Бастауыш сыныпта дидактикалы? ойындарды ?олдануды? ма?ыздылы?ы
Бастауыш сыныпта дидактикалық ойындарды қолданудың маңыздылығы.
Исатаева Замзагуль Ораловна
№73 негізгі орта мектебі
Бастауыш сынып мұғалімі
Ойын-бұл ,еңбек баласы.Бала үлкендердің іс-қимылына қарай отырып, сол қимылдарды ойынмен ұштастырады.Бала ең алдымен өзін қоршаған заттармен ойнайды. Өсе келе қоршаған ортаға көңіл аударып мамандыққа байланысты ойындар ойнайды.Жас баланың бұлай ойнауы оның сана сезімінің өскендігін байқатады.Ойындардың дамуының өзінде де біршама кезеңдер бар,заттық түрде рольдік ойынға, ал рольдік ойыннан дидактикалық ойынға ауысады. Баланың дидактикалық ойынды қызыға ойнауы ,оның ойлау қабілетін дамытады. Математикалық ойындар бала өмірінде айрықша орын алады.Олар балаға математикадан алғашқы түсінік береді. Сабақта өтілген материалға сәйкес дұрыс жүргізілген дидактиклық ойындар оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын ,белсенділігін арттырып,тақырыпты дұрыс меңгеруіне ықпалын тигізеді. Ойынның арқасында оқушылар қызыға отырып көптеген математикалық тапсырмаларды орындайды ,олар теңдеулер құру,оны шешу,ауыстырымдылық қасиеттерді меңгеру, өмірде қолдануға үйренеді , қорытынды жасай біледі. Дидактикалық ойын сабақты түрлендіруге есеп шығаруда түсірілген салмақты жоюға септігін тигізеді. Дидактикалық ойындардың негізгі бағыты – балаларға білім-білік, іскерлік, әдет-дағдыларды игерту мен оны бекітуге, ақыл-ой қабілеттерін дамытуға ықпал ету.Дидактикалық ойындардағы негізгі міндеті – балалардың ақыл-ойын дамыту, білімін байыту.Дидактикалық ойын балалардың қоршаған орта туралы түсінігін кеңейтеді, баланы ойлай білуге баулып, ақыл-ой қызметін қалыптастырады, әрі адамгершілікке тәрбиелеу құралы болып табылады. Дидактикалық ойынның ережелері балалардан ұстамдылықты, тәртіптілікті қажет етеді. Баланың тілін дамытуда ауызекі сөйлеу, тілдің дыбысталу мәдениетін тәрбиелеуде, байланыстырып сөйлеу, сөздік қорын дамыту үшін сабақта және сабақтан тыс уақытта ойналатын дидактикалық ойындардың маңызы зор.Дидактикалық ойындарды ойнай отырып бала көптеген қиындықтарды жеңуге тырысады, өз күшіне ,қабілетіне сене біледі, қабілеті мен іскерлігін арттыра түседі.Дидактикалық ойын арқылы бала тапқырлыққа шапшаңдыққа тәрбиеленеді. Дидактикалық ойынды дұрыс құрып,оқушылардың жас ерекшеліктерін ескерген күнде, сонымен қатар әр ойынның алдына мақсат қоя білу,ол әр мұғалімнің өзіндік міндеті болып табылады.Дидактикалық ойындар оқушыларды өз бетінше жұмыс істеуге дағдыландырады, олардың ойлау қабілеттерін, ізденімпаздылығын арттырады, сөздік қорын молайтуға көмектеседі, сабақта дидактикалық ойындарды пайдалану мектеп оқушыларын сол пәнге белсенділігін арттырады, бағдарламалық материалдарды қажет деңгейде меңгеруге ықпал етеді. ХХІ ғасырдың жан – жақты білімді де, саналы адамын қалыптастыру мәселесі үнемі мемлекетіміздің назарында. Ал білім беру жүйесінде әлемдік деңгейге жету үшін жасалып жатқан талпыныстар, оқытудың әр түрлі әдістерін қолдана отырып терең білімді, ізденімпаз, өз болмысын таныта алатын жеке тұлғаны тәрбиелеу ісі қоғамның басты мақсаты. Жаңа ғасыр қоғамды қайта құру жағдайында Қазақстан Республикасының білім беру саласындағы басты міндеттердің бірі – ұлттық ерекшеліктерді еске алып, жастарға білім мен тәрбие беру ісін дамыту және жетілдіруді басты мақсат етіп отыр. Жас ұрпақтарымызды еліміздің ертеңгі өмірінде білімді, білікті азамат, саналы қайраткер болып қалыптасу үшін, өмірден дұрыс жол таба білу үшін, дұрыс ой түйіп, өздігінен саналы шешім қабылдай білуге үйренуі қажет. Осы мәселені шешу үшін оқыту мазмұнында әдіс – тәсілдердің де озығын пайдалану керек. Біліммен тәрбие берудің негізі жалпы білім беретін мектептердің педагогикалық процесін жақсарту кезек күттірмей мәселе десек, бастауыш мектеп соның бастауы. Педагогика ғылым ретінде өте күрделі. Мұны біз ұстаздық өмірімізде күн сайын, әрбір минут сайын ұмытпаймыз. Ұстаз еңбегі – оқушы білімімен өлшенеді. Ұстаз еңбегінің күрделілігі - әрбір оқушының жүрегіне жол табуында, әрбір баланың бойындағы қабілетті дамыту арқылы өзін, өмірді, әлемді тануға қоғам алдындағы жауапкершілікті, адамгершілік қадір – қасиетін сезіндіру. Бүгінгі ұстаз, ескінің көзіндей, жаңаның өзіндей болып дүниежүзілік мәдениетті танитын, рухани дүниесі бай, интеллектуалдық деңгейі жоғары, білімді, білікті болуы қажет. А.С.Макаренконың айтуынша, ойында баланың физикалық, психологиялық қасиеттерінің сапалары да өзгеріп отырады. Ойын баланың сабаққа ынтасын аудартуға, көңіл қойғызуға, қабылдауын жеңілдетуге, білімді толық игеруіне көмектеседі. Ойынның түрлері өте көп. Ойын сабақ, ойын жаттығу, сергіту ойындары. Бұл дидактикалық мақсаттағы ойындар – оқушылардың жан – жақты дамуына әсері мол. Олар: жұп картинкалар, лото, домино, жұмбақты лотолар ойлау қабілетін дамытса, тіл сабақтарында зейінін, ойлауын, байланыстыра сөйлеуін дамытуда сөздік ойындардың маңызы зор. Мысалы, «Ұйқасын тап», «Жалғасын тап», «Жоғалған сөз» ойындары болса, ал математика сабағында есептеудің дағдыларын қалыптастыру және жетілдіру. « Цифрлар жарылысы», «Аздан көпке қарай», «Сиқырлы карта», «Бизнесмен» бұлардың бір тиімділігі логикалық ойын есептер жылдам ойлауын қалыптастырады. Дидактикалық оқыту мазмұнына сәйкес былай беріледі. 1. Ойын саяхаттар. Олар ертегілерге ұқсас. Олар фактілер немесе оқиғаларды бейнелейді , бірақ олар ерекше түрде ашып көрсетіледі; қарапайым жұмбақ арқылы; қиындық – оңай жолмен; қажеттілер – қызық жолмен беріледі. 2. Ойын тапсырмалар. Бұл ойындардың негізін заттар мен әрекет, сөздік тапсырмалар құрайды. Ойын міндеттері мен әрекеттері бір нәрсені болжауға негізделеді. 3. Бұл ойындар « Не болар еді?», « Мен не істер едім, егер...» деген сұрақтарға негізделеді.Ойынның дидактикалық мазмұны балалардың алдына проблемалық міндет пен ситуацияны қоюда ерекшеленеді. Мұндай ойындар білімді нақты жағдайда ұштастыра байланыс есептерін тағайындауды талап етеді. 4. Ойын жұмбақтар. Жұмбақтың негізгі ерекшелігі – логикалық астарының болуында. Олар баланың ой - әрекетін белсендіреді. Жұмбақтар салыстыру, теңеу және сипаттау арқылы ұғымның қасиеттерін ажыратуға тәрбиелейді, оқушы қиялының дамуына әсер етеді. 5. Ойын әңгімелер. Ол мұғалімнің балалармен, балалардың мұғаліммен және балалардың балалармен қарым – қатынасына негізделеді. Бұл қарым – қатынас ойын мазмұнында ерекше сипатқа ие болады. Ойынның құндылығы - олар эмоциональдық түрде белсендіруге, бір сөздікке, өзара әрекет жасауға, бірлесіп ойлауға мүмкіндік туғызады. Сабақ барысында қолданылған дидактикалық ойындар, олимпиадалар, сайыстар, жарыс сабақтар жақсы дайындықпен өткізілсе, сабақ тиімді әрі оқушының білімі де сапалы болады және ой - өрісін дамытады , өзіне деген сенімін күшейтеді. Қазіргі заман - білімді жастар заманы. Сондықтан да, оларды тәрбиелей отырып, сапалы білім беру біздің міндетіміз. Оқушылардың келешекте бақытты өмір сүруі үшін көп білуі, ізденуі және алға ұмтылуы қажет.Ол үшін біз оқушылардың білімге деген көз қарасын арттыруымыз керек. Сабақта үнемі дидактикалық ойындарды пайдалану – сыныпта пайдаланатын ең қызықты жұмыстардың бірі. Оқушылар дидактикалық материалдар мен ойындарды қызыға орындайтыны белгілі, сондықтан да сабақ үстінде жүргізіп отырған өте тиімді. Бастауыш сыныпта баланың ой –өрісін дамытып,бағдарламада өтілген негізгі материалды дұрыс қолдана білуіне,оқушылардың сабаққа деген ынта-ықыласын арттыруына ,өткен материалды өз мәнінде толық игеруіне мүмкіндік жасайтын тәсілдердің ішінде дидактикалық ойындардың мағынасы өте зор.
Пайдаланылған әдебиеттер
1. Ақтаев М.,Түймебаев М.,Асқарова А.Т. «Білім беру жүйесін модернизациялаудағы проблемалар мен шешімдер» ІІ том Шымкент 2012ж
2. Кенжебекова Р.И.Бастауыш каластарда математика сабағында қазақ халық педагогикасының идеяларын қолдану. Әдістемелік құрал-Шымкент, 2004
3. Кенжебекова Р.И.І-ІV сынып математикасынан сыныптан тыс жұмыстарды өткізуге ойын есептерін пайдалану.Әдістемелік құрал-Шымкент, 2006
4.Оразбекова К.К. Дидактикалық ойындардың маңызы. Бастауыш мектеп. №10 2001ж5.Ойын тәсілдері .Бастауыш мектеп №7 2002ж