаулы жүрген сәйгүлік атты ұрлаған кісіге өлім жазасы бұйырылсын. (Ол кезде «ер қанаты – ат» елдің, мемлекеттің соғыс күші ретінде пайдаланады).6‑жарғы. Төбелесте мертігудің түріне қарай төмендегіше мүліктей құн төленсін:а) біреудің көзін шығарған кісі айыпқа қызын береді, ал қызы жоқ болса, қыздың малын береді.ә) төрт мүшенің бірін мертіктірген кісі айыпқа ат береді.7‑жарғы. Ұрланған жылқы, өзге де құнды мүлік үшін он есе артық айып төленсін.Міне, XVII ғасырда өмірге келген «Әз Тәукенің жеті жарғысының» негізгі баптары осындай. Алайда оның негізі ежелгі Түркі мемлекетінде (қағанатында) VI ғасырдың ортасында туған болатын. ЖЕТІ ҒАШЫҚ Халық аузында, оның өлең‑жырлары мен ертегі‑эпостарында ежелден айтылып келе жатқан жеті ғашық сөзінің түп‑төркіні Шығыс елдеріне аңыз, дастан болып тараған ғашықтық хикаялармен сабақтас. Бұл фразеологизм қазақ ауылдарының Шығыс әдебиеті мен ежелден келе жатқан үрдісі үзілмеген байланысын аңғартатын тілдік дерек. Өзге де Шығыс шайырлары тәрізді қазақтың ақындары жеті ғашықтық жырға қосып, дастан жасаған. Олардың тыңдаушылары жаттап, кейде жазыпалып, елден‑елге таратып отырған. Қазақтың жыршылары мен ақындарының шығармасында екі нұсқада кездесетін жеті ғашыққа мыналар жатады: а) Ләйлі – Мәжнүн, Жүсіп – Зылиқа, Фархад – Шырын, Таһир – Зуһра, Арзу – Қамбар, Уәлік – Ғафра, Уәки – Күлшай; ә) Ләйлі – Мәжнүн, Жүсіп – Зылиқа, Фархад – Шырын, Баһрам – Күләнда, Сейпілмәлік – Жамал, Бозжігіт – Анула (кей нұсқаларда Қарашаш), Зияда – Хорлы (Хорлы – Ғайым). Жеті қазына қазақтың дәстүрлі дүниетанымындағы философиялық түсініктердің бірі. Қазақ халқы Жеті қазынаны ер жігіттің өмірімен байланыстырып, оның ұғымына мыналарды жатқызады:Ер жігітсұлу әйелақыл-білім жүйрік ат;қыран бүркіт;құмай тазы;берен мылтық; Тыңдамаған сөз жетім,Киюсіз қалған бөз жетім,Иесіз қалған жер жетім,Басшысы жоқ ел жетім,Аққу-қазсыз көл жетім,Жерінен айрылған ер жетім,Замандасы қалмаса –Бәрінен де сол жетім. Жеті байлықБірінші байлық – денсаулық,Екінші байлық – еркіндік.Үшінші байлық тіл байлық,Төртінші байлық – қайрат-күш.Бесіші байлық – ақ жаулық,Алтыншы байлық – балаңыз,Жетінші байлық – жүз саулық. Жеті жұтҚұрғақшылық, жұт (мал қырылу), өрт, оба (ауру), соғыс, топан су, зілзала (жер сілкінісі). ТАРЫ ТҰЗ СӘБІЗ СУ СҮТ ЕТ ҚҰРТ 7 санына байланысты 2 жолды өлең немесе жұмбақ құрастырайық. Сергіту сәтін өткізу Бірінші байлық денсаулық Екінші байлық еркіндік Үшінші байлық тіл байлық Төртінші байлық қайрат-күш Бесінші байлық ақ жаулық Алтыншы байлық балаңыз Жетінші байлық жүз саулық Үйге тапсырма:1.Өлеңдерді жаттау.2. Мақал-мәтелдер жазу.3. Автор жайлы мәлімет жинау.