Разработка по биологии на тему Т??ым?уалайтын аурулар
ТаKырыбы:
Адам генетикасы ж‰не
оныS ‰дістері.
ТaKым Kуалау аурулары.
П‰н мaCалім: Машрапова Л.Б.
Топ: 92
СабаKтыS таKырыбы: Адам генетикасы ж‰не оныS ‰дістері. ТaKым Kуалау
аурулары.
СабаKтыS маKсаты: ОKушыларды адамныS тaKым KуалаушылыCын зерттеудіS ‰дістерімен таныстыру; тaKым Kуалайтын ауруларыныS пайда болуын болжау ж‰не ерте аныKтау _шін Kажетті генетикалыK білім негіздерімен таныстыру.
Міндеттері:
Білімділік: ОKушыларCа білім тереSдету маKсатында адам организміндегі хромосомалардыS арKылы тaKым Kуалайтын аурулар мен ауытKуларды толыK ажырата білу.
Т‰рбиелік: оKушылар арасында aйымшылдыKты ж‰не сыйласымдылыKты ояту; ™з ата-тектерін Kaрметтеуге ж‰не шежірелік карталарын KaруCа _йрету.
ДамытушылыK: ойларын салыстыруCа, анализдеуге, жалпылауCа ж‰не KорытындылауCа _йрету.
СабаKтыS ‰дісі: тірек-сызбалар арKылы ж‰не деSгейлік тапсырмалар беру
арKылы оKыту.
СабаK т_рі: аралас сабаK.
Технология: сын тaрCысынан ойлау.
К™рнекіліктер: интерактивті таKтамен слайд шоулар к™рсету, шежірелік карталар.
СабаKтыS барысы:
1. `йымдастыру кезеSі.
Рефлексия.
С‰леметсіздер ме, балалар!
Jане балалар б_гінгі сабаCымызCа тоKталмас бaрын алдыSCы ™ткен сабаKтарCа шолу жасайыK. Біздерде б_гін сайыскер 4 топ білім сынаCынан ™теді.
І топ – «Хромосомалар» тобы
ІІ топ – «Гендер» тобы
ІІІ топ – «Генотип» тобы.
ІV топ – «Фенотип» тобы
ІІ.ЖаSа сабаKты меSгеруге дайындыK (™ткен сабаKты пысыKтау).
1.JызыCушылыCын ояту (миCа шабуыл) кезеSі, 1-2 мин
АдамдаCы хромосомалар саны Kанша?
Жынысты Kалай аныKтайды ж‰не аутосом дегеніміз не?
Гомозигота ж‰не гетерозигота aCымдарын т_сіндір (мысал келтір).
Жыныспен тіркес тaKым Kуалау деген не?
Мутация дегеніміз не?
МутацияныS себептері Kандай?
*Бaл кезеSде оKушылар жалпы генетика туралы ойларын білдіреді мысалдар келтіре отырып жаSа білім алуCа дайындалады.
!!! МaCалім: Сонымен балалар! Хромосомалар арKылы ‰рт_рлі аурулар тасымалданады, осы аурулар тaKым Kуалайды дедік. БіраK, хромосомалар тек ауруды Cана емес, сол сияKты адамзат бойындаCы дарындылыK Kасиеттерді де aрпаKтан aрпаKKа таратып осы ™мірге дейін жетелеп келген.
«Атадан aл туса игі,
Ата жолын Kуса игі» деп KазаK аталарымыз айтKандай, атаныS жолын Kуар aл туса, оныS бойындаCы бар жаKсы Kасиеттерді Kайталар еді. ОсыCан орай адам генетикасын бастай отырып, адам да ™з алдына бір биологиялыK тaлCа екенін ескереміз.
**МaCалім таKтада жаSа таKырыптыS аты ж‰не оныS маKсат-міндеттерімен оKушыларды таныстырады
!!Енді балалар, мынандай сaраKKа жауап бере Kойындаршы! Сендер Kалай ойлайсыSдар адам генетикасын зерттеуде Kандай KиыншылыKтар кездеседі? (осы жерде оKушылар сaраKKа жауап берулері керек, сосын мaCалім таKтадан дaрыс жауаптарды к™рсетеді).
Интерактивті таKтада к™рсетіледі –
Слайд №___
Адам генетикасы саласын зерттеуде кездесетін KиындыKтар:
генетикалыK талдау жасау _шін адамдарды еркін будандастыруCа болмайтындыCы;
мутацияларды т‰жірибе арKылы алудыS м_мкін еместігі;
жыныстыS кеш пісіп-жетілуі;
aрпаCыныS аз болуы;
‰рт_рлі некеден пайда болCан aрпаKтардыS бірдей жаCдай болмауы;
шежіредегі адамныS сан жаCынан аз болуы ж‰не тaKым Kуалайтын белгілердіS толыK аныK болмауы;
хромосома саныныS к™п болуы (46).
К™рсетілген KиындыKтарCа Kарамастан соSCы жылдары адамныS тaKым KуалаушылыCын зерттеу кеSінен бет алCан ж‰не т_рлі ‰дістер Kолдана бастаCан.
! Генетикада тaKым KуалаушылыCын зерттеуде Kолданылатын ‰дістер т™мендегідей:
Слайд №___
€дістер:
ГенеалогиялыK.
Егіздік.
БиохимиялыK.
ЦитогенетикалыK.
ПопуляциялыK-статистикалыK.
ИммунологиялыK.
!!! Сонымен балалар, сабаCымыздыS келесі кезеSі - «МаCынаны ажырату».
2. «МаCынаны ажырату» кезеSінде т™рт топKа б™лінген оKушылар оKулыKпен жaмыс жасайды, алгоритм бойынша ассоциация, яCни кластер жасай отырып, жaмыс істейді (алдарына баCдарлар к™рсетілген KаCаздар беріледі).
Слайд № _____
І топ. ГенеологиялыK ‰діс
«ЖаKсыдан жаман туса да,
Жаманнан жаKсы туса да,
Тартпай Kоймас негізге».
ІІ топ. ЦитогенетикалыK ‰діс.
«Бір биеден ала да туады, Kaла да туады».
ОKушылар осы ‰дістіS маCынасын толыK ашып беруі тиіс.
ІІІ топ.ПопуляциялыK-статистикалыK ‰діс
«Жеті атаны білмеген - жетесіз».
IV топ. Егіздік ‰діспен
JалCан ‰дістер (БиохимиялыK ж‰не иммунологиялыK) топтаCы оKушылардыS _лгерім деSгейлеріне Kарап Kосымша беріледі.
М‰тін оKуCа 3-4 мин, KорCауCа-2мин
3. Эссе жазу (еркін жазу) оKушылар KаCазда жазылCан с™здерді бір-бірімен байланыстырып эссе жазады, таKырыптыS мазмaнын ашады.
МaCалім:
Слайд № _____
* ТaKым Kуалау ауруларыныS жіктелуі *
·_____ (моногенді аурулар)
Аутосомды-доминантты ауру т_рлері:
Марфан синдромы
Олбрайт ауруы
дизостоздар
отосклероз
пароксизмальді миоплегия
талассемия ж‰не т.б..
Аутосомды-рецессивті ауру т_рлері:
Фенилкетонурия
Микроцефалия
Ихтиоз (жыныспен тіркес Kуаламайды)
Прогерия
Жыныспен тіркес тaKым Kуалау аурулары:
БaлшыKетті дистрофия, А ж‰не В гемофилиясы, Леш-Найхан синдромы, Гунтер ауруы, болезни Фабри (рецессивті тaKым Kуалау, Х хромосомамен тіркес тaKым Kуалайды)
фосфат-диабет (доминантты тaKым Kуалау, Х хромосомамен тіркес тaKым Kуалайды)
Слайд № _____ (хромосомалы аурулар)
Геномды мутациялар: Тернер-Шэрешевский синдромы, Даун ауруы (трисомия 21), Клайнфельтер синдромы (47, ХХУ), «мысыK айCайы» синдромы.
Слайд №_____ (полигенді аурулар)
Туу себептері:
€рт_рлі локустарда орналасKан аллельдердіS белгілі бір _йлесімділігі ж‰не экзогенді факторлардыS ‰серінен туындайды;
Полигенді аурулар Мендель заSы бойынша тaKым Kуаламайды;
Полигенді ауру т_рлері: кейбір туа пайда болCан ісіктер(злокачественные новообразования), дамудаCы кемістіктер, сонымен Kатар ж_ректіS ишемиялыK ауруы ИБС, Kант диабеті ж‰не алкоголизм, жырыK ерін мен таSдай (Патау синдромы), туа пайда болCан жамбастыS шыCуы, шизофрения, туа пайда болCан ж_рек кемістігі.
**Жиі кездесетін кейбір ауру т_рлеріне, себептеріне интерактивті таKтадан к™рсете отырып, тоKтала кету (шыCармашылыK таKырып ретінде оKушы KорCайды).
* €р топтыS алдына тaKым Kуалау ауруларыныS жіктелуі мен ауру т_рлері жазылCан KаCаз беріледі (олар оныS к™шірмесін жасап, ‰рбір оKушы д‰птерініS арасына салып, саKтап Kоюы керек).
Слайд №_____
ТaKым Kуалау ауруларына ‰кеп соCатын факторлар
(осы жерде оKушыларCа сaраK Kойылады «Jандай факторлар тaKым Kуалау ауруларына ‰кеп соCуы м_мкін?»):
ФизикалыK факторлар (‰рт_рлі иондалCан радиациялар, ультрак_лгін с‰улелері).
ХимиялыK факторлар (инсектицидтер, гербицидтер, нашаKорлыK, ішімдік ішу, кейбір д‰рілік препараттар ж‰не т.б.).
БиологиялыK факторлар (шешек, Kызылша, тaмау, эпидемиялыK паротит, сары ауру (гепатит) вирустары ж‰не т.б.)
Слайд №_____
Алдын алу шаралары:
Ата-тегінде тaKым Kуалайтын аурулардыS болCан-болмаCаны ж™нінде, ‰сіресе 35-тен асKан ‰йелдер ж_ктіліктіS алдында медициналыK-генетикалыK сараптамадан ™туі керек немесе кеSес алуы Kажет.
Туыстас некені болдырмау.
МaCалім: Балалар, осымен біз тaKым Kуалау ауруларыныS болу себептері оныS т_рлерімен таныс болдыK. СабаCымыздыS келесі 3-нші кезеSі – «Ой толCаныс».
3. Ой толCаныс сатысы, РАФТ ‰дісі. 5-мин
Р – р™л, А – аудитория, Ф-форма, Т-таKырып.
Р™л ретінде мaCалім таKырып айтады.
1. Еліміздегі ™здеріSе м‰лім атаKты адамдардыS шежіресі туралы, яCни «Шежіре ‰дісі».
2. Егіздерді салыстырудаCы аныKтау критерийлерін ашыSдар.
3. Жиі кездесетін тaKым Kуалау аурулары.
І-ІІ топ. Аудитория (таKырыпKа сипатамма береді, ‰дістер туралы топ болып шешеді)
ІІІ-топ. Форма (осы таKырып бойынша хат, ™леS, шыCарма т.б. жазады).
ІV-топ. ТаKырып. (берілген таKырыпты ™здерініS шыCармашылыCына байланысты ™згертуге болады тапсырмаCа таKырып Kойып KорCайды).
ІІІ.ЖаSа сабаKты бекіту.
.
Адам генетикасын зерттеуде Kолданылатын ‰дістер - ....
Адам хромосомасын микроскоп арKылы зерттеуге негізделген ‰діс -...
Организмдегі зат алмасудыS бaзылуын аныKтайтын ‰діс - ...
а) генеалогиялыK; ‰) цитогенетикалыK; б) биохимиялыK.
4. Jант диабеті, ж_рек кемістігі аурулары тaKым KуалаудаCы - ...
5. Хромосомды аурулар мыналарCа байланысты болады - ...
6. Полидактилия - ...
7. Денеде артыK т_ктіS болуы - ...
8. Моносомия Х-хромосома мына ауру т_ріне т‰н - ...
ІV.Jорытындылау.
Адам генетикасын генетика CылымыныS бір саласы антропогенетика Cылымы зерттейді.
Адам генетикасы саласын зерттеуде кездесетін KиындыKтар к™птеп кездеседі. СоCан Kарамастан адам генетикасын зерттеу жaмыстары генеалогиялыK, цитогенетикалыK, егіздік ж‰не популяциялыK т.б.‰дістерді Kолдану н‰тижесінде елеулі табыстарCа жетті.
АдамныS тaKым Kуалау аурулары 3-ке жіктеледі: моногенді, хромосомды ж‰не полигенді. Олар ‰рт_рлі факторларCа байланысты болады.
V.^й тапсырмасын беру.
1) €рбір бала ™з жанaясыныS шежірелік картасын Kaру.
2) АдамныS тaKым Kуалау ауруларына хабарлама жазып келу.
VІ.Балаларды баCалау.
13PAGE 15
13PAGE 14115
БиологиялыK диктант – с™йлемді аяKтау
1.Аутосомды-доминантты
2.Аутосомды рецессивті
3.Жыныспен тіркес тaKым Kуалау
*Геномды мутациялар
*Хромосомды мутация
Полигенді
Хромосомды
Моногенді
ТaKым Kуалау аурулары
€діс т_рі