?ара?ытайлар 7 сынып ашы? саба? жоспары
СабаKтыS таKырыбы: JараKытайлар
СабаKтыS маKсаты:
Білімдік: ОKушыларды орта Cасырларда JазаKстан жерінде ™мір с_рген JараKытай мемлекетініS KоCамдыK- саяси тарихымен таныстыру
Т‰рбиелік: Жетісу жеріне Kоныс аударCан JараKытай мемлекетініS жергілікті халыKтармен Kарым-Kатынасы туралы баяндау.
ДамытушылыK: ОKушылардыS отандыK тарих д‰уірлерін меSгеру барысында логикалыK ойлау ж_йесініS дамып, таKырыпты білуге деген KызыCушылыCын арта т_суіне ыKпал ету.
БазалыK aCым: орта CасырлардаCы JазаKстан жеріндегі мемлекеттердіS саяси-KоCамдыK тарихы.
Тірек aCым: JараKытайлар мемлекетініS тарихы.
К™рнекі Kaралдар: Слайд, Карта, С™з жaмбаK,
СабаKтыS т_рі: Аралас сабаK (баяндау, ™здік жaмыс, сaраK-жауап)
СабаKтыS барысы:
І. `йымдастыру кезеSі
ІІ. ^й тапсырмасын тексеру.
ІІІ. ЖаSа сабаKты оKытудыS жоспары.
ІV. СабаKты бекіту
V. Jорытындылау.
VІ. ОKушыларды баCалау
VІІ. ^йге тапсырма беру.
2. ^й тапсырмасын тексеру.
Тест сaраKтары:
1. Наймандар мемлекетініS астанасы
А) ЖаSCызкент
В) БаласaCыни С) БалыKты Д) Ташкент Е) Тараз
2. ШыSCысханныS жаKын батыры, аKын, шешенніS аты:
А) АбылCазы В) ЖамaK С) JыдырCали
Д) МaKалай
Е) СартаK
3. Керейіттерде ішкі істерді басKарушы лауазымыныS атауы:
А) Гурхан В) Н™кер С) Шерби Д) Елтебер Е) Хакан
4. ХІІІ Cасырда керейлердіS ‰лсіреуіне ыKпал еткен:
А) ОCыздар В) ШыSCысхан С) JарлaKтар Д) Пешенегтер Е) СоCдылар
5. НайманныS сегіз тайпасын біріктіріп, мемлекет Kaрушы:
А) Хажар хан В) Наркеш Дайын С) Инанч-білге Д) БaйрыK хан Е) JаршаKaз
3. С™з жaмбаK шешеміз:
1
J
2
А
3
З
4
А
5
J
6
С
7
Т
8
А
9
Н
Жалайыр тайпасыныS к™семі /ЖамaKа/
Найман мемлекетініS астанасы /БалыKты/
«Найман» атауыныS монCолша маCынасы /Сегіз/
Найман ханы /Даян/
ШыSCыс ханныS Kолбасшысы болCанЖалайыр елініS аKын, шешін ж‰не батыры/ МaKалай/
Орта Cасырларда JазаKстан жерін мекендеген тайпаларCа Kауіп т™ндірген мемлекет басшысы /ШыSCысхан/
JазаK Kаласы/Тараз/
JазаK жеріндегі тайпа/Жалайыр/
JазаK жеріндегі тайпа/Найман/
3. ЖаSа сабаKты оKытудыS жоспары:
JараKытайлардыS ЖетісуCа Kоныс аударуы
JоCамдыK Kaрылысы
Алым-СалыK ж_йесі
СыртKы саясаты
1. JараKытайлардыS ЖетісуCа Kоныс аударуы
Jытай деректері бойынша, JараKытайлар: ОрталыK АзиядаCы Солт_стік Jытай- Маньчжурия мен Уссури ™лкесін мекендеген «Kидан» тайпалары деп айтылады.
JидандыKтардыS Х Cасырда БатысKа Kарай жылжыCан бір б™лігі мaсылман деректерінде «KараKытайлар» деп аталады.
924 жылы Алтайдан ТыныK ТыныK мaхитына дейінгі аумаKты алып жатKан KидандардыS Ляо мемлекеті 1125 жылы KaлаCаннан кейін Елюй даши бастаCан 40 мыS т_тін Kидандар Жетісу жеріне келіп Kоныстанды.
1125 жылы Jидандар ШыCыс JарахандардыS жерін басып алып, JараKытай мемлектеін Kaрды.(1125-1212жж)
Негізін KалаCан: Елюй даши.Астанасы. БаласаCaн Kаласына жаKын жерде ™зендерініS орталыCы етіп Baз ордасын Kaрды.
2. JоCамдыK Kaрылысы:
JараKытайлардыS мемлекеттік басKару ж_йесі жетілмеген ел болатын, соCан Kарамастан жетгілікті жердегі басKаруды ныCайту _шін Елюй Даши ‰скер басKаруды жергілікті басKарумен aштастырды.
ЖоCарCы лауазымы- Гурхан. Тек ер адамдар Cана емес, ‰йел адамдар да мaрагер бола алды.
1143 жылы Елюй Даши Kаза болCанан кейін таKKа оныS ‰йелі Табуян отырды. Кейін баласы Иле гурхан болады.1155 жылы да Елюй ДашидыS Kызы БaсaCан да ел билеген.
3. Алым- салыK ж_йесі:
JараKытайлар ™здері жаулап алCан Kалалар мен отырыKшы Kаныстарды KиратпаCан. JараKытайлар арсында тек мал ™сірумен Cан емес,сонымен Kатар егіншілікпен де айналысKан.
Жазба деректерге KараCанда ‰рбір, _йден 1 динар аKша жинаCан.
^лестік жерлерді иелену _шін арнаулы грамоталары болCан. Арнаулы грамота- гурханныS KамKорлыCында екендігін к™рсеткен.
Отырар, Тараз Kалаларында алым салыKты гурханныS арнайы адамдары жинаCан.
Жергілікті шонжарлар ™здерінен алым жинайтын Гурхан билеушілеріне баCынCан.
Ірі Kалалар ‰кімі ГурханCа жыл сайын жер салыCын- харадж т™леп отырCан.
СыртKы саясаты.
ХІІ CасырдыS 40 жылдарынан бастап Jарахан мемлекетініS ОрталыK АзиядаCы жерлерін басып ала бастаCан.
1137 жылы Ходжент жанында Kарахан ‰скерлеріне ойсырата соKKы берді. Осы соKKыдан кейін Kарахан мемлекеті селжaKтармен одаKтасып Kарсы шабуылCа дайындалады.
JараKытайлар б_кіл МауараннахрдыS орталыK б™лігін басып алады.
JараKытайлардыS Орта Азияда ыKпалы к_шейді.
Jарахандар енді олардыS вассалы болды.
Хорезмды да жаулап алды.
Хорезм шах жылына 300 алтын динар т™леп тaруCа м‰жб_р болды.
С™йтіп JараKытайлар мемлекеттік жерін aлCайтты.
Батысы- АмударияныS т™менгі аCысы
ШыCысы- `йCырлардыS Гансу аймаCына дейін
ОSт_стігі- Балх пен Хотан жерлері
Солт_стік шыCысы- Найманмен шекаралас болды.
1171-1172 жылдары Хорезм жеріне Kайта жорыKKа шыCуCа м‰жб_р болды, себебі олар келісімді бaзып, т™лемнен бас тартты.
Хорезм €л- Арслан хан Kайтыс болып таK _шін талас тартыс басталады. Елді тыныштандыру маKсатында мaрагер Текеш ‰скерді JараKытайдан шаKырды.
1198-1204 жылдары JараKытайлар Хорезм шахымен келісе отыра АуCаныстанныS гурид тайпасына соKKы береді. БіраK Хорезм шахыныS опасыздыCынан жеSіледі.
1208 жылы Солт_стік шыCысындаCы Наймандарданда жеSіліс табады.
1210 жылы Хорезм шах JараKытайларCа Kарсы шыCады.
Сонымен екі жаKты соKKыCа шыдамаCан JараKытай мемлекеті 1212 жылы Kaлап НаймандардыS иелігіне айналады.
4. СабаKты бекіту.
1. Жылдар с™йлейді:
1125-1212
924жыл
1125жыл
1143 жыл
1155 жыл
1137 жыл
1141 жыл
1171-1172
1198-1204
1208 жыл
1210 жыл
1212 жыл
5. СaраK- жауап
JараKытайлардыS шыCу тарихы жайлы не білесіSдер?
Елюй Даши дегеніміз кім?
Б_гін сабаKта Kандай KызыKты маCлaмат алдыSдар?
ОKушылардыS білімдерін баCалау
^йге тапсырма §12 мазмaндау.
15